Tác giả: Robyn Dixon và Mary Ilyushina
Trúc Lam, chuyển ngữ
27-6-2023
RIGA, Latvia – Khi Tổng thống Belarus Alexander Lukashenko cố gắng thuyết phục Yevgeniy Prigozhin dừng cuộc nổi dậy chống lại Moscow, ông trùm lính đánh thuê đã “phát điên”, Lukashenko nói, [Prigozhin] tuôn ra những lời tục tĩu trong nửa giờ đồng hồ – và có lẽ không nhận ra rằng mạng sống của ông ta đang gặp nguy hiểm.
Vụ chửi thề trong cuộc nói chuyện điện thoại của họ hôm thứ Bảy “nhiều gấp 10 lần bình thường”, Lukashenko cho biết trong các lời bình luận khá thẳng thắn tại cuộc họp hôm thứ Ba với các tướng lĩnh của mình. Ông ta tuyên bố rằng ông đã giúp ngăn Tổng thống Nga Vladimir Putin đưa ra một “quyết định khắc nghiệt” – nói rằng Putin đã lên kế hoạch giết người đứng đầu Tập đoàn Wagner. Bình luận của Lukashenko đã được truyền thông nhà nước Belarus đăng tải.
Lukashenko cho biết, Prigozhin nói rằng ông ta muốn nói chuyện với Putin và đưa ra các mục tiêu liên tục trong khi giận dữ, đó là Bộ trưởng Quốc phòng Sergei Shoigu và Tướng Valery Gerasimov, Tổng tham mưu trưởng, phải được giao cho ông ta. Lukashenko nói rằng, điều đó sẽ không xảy ra.
Có lẽ không phải chuyện của Lukashenko, nhưng ông ta đóng vai trò quan trọng trong việc môi giới thỏa thuận giữa Putin và Prigozhin, giúp ông trùm lính đánh thuê trong lúc tức giận đã phải lui binh, đổi hướng đội quân chiến đấu đang ào ào tiến về Moscow với rất ít sự kháng cự đáng ngạc nhiên. Đổi lại, Putin đồng ý hủy bỏ các cáo buộc nổi dậy chống lại Prigozhin và cho phép ông ta cùng Wagner chuyển đến nước láng giềng Belarus, một quốc gia chư hầu của Moscow.
Putin cũng cho phép Prigozhin sống sót rời khỏi Nga – điều mà dường như không chắc chắn cho đến khi Lukashenko xác nhận hôm thứ Ba, rằng thủ lĩnh lính đánh thuê đã đến Belarus bằng máy bay riêng.
Không thể xác minh những điều Lukashenko nói về các sự kiện đã diễn ra. Ông ta được nhiều người coi là một kẻ độc tài và lạm dụng các quyền dân sự, quyền con người và chính trị. Tổng thống Belarus tuyên bố tái đắc cử từ năm 1994, lần gần đây nhất là cuộc bỏ phiếu năm 2020, được nhiều người coi là gian lận, châm ngòi cho các cuộc biểu tình kéo dài nhiều tháng, nhưng bị đàn áp dã man. Và ông ta nổi tiếng với việc đưa ra những tuyên bố cường điệu, phòng đại và đôi khi kỳ quái.
Chẳng hạn như, hồi tháng 9 năm 2020, Lukashenko tuyên bố rằng, tin tức về việc Alexei Navalny, lãnh đạo phe đối lập ở Nga bị đầu độc, là sai sự thật. Ông ta cũng cho công bố điều mà ông ta nói là cuộc trò chuyện giữa một sĩ quan tình báo Ba Lan tên là “Mike” và một đặc vụ Đức tên là “Nick”, đã bị Belarus ngăn chặn, vụ việc này được xác nhận là một quả lừa. Bà Angela Merkel, khi đó là thủ tướng Đức, từng công bố những phát hiện của một phòng thí nghiệm quân sự Đức, rằng Navalny đã bị đầu độc bằng vũ khí hóa học.
Tuy nhiên, bất chấp tai tiếng của Lukashenko, Điện Kremlin xác nhận rằng Lukashenko là nhân vật chính của thỏa thuận. Và trong bài phát biểu của mình hôm thứ Ba, Lukashenko mô tả cuộc trò chuyện với Putin và Prigozhin bằng những thuật ngữ chi tiết khác thường.
Trong khi nói chuyện với Putin sáng thứ Bảy, Lukashenko nói, ông kết luận rằng tổng thống Nga đã lên kế hoạch “đánh” Prigozhin. Ông nói, ông đã thuyết phục được Putin, rằng, mặc dù lựa chọn đó về mặt lý thuyết là khả thi, nhưng nó có nguy cơ gây ra đổ máu lớn.
Lukashenko nói: “Tôi nói, ‘Đừng làm điều này, bởi vì sau đó sẽ không có cuộc đàm phán nào nữa’.”
Tổng thống Belarus nói hôm thứ Ba rằng, các chiến binh Wagner là những người lính thiện chiến và “sẽ làm bất cứ điều gì – những người này biết cách đứng lên bảo vệ nhau”.
“Và đây là đơn vị được huấn luyện nhiều nhất trong quân đội”, ông nói. “Ai sẽ tranh luận chuyện này?” Ông nói, nếu Putin có hành động thô bạo chống lại Prigozhin, hàng ngàn dân thường và lực lượng Nga sẽ chết trong cuộc xung đột.
Bản tường thuật chi tiết của Lukashenko về các cuộc trò chuyện nhạy cảm ở trung tâm của cuộc khủng hoảng lớn nhất trong sự nghiệp của Putin là hoàn toàn bất thường. Ông ta truyền cảm giác về một mối quan hệ nồng ấm với Putin, người mà ông ta nói rằng đã gọi ông ta là “Sasha”, một cách gọi ngắn gọn (thân mật) tên của Alexander [Lukashenko].
Đồng thời, ông cũng đưa ra lời khen ngợi Prigozhin, trong lúc các quan chức cấp cao của Nga đang cố bôi nhọ tiếng tăm của ông ta.
“Prigozhin là ai vậy?” Lukashenko hỏi rồi tự trả lời: “Ngày nay anh ấy là một người có rất nhiều quyền hành trong lực lượng vũ trang. Cho dù một số người không thích điều đó như thế nào”.
Lukashenko cho biết, ông nhận được những báo cáo đáng báo động về cuộc binh biến của Prigozhin khi ông được thông báo qua các mối liên hệ giữa KGB của Belarus và Cơ quan An ninh Liên bang Nga, rằng Putin muốn nói chuyện. Ông ta nói, khi họ nói chuyện ngay sau 10 giờ sáng, ông ta nhận ra rằng, Putin đang lên kế hoạch hành động cứng rắn và giục ông ta, đợi cho đến khi Lukashenko nói chuyện với Wagner.
Lukashenko nói: “Điều nguy hiểm nhất, theo tôi hiểu, không phải là tình hình như thế nào, mà là nó có thể phát triển như thế nào và hậu quả của nó ra sao”.
Ông nói: “Tôi đề nghị Putin hãy từ từ”, nhưng tổng thống Nga đáp lại: “Nghe này, Sasha, chẳng ích gì. Anh ta thậm chí còn không nhấc máy. Anh ta không muốn nói chuyện với bất cứ ai”.
Theo lời kể của Lukashenko, ông đã thành công trong việc thuyết phục Putin đợi cho đến khi ông liên lạc được Prigozhin ở Rostov-on-Don, thành phố ở miền nam nước Nga, nơi các chiến binh Wagner đã giành quyền kiểm soát một trụ sở quân sự quan trọng và sân bay.
“Một nền hòa bình tồi tệ còn tốt hơn bất kỳ một cuộc chiến tranh nào”, Lukashenko cho biết rằng ông đã nói với Putin như vậy. “Đừng vội. Tôi sẽ cố gắng liên lạc với anh ấy”.
“Ông ấy lại nói, ‘Vô ích thôi.’ Tôi nói, ‘Được rồi, hãy đợi đã’.”
Lukashenko nói, Putin cũng thảo luận về cuộc chiến ở Ukraine, tuyên bố rằng nó đang diễn ra “tốt hơn trước”.
“Tôi nói, ‘ông thấy đấy, không phải mọi thứ đều buồn như vậy đâu’,” Lukashenko nói.
Lukashenko và Prigozhin nói chuyện lúc 11 giờ sáng, Lukashenko cho biết.
Lukashenko nói rằng, các chỉ huy của Wagner, những người vừa đến từ mặt trận ở Ukraine, rất buồn vì có quá nhiều chiến binh bị thiệt mạng trong trận chiến. Prigozhin cho biết, một số người trong quân đội Nga muốn “bóp cổ” Wagner. Prigozhin đã công khai cáo buộc Shoigu tìm cách tiêu diệt nhóm lính đánh thuê.
Lukashenko nói: “Các anh chàng này rất khó chịu, đặc biệt là các chỉ huy. Và, theo tôi hiểu, họ ảnh hưởng rất nhiều đến… chính Prigozhin. Vâng, anh ấy là một anh hùng, ông biết đó, nhưng anh ấy bị áp lực và ảnh hưởng bởi những người dẫn đầu các đội quân tấn công và chứng kiến những cái chết này”.
Lukashenko nói, Prigozhin phủ nhận chuyện Wagner giết bất kỳ quân nhân Nga nào khi đang trên đường đến Rostov-on-Don – mâu thuẫn với tuyên bố mà Prigozhin đưa ra trước đó hôm thứ Bảy, trên máy quay của Yunus-bek Yevkurov, khi Prigozhin nói rằng, Wagner đã bắn hạ ba trực thăng quân sự của Nga vì chúng đã khai hỏa, bắn vào lính đánh thuê.
Lukashenko nói, ông tin lời khẳng định của Prigozhin, rằng Wagner vẫn chưa giết bất kỳ quân nhân hay thường dân Nga nào. Anh ta được hỏi anh ta muốn gì.
“Hãy để họ giao Shoigu và Gerasimov cho tôi. Và tôi cần gặp Putin”, Lukashenko cho biết rằng Prigozhin đã nói với ông như vậy.
“Tôi nói, ‘Zhenya [tên thân mật của Yevgeniy], không ai giao cho anh Shoigu hay Gerasimov, đặc biệt là trong tình huống này’,” ông ấy nói. “Anh cũng như tôi, đều biết rõ Putin. Kế đến, ông ấy sẽ không những không gặp anh. Ông ấy sẽ không nói chuyện điện thoại với anh trong tình hình này”.
Lukashenko nói, lúc đầu Prigozhin im lặng, nhưng sau đó thốt ra: “Nhưng chúng tôi muốn công lý! Họ muốn bóp cổ chúng tôi! Chúng tôi sẽ đi Moscow!”
“Tôi nói, ‘Đi được nửa đường thì anh sẽ bị nghiền nát như một con bọ‘.”
“Hãy nghĩ về điều đó, tôi nói”.
“Không”, Prigozhin trả lời.
Lukashenko nói: “Tôi đã mất nhiều thời gian để thuyết phục ông ấy”. Lukashenko nói với Prigozhin, rằng ông ta có thể làm bất cứ điều gì mà ông ta muốn, nhưng Moscow sẽ được bảo vệ.
Khi Prigozhin phàn nàn về việc người của ông đã chiến đấu vất vả như thế nào, Lukashenko nói rằng, ông đã xoa dịu ông ta: “Tôi biết mà”.
Lukashenko cho biết, xung đột là do sự cạnh tranh không lành mạnh giữa Wagner và quân đội. “Một cuộc xung đột cá nhân giữa những người nổi tiếng đã leo thang thành cuộc chiến này”.