Sau khi ra mắt phiên bản mới của “Luật phản gián“, chính quyền Trung Quốc đã đưa ra một quyết định chưa từng có vào ngày 1/9, đó là thực thi “Luật miễn trừ nhà nước nước ngoài” từ năm 2024.
Theo luật, tòa án Trung Quốc có thể thụ lý và xét xử các vụ án liên quan đến người nước ngoài với tư cách là bị cáo trong một số điều kiện nhất định. Điều này có nghĩa là chính sách miễn trừ nhà nước tuyệt đối trước đây của Trung Quốc sẽ được điều chỉnh thành hệ thống miễn trừ nhà nước có giới hạn.
Dựa trên các báo cáo từ truyền thông Đại Lục như Tân Hoa Xã và Guancha.cn (Quan sát), cuộc họp lần thứ 5 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội Trung Quốc lần thứ 14 đã bỏ phiếu thông qua “Luật miễn trừ nhà nước nước ngoài” vào ngày 1/9. Luật này sẽ có hiệu lực vào ngày 1/1/2024, bao gồm cả khu vực Hồng Kông và Ma Cao.
Đây là luật đầu tiên của Trung Quốc quy định toàn diện hệ thống miễn trừ nhà nước nước ngoài, và cung cấp “cơ sở pháp lý” để tòa án Trung Quốc quản lý và xét xử các vụ án dân sự, trong đó nước ngoài là bị đơn.
Theo Tân Hoa Xã, “Luật miễn trừ nhà nước nước ngoài” có 23 điều, chủ yếu gồm 6 khía cạnh:
Thứ nhất, khẳng định về nguyên tắc nước ngoài được hưởng quyền miễn trừ xét xử tại các tòa án Trung Quốc. Đồng thời làm rõ rằng tòa án Trung Quốc có thể thực thi quyền tài phán đối với các vụ kiện do 6 loại hành vi phi chủ quyền của nước ngoài gây ra, như các vụ kiện liên quan đến hoạt động thương mại, và thương tích cá nhân do các hành vi không có chủ quyền liên quan gây ra.
Thứ hai, quy định về nguyên tắc tài sản nhà nước nước ngoài được miễn các biện pháp bắt buộc tại tòa án Trung Quốc. Nhưng đối với tài sản nhà nước nước ngoài trong hoạt động thương mại, tòa án Trung Quốc có thể thực thi trong một số điều kiện nhất định.
Thứ ba, luật áp dụng đối với nhà nước nước ngoài, bao gồm 3 loại: bản thân nhà nước; các thể chế, bộ phận của nhà nước; và các cá nhân, tổ chức nhân danh nhà nước thực hiện quyền chủ quyền.
Thứ tư, khẳng định vai trò của Bộ Ngoại giao Trung Quốc trong việc xử lý các trường hợp miễn trừ nhà nước nước ngoài. Có 2 khía cạnh chính: Một là cấp văn bản xác nhận cho tòa án về các vấn đề thực tế liên quan đến hành vi của nhà nước, hai là đưa ra ý kiến về các vấn đề liên quan đến lợi ích lớn của quốc gia như đối ngoại.
Thứ năm, quy định nguyên tắc có đi có lại. Nếu mức miễn trừ do nước ngoài dành cho nhà nước và tài sản của Trung Quốc thấp hơn mức quy định trong luật này, Trung Quốc sẽ thực hiện nguyên tắc có đi có lại.
Thứ sáu, luật áp dụng rõ ràng cho các thủ tục kiện tụng đặc biệt đối với các trường hợp miễn trừ của nhà nước nước ngoài.
Theo quy định, Bộ Ngoại giao Trung Quốc có thể đưa ra ý kiến trước tòa về các vấn đề liên quan đến đối ngoại và lợi ích quốc gia lớn khác, đồng thời phát huy “vai trò quan trọng” của một cơ quan ngoại giao có thẩm quyền.
Người phụ trách Ủy ban Công tác pháp luật của Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho biết, trong điều kiện bình thường, thẩm quyền theo lãnh thổ là nguyên tắc cơ bản để các tòa án của một nước thực hiện quyền tài phán; đồng thời được bổ sung bởi một số nguyên tắc quản lý cần thiết khác.
Trước những năm 1950, đối với các vụ án dân sự liên quan đến nước ngoài và tài sản của họ, các nước đều dựa trên nguyên tắc bình đẳng chủ quyền quốc gia, và quan niệm “không có thẩm quyền giữa những người ngang nhau”, nghĩa là bất kể bản chất hoạt động hay hành vi của nước ngoài là gì, thì tòa án của một quốc gia đều không có thẩm quyền xét xử.
Tuy nhiên, sau khi Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) thành lập, ngày càng xảy ra nhiều tranh chấp thương mại giữa công dân, doanh nghiệp Trung Quốc với nước ngoài. Việc bảo vệ “quyền và lợi ích hợp pháp” thông qua tòa án Trung Quốc là không thể.
Trong một cuộc phỏng vấn độc quyền với CCTV, ông Mã Tân Dân, Vụ trưởng Vụ Hiệp ước và Pháp luật thuộc Bộ Ngoại giao Trung Quốc, cũng cho biết từ lâu Trung Quốc đã thực hiện chính sách miễn trừ tuyệt đối quyền và lợi ích hợp pháp của pháp nhân.
Trước đây, tòa án Trung Quốc không chấp nhận các vụ án liên quan đến nước ngoài với tư cách bị cáo, hoặc chống lại tài sản nhà nước nước ngoài. Điều này không có lợi cho việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân và pháp nhân.
Ông nói, để thay đổi tình trạng bất bình đẳng và bất lợi này, Trung Quốc đã ban hành “Luật miễn trừ quốc gia nước ngoài”. Trong tương lai, theo luật này, tòa án Trung Quốc có thể thụ lý và xét xử các vụ án liên quan đến “nước ngoài” với tư cách là bị đơn trong một số điều kiện nhất định, nhằm tăng cường hỗ trợ cho người dân và doanh nghiệp.
Gần đây, Chính phủ Trung Quốc đã mở rộng các công cụ pháp lý bảo vệ lợi ích và an ninh quốc gia, bao gồm ban hành sửa đổi “Luật Đối ngoại” và “Luật Phản gián”.
Ông Ryan Mitchell, Phó giáo sư tại Khoa Luật của Đại học Trung Văn Hồng Kông (CUHK), chỉ ra rằng mặc dù luật này không hoàn toàn nằm ngoài sự cạnh tranh giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ, nhưng nó có thể tạo ra không gian cho “các biện pháp trừng phạt tương tự chống lại nước ngoài hoặc các quan chức của họ.”
Bình Minh