11-12-2023
1. Một vở kịch toàn cầu: “Bà tỷ phú về thăm quê” (The Visit)
Tác phẩm nổi tiếng của kịch tác gia người Thụy Sĩ Friedrich Durrenmatt – một trong những tác giả viết tiếng Đức quan trọng nhất của thế kỷ 20 – được dàn dựng trên sân khấu Việt Nam, bằng tiếng Việt (2006).
Tôi hân hạnh được xem vở kịch này tại rạp Hồng Hà.
Bộ mặt thị trấn Ghi-lần trong cái ngày nô nức đón bà tỉ phú về thăm quê chỉ vỏn vẹn có mấy tấm ván gỗ cũ rích bọc giấy sơ sài, đôi chỗ in đậm dòng chữ khó hiểu “Đóng cửa”. Toàn bộ sự nghèo nàn, xác xơ của Ghi-lần phơi bày ra đó. Thế nên, khỏi phải nói dân Ghi-lần choáng ngợp cỡ nào trước cả đống của cải phủ lên mình của bà tỷ phú. Mà bà tỉ phú (vốn lớn lên từ thị trấn) thì không từ một cơ hội nào để phô trương tài sản, cùng với nó là quyền lực và cả sự dị biệt của mình với đám người nhếch nhác kia. Bà ta thuê một luật sư nổi tiếng làm người hầu, chuộc những kẻ tù tội ra làm phu khiêng kiệu. Bà ta có hẳn một bộ sưu tập các đức ông chồng.
Bà ta chễm chệ trên một chiếc kiệu do Tổng thống Pháp trao tặng, kè kè bên mình một con báo đen – tặng phẩm của Tổng thống Mango – và độc đáo nhất là một chiếc… quan tài bằng vàng bí hiểm. Dân Ghi-lần háo hức thưởng ngoạn. Dân Ghi-lần tung hô bà như một đại sứ của lòng nhân ái. Dân Ghi-lần hăm hở hy vọng, một phần trong số tiền tỉ kia sẽ được bà tỉ phú cảm động mà trút xuống thị trấn.
Nhưng sau khi để cho thiên hạ hứng khởi đã đời, bà ta ra một tuyên bố sắc lạnh: Bà sẽ ban cho thị trấn quê mình một tỉ đô la. Nhưng giá đổi lại là phải đổi lấy cái chết của người tình xưa đã bội bạc bà, năm xưa đã vì vật chất mà ruồng rẫy cô gái làng quê ngây thơ đang bụng mang dạ chửa.
Cả Ghi-lần choáng váng. Cả Ghi-lần phẫn nộ, rồi từ chối.
Nhưng cả Ghi-lần, không ai bảo ai, lại nháo nhác lao vào cuộc đấu tranh khốc liệt giữa sức mạnh quyến rũ của đồng đô la sẽ được ban ra và cái đạo đức vẫn được đề cao nơi đây là tình người (Người tình cũ của bà là người có công với thị trấn, từng làm lãnh đạo thị trấn Ghi-len).
“Bà tỉ phú về thăm quê” đã được dàn dựng trên sân khấu 40 nước trên thế giới trong suốt gần 50 năm qua. Ở nước Đức và cộng đồng các nước nói tiếng Đức như Áo, Thuỵ Sĩ… đã có hàng trăm cách dàn dựng, trên nhiều sân khấu khác nhau.
Nó là vở kịch ám chỉ sức mạnh quyến rũ của viện trợ Mỹ cho châu Âu sau Thế chiến II, và đổi lại, châu Âu phải hy sinh nhiều giá trị truyền thống trước sức mạnh của văn hóa Mỹ.
Nhưng tầm ảnh hưởng và sự khái quát triết lý của vở kịch vượt ra ngoài khuôn khổ không gian của vở kịch.
Nó có ý nghĩa toàn cầu.
Và khi áp vào hoàn cảnh Việt Nam sau thập niên 1990 đến nay, vở kịch vẫn tươi rói, như được viết cho chính Việt Nam.
Rất tiếc là vở kịch sau khi biểu diễn theo dự án của Viện Gother sáu buổi ở ba miền, vở kịch không được biểu diễn nữa. Mọi người có thể xem nội dung trên web.
2. Tại sao tôi viết topic này?
Tại vì tôi xen ảnh hoa hậu Đỗ Thị Hà về thăm lại ngôi trường cũ (Kinh tế quốc dân Hà Nội), ngồi chễm trệ như quan khách được Hiệu trưởng trông có vẻ “khúm núm” báo cáo thành tích. Nó rất giống hình ảnh bà tỷ phú về thăm quê, tôi đã xem trên kịch nghệ.
Rồi hình ảnh nhiều “anh hùng” xã hội đen như Khá Bảnh, Tuyền nổ… mang tiền đi làm từ thiện hoặc về thăm quê nhà, được các bác lãnh đạo thôn tiếp đón rất cung kính…
Cá nhân tôi đã được chứng kiến một bữa tiệc ăn sáng hủ tiếu, trà của ekip lãnh đạo phường và Tổ dân phố 1, quận Bình Tân, TP.HCM. Tôi là khách được mời ké ăn sáng cùng. Chủ nhà gồm bác mặt trận phường và một bác tổ trưởng dân phố. Khách chính là một anh “Việt kiều” Mỹ mới rời quê được ba năm, nay có thẻ xanh về quê cám ơn những người đã giúp anh ấy vượt biên thành công, trong đó có hai ông cán bộ địa phương.
Hồi anh ấy ở nhà cũng là một tay số má có hạng về trộm cắp và du thủ du thực, xã hội đen, nên các bác chính quyền cũng có lòng tốt cảm hóa, giúp vượt biên tìm đường cứu nhà.
Quà tặng là mỗi bác nhận 100 đô la bằng tiền. Tôi rất lạ là hai bác chính quyền nhận tiền rất nhẹ nhàng và có phần cung kính nữa. Sức mạnh của đồng tiền quả là ghê gớm.