Tác giả: Karen DeYoung, Michael Birnbaum, Isabelle Khurshudyan và Emily Rauhala
Cù Tuấn, biên dịch
27-1-2024
Tóm tắt: Chính quyền Biden đang thực hiện một chiến lược dài hạn để hỗ trợ Kyiv – bất chấp sự bế tắc về tiền hỗ trợ tại Quốc hội Mỹ. Tuy nhiên, các quan chức Mỹ cho biết, những kế hoạch đó không dự kiến Ukraine sẽ đạt được những bước tiến đáng kể trước Nga vào năm 2024.
Vẫn còn đau đầu sau cuộc phản công thất bại năm ngoái ở Ukraine, chính quyền Biden đang đưa ra một chiến lược mới sẽ không nhấn mạnh đến việc giành lại lãnh thổ mà thay vào đó tập trung vào việc giúp Ukraine chống lại những bước tiến mới của Nga trong khi hướng tới mục tiêu lâu dài là tăng cường khả năng chiến đấu và kinh tế.
Kế hoạch mới nổi này là sự thay đổi mạnh mẽ so với năm ngoái, khi quân đội Mỹ và đồng minh gấp rút huấn luyện và đưa trang bị tinh vi tới Kiev, với hy vọng có thể nhanh chóng đẩy lùi quân Nga đang chiếm đóng miền đông và miền nam Ukraine. Nỗ lực trên đã thất bại, phần lớn là do các bãi mìn và chiến hào tiền tuyến được củng cố chặt chẽ của Nga.
Một quan chức chính quyền cấp cao của Mỹ cho biết: “Rõ ràng là Ukraine sẽ khó có thể cố gắng thực hiện cùng một nỗ lực lớn trên tất cả các mặt trận mà họ đã cố gắng thực hiện vào năm ngoái”.
Quan chức cấp cao này cho biết, ý tưởng hiện nay là giúp Ukraine giữ vững vị trí của mình trên chiến trường, nhưng “đưa họ vào một quỹ đạo khác để Ukraine trở nên mạnh hơn nhiều vào cuối năm 2024… và đưa họ đi trên con đường bền vững hơn”. Ông này là một trong số những người đã mô tả việc hoạch định chính sách nội bộ với điều kiện giấu tên.
Kế hoạch của Mỹ là một phần trong nỗ lực đa phương của gần ba chục quốc gia ủng hộ Ukraine với cam kết hỗ trợ kinh tế và an ninh lâu dài – cả hai đều không cần thiết nữa, do kết quả đáng thất vọng của cuộc phản công năm 2023 và niềm tin rằng một nỗ lực tương tự trong năm nay dù có thể sẽ xảy ra cũng sẽ mang lại kết quả tương tự, cùng với sự thể hiện quyết tâm lâu dài để đấu với Tổng thống Nga Vladimir Putin.
Mỗi bên đang chuẩn bị một tài liệu nêu rõ các cam kết cụ thể của mình kéo dài tới một thập kỷ trong tương lai. Anh đã công khai thỏa thuận 10 năm với Ukraine vào tuần trước, được Thủ tướng Rishi Sunak và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky cùng ký kết tại Kyiv. Thỏa thuận này vạch ra những đóng góp cho “An ninh Hàng hải, trên bầu trời, phòng không, pháo binh và thiết giáp” cũng như hỗ trợ tài chính và khả năng tiếp cận lĩnh vực tài chính của Anh. Pháp dự kiến sẽ là quốc gia tiếp theo với chuyến thăm sắp tới, đến Ukraine của Tổng thống Emmanuel Macron.
Nhưng sự thành công của chiến lược này phụ thuộc gần như hoàn toàn vào Mỹ, cho đến nay là nhà tài trợ tiền bạc và thiết bị quân sự lớn nhất cho Ukraine, đồng thời là quốc gia điều phối các nỗ lực đa phương. Mùa xuân này, chính quyền Mỹ hy vọng sẽ đưa ra cam kết 10 năm của riêng mình, hiện đang được Bộ Ngoại giao Mỹ biên soạn với sự chấp thuận của Nhà Trắng – giả định rằng yêu cầu 61 tỷ USD của Tổng thống Biden về việc tài trợ bổ sung cho Ukraine đã được Quốc hội Mỹ chấp thuận.
Nền tảng lung lay mà giả định đó hiện đang dựa trên – với việc các đảng viên đảng Cộng hòa tại Hạ viện Mỹ dường như đang tìm cách từ chối mạnh hơn việc tài trợ – đã khiến cả các đồng minh phương Tây và chính Ukraine lo lắng.
Một quan chức cấp cao của châu Âu cho biết: “Chắc chắn sự lãnh đạo và sự tham gia của Mỹ trong dài hạn cũng như trong giai đoạn rất quan trọng này là điều tối quan trọng. Việc bổ sung tiền bạc vũ khí là điều bắt buộc phải tiếp tục… không chỉ trên thực địa mà còn như một sự thể hiện quyết tâm của phương Tây… để khiến [Putin] hiểu rằng ông ấy sẽ không thể thắng”.
“Chúng tôi sẽ không tồn tại nếu không có sự hỗ trợ của Mỹ, đó là sự thật”, ông Zelensky nói trong một cuộc phỏng vấn trên truyền hình vào tuần trước.
Ukraine trong tương lai sẽ chống lại Trump
Theo các quan chức Mỹ, các cam kết của Mỹ sẽ bảo đảm hỗ trợ cho các hoạt động quân sự ngắn hạn cũng như xây dựng một lực lượng quân sự Ukraine trong tương lai có thể ngăn chặn sự xâm lược của Nga. Các cam kết này sẽ bao gồm những lời hứa và chương trình cụ thể nhằm giúp bảo vệ, khôi phục và mở rộng cơ sở công nghiệp và xuất khẩu của Ukraine, đồng thời hỗ trợ đất nước này thực hiện những cải cách chính trị cần thiết để hội nhập hoàn toàn vào các thể chế phương Tây.
Không phải ngẫu nhiên, một quan chức Mỹ cho biết, hy vọng rằng lời hứa dài hạn – một lần nữa giả định sự ủng hộ của Quốc hội Mỹ – cũng sẽ viện trợ “bằng chứng trong tương lai” cho Ukraine trước khả năng cựu tổng thống Donald Trump thắng cử.
Khi Nhà Trắng tiếp tục cố gắng thuyết phục các nhà lập pháp, một quan chức chính quyền cấp cao thứ hai nhấn mạnh rằng, chiến lược này không có nghĩa là người Ukraine sẽ chỉ xây dựng chiến hào phòng thủ của riêng họ “và nấp sau chiến hào” cả năm. Quan chức này cho biết: “Vẫn sẽ có sự hoán đổi lãnh thổ” ở các thành phố nhỏ và làng mạc với giá trị chiến lược tối thiểu, “các vụ phóng tên lửa và máy bay không người lái” từ cả hai phía và “các cuộc tấn công vào cơ sở hạ tầng dân sự” của Nga.
Thay vì các cuộc đấu pháo quy mô lớn mà đã chiếm phần lớn thời gian giao tranh trong nửa cuối năm 2022 và phần lớn năm 2023, hy vọng của phương Tây vào năm 2024 là Ukraine sẽ tránh mất thêm lãnh thổ so với 1/5 diện tích đất đai hiện bị Nga chiếm đóng. Ngoài ra, các chính phủ phương Tây muốn Kyiv tập trung vào các chiến thuật mà lực lượng của họ đã đạt được thành công lớn hơn gần đây – khai hỏa ở khoảng cách xa hơn, bao gồm cả việc sử dụng tên lửa hành trình của Pháp hứa sẽ giao trong vài tháng tới; kìm giữ Hạm đội Biển Đen của Nga để bảo vệ các quá cảnh hải quân từ các cảng của Ukraine; và trói buộc quân Nga ở lại Crimea bằng các cuộc tấn công tên lửa và các hoạt động phá hoại đặc biệt.
Zelensky khẳng định Ukraine vẫn ở thế tấn công. Ông nói trong một bài phát biểu video gần đây rằng các kế hoạch cho năm 2024 “không chỉ mang tính chất phòng thủ. Chúng tôi muốn Ukraine giữ thế chủ động, chứ không phải là Nga”.
Nhưng các nhà hoạch định chính sách Mỹ đã gặp riêng Zelensky trong thời gian gần đây nói rằng, Zelensky nghi ngờ về mức độ tham vọng trong năm tới nếu không có sự rõ ràng về viện trợ của Mỹ.
Nghị sĩ Ukraine Roman Kostenko nói: “Chúng tôi được hỏi kế hoạch của chúng tôi là gì, nhưng chúng tôi cần biết rõ những nguồn lực mà chúng tôi sẽ có. Ngay bây giờ, mọi thứ đều chỉ ra khả năng chúng tôi sẽ có ít hơn năm ngoái, khi chúng tôi cố gắng thực hiện một cuộc phản công nhưng nó không thành công… Nếu chúng tôi thậm chí còn có ít hơn nữa thì kế hoạch sẽ như thế nào là rõ ràng. Kế hoạch sẽ là phòng thủ”.
Serhii Rakhmanin, một thành viên khác của quốc hội Ukraine cho biết: “Không ai nói rằng chúng tôi sẽ không tấn công. Nhưng nhìn chung… rất khó để tưởng tượng một chiến dịch tấn công chiến lược tổng lực một cách nghiêm túc vào năm 2024. Đặc biệt nếu chúng tôi nhìn vào tình trạng chung về viện trợ nước ngoài, không chỉ từ Mỹ”.
Ngay cả những người tin rằng Ukraine cuối cùng có thể đánh bại Nga, cũng thừa nhận rằng, năm 2024 sẽ khó khăn và nguy hiểm. Tổng thống Latvia Edgars Rinkevics cho biết trong một cuộc phỏng vấn: “Có lẽ hầu như Ukraine sẽ không chiếm được những diện tích lãnh thổ lớn nào. Chiến lược duy nhất là đưa càng nhiều người càng tốt đến Ukraine để giúp họ trước hết bảo vệ các thành phố của mình… và thứ hai là giúp họ không để mất đất”.
Kusti Salm, thư ký thường trực của Bộ Quốc phòng Estonia cũng đồng ý: “Chúng ta gần như bị thời gian bắt làm con tin. Vấn đề chỉ là liệu chúng ta có thể đi qua thung lũng chết chóc này hay không”.
‘Bạn phải có thứ gì đó để chiến đấu’
Dọc theo chiến tuyến, quân đội Ukraine đã bắt đầu chuẩn bị phù hợp, nhằm tái tạo hệ thống phòng thủ nhiều lớp gồm chiến hào và bãi mìn theo kiểu của Nga ở khu vực Zaporizhzhia phía đông nam, nơi cuộc phản công năm ngoái đã không thành công.
Một chỉ huy người Ukraine ở khu vực phía đông Donetsk, người không được phép phát biểu công khai, cho biết: “Những người lính bình thường không quan tâm lắm đến chính trị [Ukraine] và chính trị nước ngoài. Nhưng khi các bạn tự cảm thấy rằng như vậy là chưa đủ, như hiện nay với sự thiếu thốn của đạn dược, súng cối, đạn pháo, thì điều đó ngay lập tức gây ra lo lắng. Bạn có thể sẵn sàng chiến đấu, nhưng bạn phải có thứ gì đó để chiến đấu”.
Các nhà hoạch định chính sách Mỹ nói rằng, họ kỳ vọng cuộc chiến cuối cùng sẽ kết thúc thông qua đàm phán – nhưng họ cũng không nghĩ Putin sẽ nghiêm túc trong các cuộc đàm phán trong năm nay, một phần vì Putin nuôi hy vọng rằng Trump sẽ giành lại chức tổng thống vào tháng 11 và thu hồi lại sự ủng hộ chính quyền Kyiv.
Trump, người từ lâu đã ca ngợi mối quan hệ đặc biệt với Putin, nhiều tháng trước đã nói rằng, nếu ông được trở lại Nhà Trắng, ông “sẽ giải quyết cuộc chiến này trong một ngày, chỉ trong 24 giờ”. Zelensky, trong cuộc phỏng vấn truyền hình tuần trước, đã gọi tuyên bố đó là “rất nguy hiểm” và đã mời Trump đến Kyiv để chia sẻ các kế hoạch mà ông có thể có.
Chiến lược dài hạn nhằm biến đổi Ukraine trong tương lai có nguồn gốc từ tuyên bố ủng hộ Ukraine của G-7 vào mùa hè năm ngoái, trong đó các nhà lãnh đạo phương Tây hứa sẽ xây dựng một lực lượng quân sự “bền vững” có thể tương tác với phương Tây và tăng cường “sự ổn định kinh tế và phục hồi kinh tế” của Ukraine.
Mặc dù vậy, chính sách này vẫn tiềm ẩn những rủi ro, bao gồm cả rủi ro chính trị, nếu người Ukraine bắt đầu đổ lỗi cho chính phủ của họ về tình trạng trì trệ ở mặt trận. Tương tự như vậy, ở thủ đô các nước phương Tây, các quan chức nhận thức sâu sắc rằng, sự kiên nhẫn của công dân họ đối với việc tài trợ cho cuộc chiến ở Ukraine không phải là vô hạn.
Trong bối cảnh đang lên kế hoạch, Washington dường như cũng đã chuẩn bị sẵn lập luận rằng, ngay cả khi Ukraine không giành lại được toàn bộ lãnh thổ của mình trong thời gian tới, nước này vẫn cần sự hỗ trợ đáng kể liên tục để có thể tự vệ và trở thành một phần không thể thiếu của phương Tây.
“Chúng ta có thể thấy tương lai của Ukraine có thể và nên như thế nào, bất kể ranh giới được vạch ra chính xác ở đâu”, Blinken phát biểu hồi đầu tháng này tại Diễn đàn Kinh tế Thế giới ở Davos, Thụy Sĩ. “Và đó là một tương lai nơi đất nước này có thể đứng vững trên đôi chân của mình về mặt quân sự, kinh tế và dân chủ”.
‘Không có giải pháp thần kỳ’ nào để trang bị vũ khí cho Ukraine
Trong cuộc trò chuyện với các nhà lập pháp, các quan chức chính quyền Mỹ đã nhấn mạnh rằng, chỉ khoảng một nửa trong số 61 tỷ USD được yêu cầu dành cho chiến trường hiện tại, trong khi phần còn lại hướng tới việc giúp Ukraine củng cố một tương lai an toàn mà không cần viện trợ lớn của phương Tây.
Theo các quan chức Mỹ tham gia chặt chẽ vào kế hoạch này, tài liệu của Mỹ được viết với 4 giai đoạn: Chiến đấu, xây dựng, phục hồi và cải cách.
Eric Ciaramella, cựu nhà phân tích tình báo CIA và hiện là thành viên cấp cao của chương trình nghiên cứu về Nga và chương trình Á-Âu tại Quỹ Hòa bình Quốc tế Carnegie, tổ chức đã tham khảo ý kiến của các quan chức chính quyền Mỹ, cho biết, điều cần thiết ngay lập tức nhất cho giai đoạn “chiến đấu” là “đạn pháo, một số phương tiện thay thế” bị mất trong cuộc phản công, và “thêm nhiều máy bay không người lái”. “Rất nhiều công nghệ tác chiến điện tử và chống máy bay không người lái – lĩnh vực mà người Nga đã có được lợi thế. Ukraine cần thêm hệ thống phòng không để bao phủ nhiều thành phố hơn”.
Ciaramella cho biết, mặc dù Ukraine vẫn đang hồi hộp chờ đợi việc giao máy bay chiến đấu và nhiều xe bọc thép như đã hứa trong năm nay, nhưng đây là “những hệ thống đắt tiền với một điểm yếu duy nhất”. “Tôi nghĩ người Ukraine đang nhận ra rằng không có giải pháp thần kỳ nào khi chứng kiến chiếc xe tăng trị giá hàng triệu USD bị phá hủy do một quả mìn trị giá 10.000 USD” trong cuộc phản công vừa qua.
Giai đoạn “xây dựng” của chiến lược này tập trung vào các cam kết dành cho lực lượng an ninh tương lai của Ukraine trên bộ, trên biển và trên không, để người Ukraine “có thể thấy những gì họ nhận được từ cộng đồng toàn cầu trong khoảng thời gian 10 năm và kết thúc năm 2024 với lộ trình hướng tới một quân đội có tính răn đe cao”, quan chức chính quyền cấp cao này cho biết. Đồng thời, một số tiền bổ sung được yêu cầu nhằm mục đích phát triển cơ sở công nghiệp của Ukraine để sản xuất vũ khí, cùng với sự gia tăng sản xuất của Mỹ và đồng minh, có thể “ít nhất theo kịp tốc độ sản xuất của Nga”.
Kế hoạch này cũng bao gồm việc bổ sung hệ thống phòng không nhằm tạo ra các “bong bóng” bảo vệ xung quanh các thành phố khác của Ukraine ngoại trừ Kyiv và Odessa, đồng thời cho phép các bộ phận quan trọng của nền kinh tế và xuất khẩu của Ukraine, bao gồm cả thép và nông nghiệp, có thể phục hồi. Mùa thu năm ngoái, Biden đã bổ nhiệm cựu thư ký thương mại Penny Pritzker làm đặc phái viên Mỹ để lãnh đạo nỗ lực xây dựng lại nền kinh tế Ukraine và huy động đầu tư công cộng và tư nhân.
Các quan chức Mỹ thừa nhận, việc thu hút đầu tư nước ngoài quay trở lại Ukraine cũng sẽ đòi hỏi những nỗ lực bổ sung để ngăn chặn tham nhũng. Zelensky đã thực hiện một số bước, bao gồm sa thải và trong một số trường hợp bắt giữ các quan chức và thẩm phán mua sắm quân sự bị cáo buộc tham nhũng; các sáng kiến khác đã được Liên minh châu Âu yêu cầu khi nước này xem xét việc cuối cùng Ukraine có thể trở thành thành viên EU hay không.
Nhưng khi các cuộc đối thoại và lập kế hoạch cho tương lai vẫn tiếp tục, không phải mọi người ủng hộ Ukraine đều nghĩ rằng đây là thời điểm thích hợp để chuyển trọng tâm từ việc gửi cho Ukraine những gì cần thiết để đối đầu với quân Nga một cách nhanh chóng và dứt khoát nhất có thể trên chiến trường năm nay.
Cựu tổng thư ký NATO Anders Fogh Rasmussen cho biết trong chuyến thăm tuần trước, để thúc ép các nhà lập pháp đảng Cộng hòa Mỹ phê duyệt tài trợ cho Ukraine: “Dù bạn sử dụng chiến lược nào, bạn cũng cần tất cả các loại vũ khí mà bạn có thể tưởng tượng ra”.
Ông nói: “Bạn không thể thắng một cuộc chiến bằng cách theo đuổi cách tiếp cận tuần tự từng bước một. Bạn phải gây bất ngờ và tấn công áp đảo đối thủ”.