Hạ Lạc Sơn
Chưa có cuộc chiến nào trong lịch sử loài người phơi bày sự tàn bạo của nó một cách chi tiết và chân thực như ngày nay. Ngoài những ống kính máy ảnh phổ biến khắp nơi, máy bay không người lái góc nhìn thứ nhất (FPV) đã đóng vai trò quyết định. Chúng đã trở thành vũ khí không thể thiếu và quan trọng của cả tấn công và phòng thủ trên chiến trường, và trí tuệ nhân tạo đang nhanh chóng tham gia. Và tất cả những điều này bắt đầu trên chiến trường Ukraine.
Vô số video cho thấy hình ảnh thực tế hai bên phá hủy trang bị, nhân sự của đối thủ trên chiến trường Ukraine. Những ánh mắt kinh hoàng trong những giây phút cuối cùng của cuộc đời và hình ảnh người dân vùng vẫy trong làn đạn, tiếng nổ, ngọn lửa khó nhìn thẳng, được hai bên sử dụng để thể hiện sự chiến thắng. Nó được công khai một cách trắng trợn đến mức mọi người trở nên tê liệt và thậm chí không nghĩ nó là sự thật. Máy bay không người lái góc nhìn thứ nhất FPV (First Person View) không chỉ là máy ghi âm mà còn là nhà sản xuất những hình ảnh tàn khốc này.
Sự tàn phá và gây chết người của các dàn máy bay không người lái tự động quy mô lớn có thể là không thể tưởng tượng được, với tác động tâm lý cũng lớn như thiệt hại vật chất. Các video được quay từ góc nhìn thứ nhất về máy bay không người lái lan truyền trên mạng xã hội cho thấy quân đội tiền tuyến bị máy bay không người lái xé nát thành từng mảnh, điều này sẽ gây ra vấn đề tâm lý nghiêm trọng cho binh lính tiền tuyến. Họ gợi ý cho kẻ thù rằng máy bay không người lái sát thủ luôn theo dõi chuyển động của họ từ phía sau. Đặc biệt khi cả hai bên đều đang thiếu đạn dược, máy bay không người lái đang nhanh chóng thay đổi cục diện chiến tranh khi chúng được sử dụng để bù đắp cho việc thiếu hỏa lực pháo binh mặt đất và giúp ổn định chiến tuyến.
Tuy nhiên, một sự thay đổi thậm chí còn lớn hơn có thể sắp xảy ra: Máy bay không người lái sử dụng trí tuệ nhân tạo. Ý tưởng và triển vọng chiến trường của máy bay không người lái tấn công tự động, đòi hỏi ít hoặc không cần con người điều khiển, có thể gây ra ác mộng cho chiến tranh trong tương lai. Nhân loại phải đối mặt với mối nguy hiểm thực sự khi vũ khí sát thương tự động loại trừ yếu tố con người ra quyết định. Dù người ta có ghét chiến tranh và căm ghét những thứ vũ khí giết người này đến đâu, nhìn từ góc độ tường thuật chiến tranh, bên chống xâm lược vẫn được thông cảm và tôn trọng. Nhưng điều này không có nghĩa là bất kỳ bên nào cũng có thể theo đuổi các mục tiêu chiến tranh mà không có điểm mấu chốt.
Cả Kiev và Moscow đều nhìn thấy tiềm năng to lớn của máy bay không người lái trên chiến trường, nhưng xét về số lượng và khả năng, Nga hiện có lợi thế hơn khi họ có số lượng đáng kể Orlan-10, ZALA và Shahed cùng các máy bay không người lái khác, khả năng sát thương của chúng đã được chứng minh trên chiến trường, chúng không chỉ tấn công cơ sở hạ tầng quan trọng ở Ukraine mà còn gây thương vong lớn cho dân thường.
Phía Ukraine càng nhận thức rõ hơn rằng khi đạn pháo mặt đất không thể được bổ sung trong thời gian ngắn, máy bay không người lái đã trở thành một phần quan trọng trong việc duy trì cuộc chiến chống lại sự xâm lược của Nga và tầm quan trọng của chúng vẫn ngày càng tăng lên.
Tổng thống Ukraine Zelensky đã đặt mục tiêu đầy tham vọng là sản xuất 1 triệu máy bay không người lái vào năm 2024. Đây có vẻ là một con số đáng kinh ngạc và Ukraine rõ ràng đang cố gắng lập kỷ lục, sản xuất 200.000 máy bay không người lái trong hai tháng đầu năm nay.Trong số đó, nhiều máy bay là loại tấn công nhỏ gắn kính nhìn trực tiếp từ góc đầu tiên, được cho là nhiều người đã tự lắp ráp trong thời gian rảnh rỗi tại bàn ăn. Việc phát triển các máy bay này được thực hiện bởi nhóm phi công không người lái thế hệ mới, kết hợp kinh nghiệm và yêu cầu từ các trận chiến thực tế trên tuyến đầu. Chỉ khi chúng đã trưởng thành, chúng mới được đưa vào sản xuất.
Ông Dmytro Prodanyuk, đồng sáng lập hãng sản xuất máy bay không người lái Wild Hornets của Ukraine, cho biết con số 1 triệu không gây sửng sốt cho bất kỳ ai, vì sản lượng hiện tại của Ukraine đã tăng một vài lần so với 6 tháng trước. Nếu đủ cơ sở hạ tầng vận chuyển, sản lượng máy bay không người lái sẽ không phải là 1 triệu mà là vài triệu. Ông Prodanyuk có cùng quan điểm với Bộ trưởng Chuyển đổi Kỹ thuật số Ukraine, Mykhailo Fedorov, người cũng cho rằng với đủ kinh phí, có thể sản xuất hơn 2 triệu máy bay không người lái.
Ban đầu, rất ít chỉ huy quân sự tin vào khả năng của máy bay không người lái nhìn trực tiếp từ góc thứ nhất FPV (First Person View) , và phải đến khi quân đội tiền tuyến bắt đầu trang bị và sử dụng những máy bay không người lái nhỏ này để mang lại hiệu quả chiến trường đáng kể thì chúng mới được chấp nhận hoàn toàn. Ông Prodaniuk cho rằng nút thắt chính trong quá trình sản xuất máy bay không người lái FPV của Ukraine là thiếu vốn. Nếu số tiền phân bổ cho nhiều nhà sản xuất máy bay không người lái được quản lý tốt hơn, sản lượng sẽ tăng nhanh. Đặc biệt trong tình trạng chiến tranh, không ai muốn kiếm tiền từ những khó khăn của đất nước.
Công ty Wild Hornet sản xuất nhiều loại máy bay không người lái nhỏ với các chức năng khác nhau, có thể mang trọng tải từ 1,5 đến 2,5 kg, có phạm vi tấn công từ 10 đến 20 km và có giá từ 450 đến 550 đô la Mỹ. Chúng có thể tiêu diệt hầu hết mọi mục tiêu trên chiến trường như xe tăng, xe chiến đấu bộ binh, pháo binh và hệ thống phòng không. Ông Prodaniuk cho rằng mỗi đô la chi cho máy bay không người lái sẽ gây thiệt hại khoảng 200 đô la cho thiết bị của Nga.
Thách thức lớn nhất mà máy bay không người lái loại nhỏ phải đối mặt là nhiễu điện tử. Ông Prodanuk cho biết, họ phải liên tục cập nhật thiết kế để chống lại tác chiến điện tử của Nga. Mặc dù các lực lượng Nga đã triển khai một số lượng lớn thiết bị gây nhiễu chống máy bay không người lái ở tiền tuyến, nhưng sự kết hợp giữa phần cứng, chiến thuật và kỹ năng điều khiển có nghĩa là khả năng thâm nhập của máy bay không người lái ở tiền tuyến vẫn cao hơn bao giờ hết và hầu hết chúng đều có thể tiếp cận các vị trí của quân Nga.
Để tăng phạm vi mà người vận hành có thể điều khiển máy bay không người lái, cả hai bên đều sử dụng máy bay không người lái làm trạm chuyển tiếp vô tuyến và cho phép máy bay không người lái tiếp cận những nơi mà tín hiệu vô tuyến có thể bị chặn bởi địa hình hoặc tòa nhà. Gần đây, hãng Wild Hornet đã phát triển một nền tảng mới có tên Queen Hornet, không chỉ hoạt động như một thiết bị lặp lại mà còn là tàu mẹ cho máy bay không người lái tấn công. Điều này cho phép máy bay không người lái tấn công ở gần tiền tuyến lâu hơn và các máy bay lặp lại có thể cung cấp phạm vi rộng hơn để tấn công pháo binh và các mục tiêu khác.
Một bước phát triển xa hơn, có lẽ còn đáng ngạc nhiên hơn, liên quan đến việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo. Lô máy bay không người lái FPV đầu tiên của Ukraine có khả năng nhận dạng mục tiêu tự động đã được đưa vào sử dụng. Lưu ý rằng ở đây ông Prodaniuk không nói rằng những máy bay không người lái này có khả năng tấn công tự động, điều này rất khác về mặt khái niệm. Hệ thống hướng dẫn tự động phản ứng nhanh hơn và có tỷ lệ trúng đích cao hơn so với phi công con người có kỹ năng tay lái cao. Ông Prodanyuk cho biết, Wild Hornets rất tích cực trong lĩnh vực này. Ông cho rằng đây sẽ là một điểm quyết định quan trọng trong sự phát triển của máy bay không người lái FPV, vì hệ thống dẫn đường mục tiêu tự động có tiềm năng lớn.
Sự thay đổi quan trọng do máy bay không người lái mang lại là phạm vi chiến đấu ngày càng tăng. Hiện tại, trí tuệ nhân tạo chưa hoàn toàn đảm nhận chức năng của con người, nhưng với sự gia tăng khả năng tự hành của máy bay không người lái và việc sử dụng máy bay không người lái hoàn toàn tự động trên quy mô lớn, tình hình về cơ bản sẽ thay đổi. Đầu tiên nó sẽ mang lại một sự thay đổi rõ ràng, đó là nhiều máy bay không người lái có thể bay cùng lúc vì không có hạn chế về liên kết vô tuyến và băng thông. Trước đây, những gì mọi người nhìn thấy chỉ là một chiếc máy bay không người lái tấn công một mục tiêu duy nhất. Máy bay không người lái tự động có thể cho phép một nhóm máy bay không người lái tấn công tất cả các mục tiêu trong một khu vực cùng lúc, sức hấp dẫn do tác động của nó tạo ra đủ để thúc đẩy cả hai bên tham gia cuộc chiến, đồng thời đẩy nhanh sự phát triển của máy bay không người lái tự động.
Ông Prodanuk cho biết, máy bay không người lái tự động sử dụng trí tuệ nhân tạo sẽ xuất hiện trong khoảng 6 tháng tới. Và sau khoảng một năm, có thể chúng ta sẽ chứng kiến việc sử dụng quy mô lớn các máy bay không người lái có khả năng tự lựa chọn và tấn công mục tiêu một cách độc lập.
Hiện vẫn chưa rõ tác động của một cuộc tấn công bằng máy bay không người lái tự động quy mô lớn sẽ như thế nào. Tuy nhiên, đánh giá từ tính hiệu quả của các máy bay không người lái hiện có, tầm quan trọng của chúng có ý nghĩa rất lớn và thậm chí có thể thay thế các loại hỏa lực pháo binh mặt đất khác và trở thành lực lượng thống trị trên chiến trường. Ông Prodanuk không giấu được sự kỳ vọng của mình vào khả năng chiến trường của máy bay không người lái tự động, ông nói: “Sẽ có rất nhiều điều thú vị xảy ra!”
Lời nói của ông Prodanuk rất hấp dẫn, dường như ông Prodanuk không biết hậu quả cụ thể sẽ như thế nào, nhưng ông chắc chắn rằng đó phải là điều mà mọi người chưa từng thấy trước đây.
Trong tuyên bố của ông Prodanyuk, chúng ta không thấy sự lo ngại về việc trí tuệ nhân tạo tiếp quản và điều khiển các máy bay giết người, cũng như cam kết đạo đức về việc sử dụng vũ khí tự động gây tử vong cho con người. Đặc biệt vào thời điểm khó khăn này khi Ukraine đang sa lầy trong đau khổ của chiến tranh và bị ảnh hưởng bởi sự gián đoạn viện trợ quân sự, liệu Ukraine có còn tính đến trách nhiệm đạo đức của một quốc gia hay không?
Trên thực tế, cộng đồng quốc tế vẫn chưa đạt được sự đồng thuận về vấn đề sử dụng trí tuệ nhân tạo trên chiến trường. Mặc dù Hoa Kỳ đã đề xuất các sáng kiến đạo đức nhằm hạn chế phát triển vũ khí sát thương tự động và hy vọng hình thành một hiệp ước quốc tế có tính ràng buộc, nhưng nhiều quốc gia, bao gồm cả Trung Quốc và Nga, vẫn chưa đưa ra bất kỳ phản ứng thực chất nào.
Theo Shishi Junshi
Lý Ngọc biên dịch