Cù Tuấn, biên dịch
26-10-2024
Tóm tắt: Những cuộc tiếp xúc thường xuyên giữa người đàn ông giàu nhất thế giới và kẻ thù chính của nước Mỹ làm dấy lên mối lo ngại về an ninh; các chủ đề nói chuyện giữa hai người bao gồm địa chính trị, kinh doanh và các vấn đề cá nhân.
Elon Musk, người đàn ông giàu nhất thế giới và là nhân vật chủ chốt trong nỗ lực chinh phục không gian của Mỹ, đã liên lạc thường xuyên với Tổng thống Nga Vladimir Putin kể từ cuối năm 2022.
Các cuộc thảo luận này, được một số quan chức hiện tại và trước đây của Mỹ, Châu Âu và Nga xác nhận, đề cập đến các chủ đề cá nhân, kinh doanh và căng thẳng địa chính trị.
Putin đã yêu cầu Musk không kích hoạt dịch vụ internet vệ tinh Starlink tại Đài Loan để ủng hộ nhà lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình, theo hai người được thông báo về yêu cầu này.
Musk đã nổi lên trong năm nay như một người ủng hộ quan trọng cho chiến dịch tranh cử của Donald Trump, và có thể tìm thấy một vai trò trong chính quyền Trump nếu ông thắng cử. Trong khi Mỹ và các đồng minh đã cô lập Putin trong những năm gần đây, cuộc đối thoại của Musk có thể báo hiệu sự tái hợp tác với nhà lãnh đạo Nga, và củng cố mong muốn được Trump bày tỏ là sẽ đạt được thỏa thuận về các xung đột lớn như cuộc chiến ở Ukraine.
Đồng thời, các cuộc tiếp xúc này cũng làm dấy lên mối lo ngại tiềm tàng về an ninh quốc gia đối với một số người trong chính quyền Mỹ hiện tại, vì Putin là một trong những đối thủ chính của Mỹ.
Musk đã xây dựng mối quan hệ kinh doanh sâu sắc với các cơ quan tình báo và quân sự Mỹ, mang lại cho ông khả năng nhìn thấu độc đáo đối với một số chương trình không gian nhạy cảm nhất của Mỹ. SpaceX, đơn vị vận hành dịch vụ Starlink, đã giành được hợp đồng mật trị giá 1,8 tỷ đô la vào năm 2021 và là bệ phóng tên lửa chính cho Lầu Năm Góc và NASA. Quyền truy cập an ninh cho phép Musk tiếp cận một số thông tin mật.
Việc biết về các mối liên hệ của Musk với Điện Kremlin dường như là một bí mật được giữ kín trong chính phủ Mỹ. Một số quan chức Nhà Trắng cho biết họ không biết về chúng. Chủ đề này rất nhạy cảm, vì Musk ngày càng tham gia nhiều hơn vào chiến dịch tranh cử của Trump và cuộc bầu cử tổng thống Mỹ đang đến gần, chỉ còn chưa đầy hai tuần nữa.
Musk đã không trả lời yêu cầu bình luận. Tỷ phú này đã gọi những lời chỉ trích từ một số phía rằng ông đã trở thành người ủng hộ Putin là “vô lý” và nói rằng các công ty của ông “đã làm nhiều hơn bất cứ điều gì để phá hoại nước Nga”.
Trong chiến dịch vận động tranh cử cho Trump tại Pennsylvania tuần trước, Musk đã nói về tầm quan trọng của tính minh bạch của chính phủ và lưu ý đến quyền tiếp cận của chính ông đối với các bí mật của chính phủ Mỹ. “Tôi có quyền tiếp cận thông tin tuyệt mật, nhưng tôi phải nói rằng, giống như hầu hết những thứ mà tôi biết… lý do họ giữ bí mật là vì các thông tin này quá nhàm chán”.
Người phát ngôn của Lầu Năm Góc cho biết: “Chúng tôi không bình luận về quyền miễn trừ an ninh, quá trình đánh giá hoặc tình trạng của bất kỳ cá nhân nào, hoặc về các vấn đề chính sách an ninh nhân sự trong bối cảnh các báo cáo về hành động của bất kỳ cá nhân nào.”
Một người biết về các cuộc trò chuyện này cho biết chính phủ Mỹ đang phải đối mặt với một tình thế tiến thoái lưỡng nan vì đã quá phụ thuộc vào nền tảng công nghệ của tỷ phú này. SpaceX phóng các vệ tinh an ninh quốc gia quan trọng vào quỹ đạo và là công ty mà NASA dựa vào để vận chuyển các phi hành gia đến và đi từ Trạm vũ trụ quốc tế.
“Họ không thích điều đó”, người này nói, ám chỉ đến các cuộc tiếp xúc giữa Musk và Putin. Tuy nhiên, người này cho biết chính quyền không đưa ra cảnh báo nào về khả năng Musk vi phạm an ninh.
Người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov cho biết Điện Kremlin chỉ liên lạc với Musk qua một cuộc điện thoại trong đó Musk và Putin thảo luận về “không gian cũng như các công nghệ hiện tại và tương lai”.
Ngoài ra, Peskov cho biết cả Putin lẫn các quan chức Điện Kremlin đều không trò chuyện thường xuyên với Musk.
Một phát ngôn viên cho chiến dịch tranh cử của Trump gọi Musk là “nhà lãnh đạo ngành công nghiệp trăm năm có một” và nói rằng “bộ máy quan liêu liên bang đang suy yếu của chúng ta chắc chắn có thể hưởng lợi từ những ý tưởng và sự hiệu quả của ông ấy”.
“Về Putin,” người phát ngôn này tiếp tục, “chỉ có một ứng cử viên trong cuộc đua tới Nhà Trắng mà chưa xâm lược một quốc gia khác, đó là Tổng thống Trump. Tổng thống Trump từ lâu đã nói rằng ông sẽ tái lập hòa bình thông qua chính sách đối ngoại mạnh mẽ để ngăn chặn sự xâm lược của Nga và chấm dứt chiến tranh ở Ukraine.”
1. Một chai rượu vodka
Musk từ lâu đã bị nước Nga và các chương trình không gian và tên lửa của nước này mê hoặc. Tiểu sử về Musk của Walter Isaacson cho biết doanh nhân này đã đến Moscow vào năm 2002 để đàm phán mua tên lửa cho chương trình không gian mới hình thành của mình, nhưng đã ngất xỉu trong bữa trưa đầy rượu vodka. Việc mua bán cuối cùng đã thất bại, mặc dù vị chủ nhà người Nga đã tặng Musk một chai rượu vodka có hình ảnh Musk chồng lên trên một bức vẽ sao Hỏa.
Các cuộc trò chuyện của Musk với Putin và các quan chức Điện Kremlin cho thấy khuynh hướng ngày càng tăng của Musk trong việc mở rộng ra ngoài phạm vi kinh doanh và vào địa chính trị. Ông đã gặp và nói chuyện kinh doanh nhiều lần với Javier Milei của Argentina, cũng như cựu Tổng thống Brazil Jair Bolsonaro, người mà ông đã bảo vệ trong một cuộc tranh luận trực tuyến gay gắt.
Riêng ông Putin thì ở một cấp độ khác. Nhà lãnh đạo Nga đã tạo ra một hệ thống độc tài giám sát các cuộc bầu cử gian lận và các vụ ám sát đối thủ chính trị, mà Tổng thống Biden gọi ông là “kẻ giết người”. Với chìa khóa truy cập một trong những kho vũ khí hạt nhân mạnh nhất thế giới và tham vọng lãnh thổ ngày càng tăng ở châu Âu, Putin đã trở thành đối thủ chính của Mỹ.
Bằng việc gọi Putin là “kẻ chuyên quyền”, Bộ Tài chính Mỹ đã thực hiện bước đi bất thường vào năm 2022 khi đưa ông vào danh sách đen vì xâm lược Ukraine, đưa ông vào cùng nhóm với Kim Jong Un của Triều Tiên, Tổng thống Syria Bashar al-Assad và Alexander Lukashenko của Belarus.
Vào tháng 10 năm 2022, Musk đã công khai nói rằng ông chỉ nói chuyện với Putin một lần. Ông nói trên X rằng cuộc trò chuyện lần đó là về không gian và diễn ra vào khoảng tháng 4 năm 2021.
Nhưng nhiều cuộc trò chuyện khác đã diễn ra sau đó, bao gồm các cuộc đối thoại với các quan chức cấp cao khác của Nga sau năm 2022 và trong năm 2024. Một trong những quan chức đó là Sergei Kiriyenko, phó chánh văn phòng thứ nhất của Putin, hai trong số các quan chức cho biết. Nội dung thảo luận giữa hai người vẫn chưa rõ ràng.
Tháng trước, Bộ Tư pháp Mỹ cho biết trong một bản tuyên bố rằng Kiriyenko đã tạo ra khoảng 30 tên miền internet để phát tán thông tin sai lệch của Nga, bao gồm cả tên miền trên X của Musk, nhằm mục đích làm xói mòn sự ủng hộ dành cho Ukraine và thao túng cử tri Mỹ trước cuộc bầu cử tổng thống.
Sau cuộc xâm lược của Nga vào tháng 2 năm 2022, Musk lúc đầu đã đưa ra những tuyên bố mạnh mẽ trước công chúng về sự ủng hộ đối với Kyiv. Ông đã đăng tải nội dung “Giữ vững Ukraine”, bên cạnh là cờ Ukraine trên trang X mà khi đó vẫn được gọi là Twitter. Ngay sau đó, ông đã đùa cợt thách thức Putin đấu tay đôi tại “Україна”, tên tiếng Ukraina của đất nước này.
Ông tiếp tục tặng hàng trăm thiết bị đầu cuối Starlink cho Ukraine. Đến tháng 7, khoảng 15.000 thiết bị đầu cuối đã cung cấp quyền truy cập internet miễn phí cho nhiều vùng rộng lớn của Ukraine, đất nước bị phá hủy do các cuộc tấn công của Nga.
Vào cuối năm đó, quan điểm của Musk về cuộc xung đột dường như đã thay đổi. Vào tháng 9, các hoạt động quân sự của Ukraine đã không thể sử dụng các thiết bị đầu cuối Starlink để hướng dẫn máy bay không người lái trên biển tấn công một căn cứ hải quân của Nga ở Crimea, bán đảo Biển Đen mà Moscow đã chiếm đóng từ năm 2014. Ukraine đã cố gắng thuyết phục Musk kích hoạt dịch vụ Starlink trong khu vực này, nhưng điều đó đã không xảy ra, theo WSJ đưa tin.
Công ty vũ trụ của Musk đã gia hạn việc hạn chế sử dụng Starlink trong các hoạt động tấn công của Ukraine. Musk sau đó nói rằng ông đã thực hiện động thái này vì Starlink dành cho mục đích dân sự và ông tin rằng bất kỳ cuộc tấn công nào của Ukraine vào Crimea đều có thể gây ra chiến tranh hạt nhân.
Động thái của ông trùng hợp với áp lực công khai và riêng tư từ Điện Kremlin. Vào tháng 5 năm 2022, người đứng đầu ngành vũ trụ của Nga đã nói trong một bài đăng trên Telegram rằng Musk sẽ “trả lời như một người trưởng thành” vì đã cung cấp Starlink cho tiểu đoàn Azov của Ukraine, mà Điện Kremlin đã chỉ trích vì hệ tư tưởng cực hữu.
Vào cuối năm 2022, Musk đã có những cuộc trò chuyện thường xuyên với “những người Nga cấp cao”, theo một người quen thuộc với các cuộc nói chuyện trên. Vào thời điểm đó, có áp lực từ Điện Kremlin đối với các doanh nghiệp của Musk và “những lời đe dọa ngầm đối với ông ấy”, người này cho biết.
Cùng lúc đó, Musk ngày càng lên Twitter, nơi ông đang hoàn tất việc mua lại, để nói rằng SpaceX đang thua lỗ khi tài trợ cho hoạt động của các trạm phát sóng.
Vào tháng 10 năm 2022, ông đã yêu cầu hàng chục triệu người theo dõi mình trên X bỏ phiếu cho một con đường dẫn đến hòa bình, phản ánh một số khía cạnh trong lời đề nghị của Điện Kremlin dành cho Ukraine vào thời điểm đó.
Những điều kiện đó bao gồm việc Nga tiếp tục chiếm đóng Crimea và sự trung lập của Ukraine bên ngoài NATO. Ông cũng chỉ rõ rằng Ukraine nên tiếp tục cho phép cung cấp nước cho Crimea, một vấn đề đã từng là mối quan tâm quan trọng của Điện Kremlin trước chiến tranh.
Một nguồn tin tình báo hiện tại và một nguồn tin trước đây cho biết Musk và Putin vẫn tiếp tục liên lạc kể từ đó và trong năm nay khi Musk bắt đầu tăng cường chỉ trích viện trợ quân sự của Mỹ cho Ukraine và tham gia vào chiến dịch tranh cử của Trump.
2. ‘Lằn ranh đỏ’
Vào mùa thu năm 2022, nhà khoa học chính trị Ian Bremmer, người sáng lập công ty tư vấn Eurasia Group có trụ sở tại New York, đã viết trên Twitter rằng Musk đã nói với ông rằng ông đã nói chuyện với Putin và các quan chức Điện Kremlin về Ukraine. “Ông ấy cũng nói với tôi về những lằn ranh đỏ của Điện Kremlin”, ông viết.
Bremmer đã viết trong một bản tin gửi cho những người đăng ký rằng Musk đã chuyển cho ông một thông điệp từ Putin rằng Nga sẽ bảo vệ Crimea và sự trung lập của Ukraine “bất kể điều gì xảy ra”, và rằng họ sẽ đáp trả cuộc xâm lược Crimea của Ukraine bằng một cuộc tấn công hạt nhân. Musk nói rằng “mọi thứ cần phải được thực hiện để tránh kết quả đó”, Bremmer đã viết.
Musk đã công khai phủ nhận việc ông đã nói những điều trên với Bremmer.
Trong năm qua, lợi ích của Musk và Nga ngày càng chồng chéo lên nhau. Ngoài việc Nga sử dụng X để đưa tin sai lệch và Musk công khai phản đối viện trợ cho Kyiv, các quan chức Ukraine cho biết đầu năm nay rằng quân Nga chiếm đóng các vùng phía đông và phía nam của đất nước đã bắt đầu sử dụng Starlink để cho phép liên lạc an toàn và mở rộng phạm vi của máy bay không người lái của họ.
Quân đội Nga cũng bắt đầu sử dụng các thiết bị đầu cuối Starlink, được đưa vào thông qua các nước thứ ba, với quy mô lớn, làm suy yếu một trong số ít lợi thế chiến trường của Ukraine. Musk đã nói trên X rằng theo hiểu biết của ông, không có thiết bị đầu cuối nào được bán trực tiếp hoặc gián tiếp cho Nga và các thiết bị đầu cuối này sẽ không hoạt động bên trong nước Nga.
Các quan chức Lầu Năm Góc cho biết quân đội Mỹ đang làm việc với Ukraine và Starlink để giải quyết vấn đề này và mô tả SpaceX là đối tác tuyệt vời trong những nỗ lực đó. Những người hiểu rõ tình hình cho biết việc kiểm soát những người sử dụng Starlink ở Ukraine là rất khó khăn.
Starlink đã nói trên X rằng khi SpaceX biết về khiếu nại rằng các bên không được cho phép lén sử dụng dịch vụ, thì công ty sẽ điều tra và có thể cắt quyền truy cập.
Đầu năm nay, Musk đã dành thời lượng nói chuyện cho Putin và quan điểm của ông về Mỹ và Ukraine khi X phát sóng cuộc phỏng vấn kéo dài hai giờ của Tucker Carlson với nhà lãnh đạo Nga bên trong Điện Kremlin. Trong cuộc phỏng vấn đó, Putin nói rằng ông chắc chắn rằng Musk “là một người thông minh”.
“Không có gì có thể ngăn cản Elon Musk, ông ấy sẽ làm những gì ông ấy nghĩ mình cần phải làm”, Putin nói. “Bạn cần tìm ra điểm chung với ông ấy, bạn cần tìm cách thuyết phục ông ấy”.
Vào cuối năm ngoái, Điện Kremlin lần đầu tiên yêu cầu Musk không kích hoạt Starlink tại Đài Loan, một cựu sĩ quan tình báo Nga được thông báo về tình hình cho biết. Ông cho biết yêu cầu này được thực hiện như một sự ưu ái dành cho Trung Quốc, nước mà Nga ngày càng dựa vào để giao thương và để tránh các lệnh trừng phạt. Một đại diện của đại sứ quán Trung Quốc tại Washington cho biết họ không biết thông tin cụ thể và không thể bình luận.
Starlink chưa bao giờ được cấp phép cung cấp dịch vụ internet tại Đài Loan, nơi chính phủ đặt ra những hạn chế đối với các nhà khai thác vệ tinh không phải của Đài Loan.
Đài Loan hiện được liệt kê là “sắp ra mắt” trên bản đồ Starlink về nơi cung cấp dịch vụ.
Khi năm 2024 trôi qua, Musk ngày càng bận tâm hơn với cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ.
Trong những tháng đầu năm 2024, Musk cho biết ông sẽ không ủng hộ bất kỳ ứng cử viên Tổng thống nào trong khi vẫn tổ chức các cuộc trò chuyện riêng tư thảo luận về cách ông có thể giúp Trump đắc cử. Musk đã công khai ủng hộ Trump vào tháng 7. Theo những người hiểu rõ vấn đề này, doanh nhân này cho biết ông dự định sẽ cam kết chi tới 45 triệu đô la một tháng cho một ủy ban hành động chính trị siêu cấp mới, một phần để thực hiện điều đó. Nỗ lực này bao gồm việc thuê đội quân vận động để tìm kiếm cử tri tại các bang chiến trường.
Kể từ đó, Trump cho biết ông có ý định đưa Musk lên làm người đứng đầu một “Ủy ban hiệu lực của chính phủ”. Hai người đã thường xuyên nói chuyện với nhau.