Nam Sơn
Tại Trung Quốc, kể từ năm 2023, số lượng đơn đặt vé tham quan các điểm du lịch liên quan đến chùa đã tăng 310% so với cùng kỳ năm trước. Năm con rắn, nhiều người dân ở nhiều nơi tại Trung Quốc đã bắt đầu xếp hàng từ đêm giao thừa để thắp hương đầu năm, có khi kéo dài tới 10 tiếng. Ngoài ra, theo báo cáo của các phương tiện truyền thông, “kinh tế chùa chiền” đã trở thành một hiện tượng mới ở Trung Quốc, đặc biệt là ở giới trẻ. Tại sao giới trẻ Trung Quốc lại bắt đầu lựa chọn “thắp hương”? Đằng sau hiện tượng này có nguyên nhân tâm lý sâu xa nào
7 giờ sáng, nhiệt độ xuống -10 độ C, trời vẫn còn tối, sáu cảnh sát vũ trang đứng thành hàng ngang, dẫn dắt những người dân phía sau tiến vào chùa Ung Hòa Cung nằm ở quận Đông Thành, Bắc Kinh để thắp “hương đầu năm”. Đây là khung cảnh vào buổi sáng sớm ngày mùng 1 Tết Nguyên Đán (tức ngày 29 tháng 1 dương lịch). Theo báo cáo của các phương tiện truyền thông Bắc Kinh, khoảng 40.000 người đã đến thắp hương đợt đầu tiên này, những người này đã đến xếp hàng từ 9 giờ tối hôm trước và chờ đợi gần 10 tiếng, có thể coi là “hiện trường xếp hàng đầu tiên ở Trung Quốc”.
Chùa Long Hoa ở Thượng Hải cũng đón đợt khách xếp hàng đầu tiên vào lúc 10 giờ đêm giao thừa 28 tháng 1. Để bảo đảm trật tự tại hiện trường, Thượng Hải đã thực hiện kiểm soát giao thông tại các tuyến đường xung quanh, và những người dân vào chùa phải có mã đặt trước. Theo báo cáo công khai, lượng khách đến chùa Long Hoa vào đêm giao thừa đã đạt hơn 30.000 lượt người, và lượng khách vào ngày mùng 1 Tết cũng vượt quá 100.000 lượt người. Ngoài ra, theo báo cáo của Jiemu News, các địa điểm như chùa Linh Ẩn ở Hàng Châu, chùa Tây Viên ở Tô Châu, chùa Đại Hưng Thiện ở Tây An, núi Ngũ Đài ở Sơn Tây, chùa Đại Chiêu Vô Lượng ở Hô Hột (Hohhot) đều chật kín người.
Học giả chính trị và tôn giáo Quách Bảo Thắng, người đang sống ở Mỹ, từng là mục sư của một nhà thờ gia đình ở Trung Quốc, cho rằng điều này phản ánh nỗi sợ hãi và bất an của người Trung Quốc về tương lai. “Tín ngưỡng tôn giáo chủ yếu là do lý trí của con người có hạn, không thể trả lời một số câu hỏi tâm linh. ĐCSTQ vốn dĩ tuyên truyền vô thần, nhưng hai năm nay, dịch bệnh cộng với sự suy thoái kinh tế lớn, và ngày càng có nhiều sự kiện xấu trong xã hội như vụ đâm xe ở Chu Hải, người ta hy vọng có thể tìm kiếm sự nương tựa về tâm linh từ tôn giáo, cũng như là một sự gửi gắm cho tương lai.”
Giới trẻ trở thành đối tượng kinh doanh chính trong kinh tế chùa chiền
Giới trẻ có công rất lớn trong việc không ngừng thúc đẩy sự trỗi dậy của trào lưu chùa chiền, thắp hương và bái Phật. Theo báo cáo của The Paper, kể từ năm 2023, số lượng đơn đặt vé tham quan các điểm du lịch liên quan đến chùa đã tăng 310% so với cùng kỳ năm trước. Trong đó, giới trẻ trở thành một nhóm người tiêu dùng quan trọng. Theo số liệu của Ctrip, một nền tảng đặt vé du lịch trực tuyến của Trung Quốc, kể từ tháng 2 năm 2024, tỷ lệ những người sinh sau năm 1990 và 2000 trong số những người đặt vé tham quan chùa chiếm gần 50%.
Trên mạng, những câu nói chế nhạo như “giới trẻ lựa chọn thắp hương thay vì thăng tiến và lên lớp”, “xuất gia là để nhập thế tốt hơn” đã xuất hiện liên tục. Trên Xiaohongshu, một nền tảng truyền thông xã hội mà người dùng chủ yếu là giới trẻ, hashtag #cầunguyệnởchùa có hơn 10,4 triệu lượt thảo luận và hơn 960 triệu lượt xem. Bà Quách, từng là nhà báo ở Trung Quốc, nói với Đài Á Châu Tự Do rằng, giới trẻ thích “cầu Phật” phản ánh sự bất lực của người đi làm hiện nay trước áp lực thực tế và sự lo lắng về sự bất định trong tương lai.
Bà nói, “khủng hoảng tuổi 35 là cơn ác mộng của nhiều người, không gian thăng tiến có hạn, làn sóng sa thải liên tục, sự lo lắng của dân công sở tăng lên rất nhiều. Nhưng những năm gần đây tình hình kinh tế Trung Quốc suy thoái, nhiều ngành nghề bị hạn chế phát triển, giới trẻ phát hiện ra rằng dù có cố gắng làm việc thì thu nhập vẫn tăng trưởng chậm, áp lực thực tế như mua nhà, kết hôn, dưỡng già ngày càng lớn. Cộng thêm luật ngầm nơi công sở vốn có ở Trung Quốc, giới trẻ đi làm dần mất đi niềm tin vào hệ thống. Ngày càng có nhiều bạn trẻ cảm thấy: cố gắng chưa chắc đã có ích, thay vào đó họ gửi gắm hy vọng vào việc ‘thắp hương’ để cầu may mắn”.
Phó giáo sư Thành Khánh thuộc khoa lịch sử của Đại học Thượng Hải, người chuyên nghiên cứu về Phật học, trong một cuộc phỏng vấn với các phương tiện truyền thông đại lục, đã quy những nguyên nhân đằng sau việc ngày càng có nhiều bạn trẻ “cầu Phật” là do sự thay đổi của xã hội Trung Quốc. Ông cho rằng, Trung Quốc đã trở thành một “xã hội thành tích”, mỗi người đều bị “thành tích” vô hình chi phối trong thâm tâm và tự ép mình. “Nhưng nếu quá chú trọng đến hiệu quả, thì kết quả sẽ làm người ta khó dừng lại”, ông lấy ví dụ: “Hai năm nay, cả Tết cũng không nghỉ giao hàng, người Trung Quốc đã biến thành một trạng thái tự mình quất roi vào mình. Nhưng mọi người đều bỏ qua rằng khả năng chịu đựng của con người là có hạn, thân tâm của chúng ta không thể chịu đựng được trạng thái vận hành nhanh chóng liên tục này.”
“Kinh tế chùa chiền” của Trung Quốc đã trở thành một hiện tượng mới, đặc biệt là ở giới trẻ.
Tất nhiên, phần lớn những người trẻ lựa chọn đi “thắp hương” không phải là vì tin Phật. Theo dữ liệu khảo sát của iMedia Research, một tổ chức nghiên cứu thị trường của Trung Quốc, 56,5% người được hỏi cho biết thắp hương chỉ là một cách để giảm bớt căng thẳng tinh thần. Ngoài ra, hơn 60% người được hỏi cho rằng, “thắp hương” không nhất định là vì một kết quả nào đó, mà có thể khiến trong lòng cảm thấy tốt hơn một chút.
Đảng viên cộng sản “mất lý tưởng niềm tin”
Tuy nhiên, cũng có cư dân mạng nói rằng: có lẽ những nén hương đầu năm thực sự đã bị những người có quyền thế chiếm giữ trước rồi. ĐCSTQ chính thức bảo đảm tự do tín ngưỡng cho các hệ thống tín ngưỡng tôn giáo chính như Cơ đốc giáo, Phật giáo và Hồi giáo, nhưng đảng viên phải là người vô thần, và đặc biệt cấm tham gia các hoạt động như thắp hương, bái Phật mà Trung Quốc gọi là mê tín dị đoan.
Ngay từ năm 2007, phương tiện truyền thông Trung Quốc “Dân chủ và Pháp chế” đã đưa tin về một cuộc khảo sát đối với các quan chức cấp xã, trong đó cho thấy: hơn 52% số người tin vào xem tướng, xem sao, dự đoán giấc mơ và “xin quẻ” – xin xăm bói toán ở chùa. Sau năm 2012, Tập Cận Bình đã phát động một chiến dịch chống tham nhũng sâu rộng. Ông đã nhiều lần nhấn mạnh trong các bài phát biểu rằng, đảng viên ĐCSTQ phải là “những người vô thần Mác-xít kiên định”. Mê tín dị đoan trở thành một hoạt động có rủi ro cao hơn.
Nhưng các quan chức ĐCSTQ dường như vẫn “biết khó mà vẫn làm”. Chỉ tính riêng trong số tám quan chức ngã ngựa mà Ủy ban Kiểm tra Kỷ luật Trung ương ĐCSTQ công bố vào tháng 1 năm 2025, tất cả đều liên quan đến các hoạt động mê tín dị đoan. Ví dụ như: phó chủ nhiệm Ủy ban các vấn đề về người Hoa ở nước ngoài của Đại hội Đại biểu Nhân dân Toàn quốc khóa XIII La Bảo Minh “mất lý tưởng niềm tin,… thực hiện các hoạt động mê tín dị đoan”, Ôn Trị Minh, nguyên bí thư và chủ tịch đảng ủy của Tập đoàn Đầu tư Đường sắt và Hàng không Giang Tây “thực hiện các hoạt động mê tín dị đoan trong một thời gian dài”; Lôi Thiệu Nghiệp, nguyên bí thư đảng ủy và cục trưởng Cục Công nghiệp và Thông tin tỉnh Hồ Nam “không tin vào tổ chức mà tin vào các mối quan hệ, kết giao với ‘những kẻ lừa đảo chính trị’, thực hiện các hoạt động mê tín dị đoan”, v.v.
Năm 2023, Trung tâm Nghiên cứu Pew đã phân tích mức độ tín ngưỡng tôn giáo và các hoạt động tôn giáo của các đảng viên Đảng Cộng sản Trung Quốc dựa trên dữ liệu khảo sát học thuật của Trung Quốc, và kết luận: 40% đảng viên ĐCSTQ tin vào phong thủy, 24% tin vào Phật và/hoặc Bồ Tát, 11% đảng viên ĐCSTQ tin vào các vị thần Đạo giáo.
Quách Bảo Thắng cho rằng: “Điều này là do các đảng viên cũng không có được sự thỏa mãn, chủ nghĩa Mác-Lênin, chủ nghĩa cộng sản cũng không thể giải quyết được những câu hỏi cuối cùng của cuộc đời, họ cũng cần tìm kiếm sự nương tựa về tâm lý, cũng có sự bất an về tương lai, và cần gửi gắm cho tương lai.”
Nhà hoạt động nhân quyền đang sống ở Mỹ, nhà sử học Lý Anh Chi thì cho rằng, “Điều này phản ánh ĐCSTQ trên thực tế đã sụp đổ về niềm tin.” Ông nói, những người lớn lên ở Trung Quốc từ nhỏ đều biết rằng, người Trung Quốc từ khi học tiểu học đã bị giáo dục một cách “không có lựa chọn” là phải tin vào đảng, tin vào chủ nghĩa cộng sản. “Nhưng bây giờ có rất nhiều người trẻ, đảng viên cộng sản đều đi thắp hương, cầu thần bái Phật, đó chính là mọi người trên thực tế đã vứt bỏ những lời nói hoa mỹ kia của họ rồi.”