Tác giả: Bastian Brauns
Vũ Ngọc Chi chuyển ngữ
12-2-2025
Một Donald Trump với quyền lực không thể kiềm chế được. Tổng thống Hoa Kỳ làm suy yếu sự phân chia quyền lực như thế nào – với J. D. Vance, Elon Musk và một quốc hội phục tùng bên cạnh ông.
Nhiệm kỳ thứ hai của Tổng thống Donald Trump khác với nhiệm kỳ đầu như thế nào đã có thể nhận ra sau ba tuần điều hành. Ngay cả trong nhiệm kỳ tổng thống đầu tiên của mình, Trump đã cố gắng vượt quá giới hạn quyền hành pháp của mình. Đặc biệt là về thẩm quyền của Quốc hội quyết định ngân sách. Lúc đó không chỉ Quốc hội mà còn một vài thành viên trong chính phủ đã phá hỏng kế hoạch của ông. Cả tòa án cũng nhiều lần ngăn chặn các dự định của ông.
Tuy nhiên, trong năm 2025 thì nhiều điều khác hẳn. Trump bây giờ đã tập hợp một đội ngũ trung thành theo đuổi chương trình nghị sự của mình. Ở Quốc hội, những người của ông không chỉ chiếm đa số, ông còn kiểm soát cả những dân biểu và thượng nghị sĩ, những người mà trước đây cho phép mình có những ý kiến độc lập. Nếu họ chống đối, ông có thể dọa họ, rằng sẽ đưa đối thủ ra tranh cử trong khu vực bầu cử của họ. Ngoài ra, với các thẩm phán bảo thủ chiếm đa số rõ ràng tại Tối cao Pháp viện, Trump còn hy vọng Tối cao Pháp viện sẽ về phe ông khi đưa ra phán quyết sau cùng.
Với sự bảo đảm này trong tay, Trump cố gắng thực hiện các biện pháp toàn diện cùng với phó tổng thống J.D. Vance và người đồng minh quan trọng là Elon Musk. Mục đích: Mở rộng quyền lực của tổng thống Mỹ – với một tốc độ áp đảo và gây tổn hại nhánh lập pháp và tư pháp. Do đó, nước Mỹ đang trên đường tiến tới một cuộc khủng hoảng hiến pháp nghiêm trọng.
Sự phản kháng đối với sự xói mòn của sự phân chia quyền lực dường như vẫn còn hạn chế trong Quốc hội và công chúng cho đến nay. Và vì vậy, tòa án hiện đang biểu hiện như tuyến phòng thủ chính và có thể nói là cuối cùng chống lại chính quyền Trump, vốn quyết tâm hơn bao giờ hết trong việc định nghĩa lại các chuẩn mực quản trị. Đặc biệt, các thẩm phán liên bang hiện đã đưa ra một số biển báo dừng lại, để ngăn chặn hoặc làm chậm lại ít nhất các hành động hành pháp cực đoan nhất của Trump.
Thoạt nhìn, điều này có vẻ như nhánh tư pháp là một cơ quan kiểm soát tự nhiên trong một nền dân chủ chống lại nhánh hành pháp. Cái gọi là “tiết chế và cân bằng quyền lực” ở Hoa Kỳ có hiệu quả.
Tuy nhiên, khi nhìn lại, rõ ràng là Trump và nhóm của ông, cùng với nhiều đảng viên Cộng hòa, đang có ý định làm giảm mạnh vai trò của tòa án.
Bất chấp tất cả những can thiệp của tòa án, chính quyền Trump vẫn liên tục phát tín hiệu trong nhiều ngày qua, rằng họ thật sự sẵn sàng làm suy yếu hoặc coi thường thẩm quyền của tòa án. Do đó, có một bầu không khí báo động ở Mỹ. Những nghi ngờ về hiệu quả của hệ thống tư pháp đang ngày càng gia tăng. Các chính trị gia và nhà bình luận nói về một cuộc chính biến và đảo chính, về chế độ chuyên chế, khủng hoảng hiến pháp và cướp chính quyền. Nỗi sợ hãi đang lan rộng đối với điều thiêng liêng nhất ở Hoa Kỳ, hiến pháp gần 250 năm tuổi.
Các thẩm phán liên bang Hoa Kỳ là cơ quan kiểm soát nhánh hành pháp
Chính quyền Trump đang phải đối mặt với làn sóng thách thức pháp lý chưa từng có, với hơn 40 vụ kiện từ các tổng chưởng lý tiểu bang, các công đoàn và các tổ chức phi lợi nhuận, thách thức những cáo buộc vi phạm Hiến pháp. Các thẩm phán đã ban hành một số lệnh tạm thời chống lại các hành động hành pháp của Trump. Những quyết định quan trọng nhất bao gồm:
Quyền công dân theo nơi sinh: Các thẩm phán liên bang đã chặn nỗ lực của Trump nhằm chấm dứt quyền công dân tự động đối với trẻ em là con của những người nhập cư không có giấy tờ. Họ đề cập đến sự bảo vệ được quy định trong Tu chính án thứ 14 của Hiến pháp.
Quyền truy cập vào Bộ Lao động: Một thẩm phán liên bang đã ra phán quyết chống lại sáng kiến của Elon Musk về việc cho Bộ Hiệu quả Chính phủ (DOGE) của ông tiếp cận dữ liệu nhạy cảm từ Bộ Lao động vì lý do bảo mật và quyền riêng tư.
Quyền kiểm soát Bộ Tài chính: Một thẩm phán liên bang ở New York đã hạn chế quyền truy cập của nhóm ông Musk vào hệ thống thanh toán và dữ liệu của Bộ Tài chính với lý do có nguy cơ “gây ra tác hại không thể khắc phục”.
Đóng băng các khoản tài trợ của liên bang: Chính quyền Trump đã cố gắng giữ lại hàng tỷ đô la trong các quỹ đã được Quốc hội phê duyệt, một thẩm phán liên bang đã phán quyết rằng, hành động này vi phạm hiến pháp đối với thẩm quyền ngân sách của Quốc hội.
Đặc biệt, Elon Musk và Phó Tổng thống Hoa Kỳ J.D. Vance đã nổi lên như những người ủng hộ mạnh mẽ trong các tuyên bố công khai nhằm hạn chế sự kiểm soát của nhánh tư pháp đối với nhánh hành pháp.
J.D. Vance: “Thẩm phán không được kiểm soát”
Ví dụ, J.D. Vance đã chia sẻ một bài viết của luật sư và nhà hoạt động bảo thủ cánh hữu Kurt Schlichter, là người đã đặt câu hỏi về tính hợp pháp của các quyết định tư pháp: “Điều gì sẽ xảy ra nếu một quyết định tư pháp là bất hợp pháp? Một phần cốt lõi của khuôn khổ hiến pháp là sự khiêm tốn của phía tư pháp”, Schlichter viết.
Sau đó, Vance chia sẻ một bài đăng của luật sư hiến pháp Adrian Vermeule tại Harvard, người mơ ước về một loại chính phủ Công giáo thế giới. Vermeule lập luận: “Sự can thiệp của thẩm phán vào các hành vi hợp pháp của nhà nước, đặc biệt trong hoạt động nội bộ của một nhánh chính quyền có cấp bậc ngang nhau, là vi phạm sự phân chia quyền lực”.
Cuối cùng, phó tổng thống của Trump đã nói rõ suy nghĩ của ông ta về sự phân chia quyền lực ở Hoa Kỳ: “Các thẩm phán không được phép kiểm soát quyền hành hợp pháp của cơ quan hành pháp”, J.D. Vance viết.
Đây là những quan điểm mới nhưng không hề gây ngạc nhiên đối với cấp phó của Trump. Trong một podcast năm 2021, Vance gợi ý rằng chính quyền Trump trong tương lai nên “sa thải mọi viên chức cấp trung, mọi công chức trong bộ máy hành chính và thay thế họ bằng người của chúng ta”. Sau đó, ông tiếp tục: “Khi tòa án ngăn cản bạn, bạn phải đứng trước đất nước, giống như [cựu Tổng thống Hoa Kỳ] Andrew Jackson đã làm, và nói rằng, ‘Chánh án đã đưa ra phán quyết của mình. Bây giờ hãy để ông ấy thực thi phán quyết đó’.”
Việc trích dẫn lời cố Tổng thống Hoa Kỳ [Andrew Jackson] thể hiện sự khinh miệt và chế giễu đối với các thẩm phán. Đầu thế kỷ 19, tổng thống Jackson đã phớt lờ phán quyết của Tối cao Pháp viện và tiến hành cưỡng bức di dời khoảng 60.000 người Mỹ bản địa (tức thổ dân da đỏ), hành động này đã đi vào lịch sử Hoa Kỳ với tên gọi “Cuộc hành trình đầy nước mắt” (The Trail of Tears).
Elon Musk: “Khi bạn phớt lờ phán quyết của tòa án”
Song song với tuyên bố của J.D. Vance, Elon Musk cũng chỉ trích nhiều can thiệp pháp lý chống lại cách tiếp cận hung hăng của ông ta. Musk tuyên bố rằng, tòa án đang được sử dụng một cách có chủ đích để cản trở các hành động hành pháp hợp pháp: “Điều đang xảy ra là những người muốn tình trạng tham nhũng và lãng phí của chính phủ tiếp tục tìm kiếm một thẩm phán hoạt động trên toàn quốc để đại diện cho lợi ích của họ”, ông chủ Tesla viết.
Musk còn đề nghị một biện pháp quá khích: “1% thẩm phán được bổ nhiệm tệ nhất, do các cơ quan dân cử quyết định, sẽ bị sa thải mỗi năm”. Musk nói, tiến trình này sẽ “loại bỏ những thẩm phán tham nhũng và kém năng lực nhất”.
Thậm chí ông ta còn gợi ý rằng, có thể cần phớt lờ các quyết định của tòa án: “Tôi không thích tiền lệ được thiết lập bằng cách coi thường phán quyết của tòa án. Nhưng những thẩm phán này còn để lại cho chúng ta những lựa chọn nào khác khi họ công khai bỏ qua Hiến pháp vì mục đích chính trị đảng phái của riêng họ?”
Ngay cả các thành viên đảng Cộng hòa trong Quốc hội, như dân biểu Darrell Issa từ California, hiện cũng đang đứng cùng phe với Vance và Musk. Ông viết: “Hiến pháp không có điều khoản nào quy định rằng bất kỳ thẩm phán nào được trao quyền lực tuyệt đối đối với Tổng thống hoặc người dân Hoa Kỳ”.
Những tuyên bố của J.D. Vance, Elon Musk và các chính trị gia như Darrell Issa là bằng chứng cho một chiến dịch rộng lớn hơn. Mục đích của nó rõ ràng là làm mất tính hợp pháp và làm suy yếu sự kiểm soát của nhánh tư pháp ở Mỹ và cuối cùng mở đường cho các hành động hành pháp hung hăng hơn và không bị kiểm soát.
Ngồi tại Phòng Bầu dục ở Washington hôm tối thứ Ba, Donald Trump bảo đảm rằng ông “sẽ luôn tuân thủ các phán quyết của tòa án”. Nhưng sau đó ông sẽ kháng cáo, điều này sẽ dẫn tới sự chậm trễ kéo dài. Tuy nhiên, lời nói của Tổng thống Hoa Kỳ rõ ràng trái ngược với hành động của ông ta. Một thẩm phán liên bang từ tiểu bang Rhode Island đã ra phán quyết hôm thứ Hai rằng, chính quyền Trump đã phớt lờ lệnh của tòa án, yêu cầu giải ngân hàng tỷ đô la tiền trợ cấp liên bang.
Mối đe dọa đối với cơ quan lập pháp
Diễn biến đáng báo động nhất cho đến nay trong hành trình bành trướng quyền lực của chính quyền Trump là việc tiếp quản Bộ Tài chính và kiểm soát hàng ngàn tỷ đô la trong các giao dịch ở đó. Nhiều biện pháp đe dọa đến thẩm quyền hiến định của Quốc hội đối với ngân sách.
Trong bài viết trên báo “New York Times” có tựa đề: “Nền dân chủ của chúng ta đang bị tấn công”, năm cựu Bộ trưởng Tài chính Hoa Kỳ – Robert E. Rubin, Lawrence H. Summers, Timothy F. Geithner, Jacob J. Lew và Janet L. Yellen – đã đưa ra cảnh báo mạnh mẽ về những diễn biến hiện tại trong tuần này. Chúng không chỉ gây nguy hiểm cho nền dân chủ, mà còn gây nguy hiểm cho cả an ninh quốc gia của Hoa Kỳ.
Những mối quan tâm chính của các cựu bộ trưởng tài chính là:
Chính trị hóa Bộ Tài chính: Việc bổ nhiệm các chính trị gia thay vì các quan chức lâu năm để giám sát hệ thống thanh toán quốc gia gây nguy hiểm đến tính công bằng và liêm chính của cơ quan tài chính hàng đầu Hoa Kỳ.
Xung đột lợi ích và rủi ro an ninh: Những người được bổ nhiệm chính trị không phải tuân theo các quy tắc đạo đức nghiêm ngặt như công chức. Ít nhất một người vẫn có mối quan hệ với một công ty tư nhân, điều này làm tăng nguy cơ xung đột lợi ích tài chính, xử lý không đúng cách dữ liệu nhạy cảm (như số an sinh xã hội, tài khoản ngân hàng) và khả năng vi phạm lỗ hổng an ninh đối với đối thủ. Người mà được nói tới là Elon Musk.
Rủi ro về an ninh mạng và cơ sở hạ tầng: Việc những người được bổ nhiệm thiếu kinh nghiệm trong việc xử lý cơ sở hạ tầng tài chính có thể gây nguy hiểm cho các hệ thống chính phủ nhạy cảm và dẫn đến sự cố ngừng hoạt động hoặc lỗ hổng bảo mật.
Kiểm soát chính trị bất hợp pháp đối với các khoản thanh toán của liên bang: Những nỗ lực rõ ràng của chính phủ nhằm tùy tiện quyết định khoản thanh toán nào được Quốc hội cho phép sẽ được thực hiện và khoản thanh toán nào sẽ không thực hiện, đe dọa đến nguyên tắc hiến định rằng chỉ có Quốc hội mới kiểm soát chi tiêu của chính phủ.
Mối đe dọa đối với các phúc lợi của chính phủ và các chương trình xã hội: Sự can thiệp vào hệ thống thanh toán có thể dẫn đến sự chậm trễ hoặc thất bại trong các phúc lợi An sinh Xã hội, lương hưu của cựu chiến binh, phúc lợi chăm sóc sức khỏe, tiền lương của nhân viên liên bang và binh lính, và tiền lãi trái phiếu chính phủ, ảnh hưởng đến hàng triệu người Mỹ.
Mối đe dọa đến uy tín tài chính của Hoa Kỳ: Bất kỳ hành động đình chỉ thanh toán có chọn lọc nào cũng đều tương tự như hành vi làm mất lòng tin và bị coi là một hình thức vỡ nợ. Điều này có thể gây tổn hại nghiêm trọng đến uy tín và sự ổn định tài chính của chính phủ Hoa Kỳ, cả trong nước lẫn quốc tế.
Những cảnh báo này từ năm cựu Bộ trưởng Tài chính chỉ là những lời cảnh báo nghiêm trọng nhất trong hàng loạt lời kêu cứu ngày càng cấp bách ở Mỹ. Trump, Musk và Vance quyết tâm củng cố quyền lực của mình. Khi đối mặt với những tuyên bố chống lại nhánh tư pháp của phó tổng thống, tổng thống Hoa Kỳ gần đây chỉ nói với các phóng viên ở Washington: “Tôi không biết các ông bà đang nói gì. Các ông bà có biết không?”