Một chiến dịch phức tạp, bí mật với hàng nghìn nhân lực tham gia đã được Mexico thực hiện nhằm đưa 55 trùm ma túy nguy hiểm bậc nhất nước này sang Mỹ.
“Chào mừng đến Mỹ!”, Derek Maltz, quyền giám đốc Cơ quan Phòng chống Ma túy Mỹ (DEA), 9 tháng trước nói khi ông đứng tại chân máy bay đón đợt tù nhân đầu tiên dẫn độ từ Mexico sang nước này.
Nhóm thứ hai đến hồi tháng 8. Tổng cộng 55 người và họ đều là những tên tội phạm khét tiếng, nguy hiểm bậc nhất Mexico, đã tuồn hàng tấn heroin, fentanyl, cocaine, methamphetamine vào Mỹ. Tất cả đều đối mặt các cáo buộc có thể khiến họ bị giam trong những nhà tù an ninh nghiêm ngặt đến hết đời.
Các tù nhân này đại diện cho tầng lớp chóp bu của những tổ chức tội phạm lớn nhất Mexico, như băng đảng Sinaloa, Jalisco Thế hệ Mới hay Zetas. Trong số đó có Rafael Caro Quintero, người bị buộc tội giết đặc vụ DEA Enrique “Kiki” Camarena vào năm 1985 và đã trốn tránh việc bị dẫn độ sang Mỹ suốt nhiều thập kỷ.
Giới chức Mỹ kỳ vọng nhiều tù nhân sẽ khai ra những thông tin quan trọng về hoạt động trong thế giới ngầm Mexico, từ mánh khóe buôn lậu, rửa tiền đến tên các quan chức chính phủ, quân đội, cơ quan thực thi pháp luật và tài chính nhận hối lộ để phục vụ mạng lưới buôn bán ma túy khổng lồ của họ.
Nhiều năm qua, các thủ lĩnh băng đảng Mexico bị Mỹ giam giữ vẫn được trao cơ hội hợp tác với giới chức, đôi khi để đổi lấy việc giảm án hay điều kiện trại giam thoải mái hơn.
Cựu thủ lĩnh băng đảng Sinaloa Joaquín “El Chapo” Guzman, người vẫn giữ im lặng, đang thụ án chung thân và trải qua 23 giờ mỗi ngày trong phòng giam không cửa sổ tại nhà tù Mỹ.
Một trong những người con trai của ông ta, Joaquin Guzmán López, đã tự giao nộp cho giới chức Mỹ vào năm ngoái. Anh ta còn “gài bẫy” để Ismael “El Mayo” Zambada, thủ lĩnh đồng sáng lập băng đảng Sinaloa, đi cùng mình sang Mỹ nhằm khiến ông ta bị bắt, dùng ông ta như “món quà” để mặc cả với giới chức Mỹ. Đây được coi là một trong những vụ phản bội lớn nhất trong lịch sử thế giới ngầm Mexico.
Việc dẫn độ 55 thủ lĩnh ma túy sang Mỹ là một nhiệm vụ bí mật, rủi ro cao, khiến Mexico phải huy động 2.000 lính đặc nhiệm. Các quan chức lo sợ nếu thông tin bị lộ, các trùm ma túy sẽ tìm cách trốn thoát, gây bạo loạn hoặc đệ đơn kháng cáo. Chính quyền cũng tin rằng các băng đảng có thể cố ám sát chính thủ lĩnh của mình, thay vì mạo hiểm để họ tiết lộ bí mật cho cơ quan thực thi pháp luật Mỹ.
Một quan chức Mexico cho biết khi chiến dịch dẫn độ bắt đầu, một số tù nhân tưởng họ sắp được tự do nhờ số tiền hối lộ chính phủ. Nhưng cuối cùng, họ bị đẩy lên xe bọc thép chở quân và bị áp giải đến một máy bay quân sự, đưa họ đến nhà tù an ninh nghiêm ngặt Altiplano, cách Mexico City khoảng 80 km về phía tây.
Các quan chức Mỹ chỉ nhận được tin về kế hoạch dẫn độ tù nhân vào đêm trước khi chiến dịch đầu tiên diễn ra. Những tù nhân đầu tiên lên khoảng 6 máy bay quân sự Mexico vào ngày 27/2, bay đến Chicago, Phoenix, San Antonio, New York và sân bay quốc tế Dulles ở Virginia. Cảnh tượng khó tưởng hiện ra trước mắt: Các trùm ma túy đối địch, những người từng ra lệnh sát hại hàng nghìn thành viên của nhau, ngồi cạnh nhau trên chuyến bay.
“Chưa bao giờ trong lịch sử cơ quan chúng tôi lại chứng kiến một số lượng tội phạm lớn đến như vậy được đưa ra khỏi Mexico”, Maltz nói.
Trong số này có hai anh em Miguel Ángel và Omar Treviño, thủ lĩnh băng đảng ma túy bán quân sự Zetas.
Một quan chức cấp cao Mexico cho hay anh em nhà Treviño đã giết 18 nhân viên trại giam kể từ khi bị bắt hơn 10 năm trước. Họ kiểm soát một “băng đảng nhà tù” với hơn 600 tù nhân tại nhiều địa điểm khác nhau, chuyên thực hiện các hành động tội ác từ sau song sắt.
Các quan chức đã giám sát điện thoại của hai anh em này để tìm manh mối xem liệu họ có biết trước về kế hoạch di chuyển hay không. Chính quyền lo sợ đội quân riêng gồm toàn cựu lính đặc nhiệm Mexico của anh em Treviño sẽ gây náo loạn các thị trấn, thành phố nếu biết thủ lĩnh sắp phải đối mặt với điều gì.
Một đội tình báo đã khai thác thông tin từ các đối thủ “không đội trời chung” với anh em nhà Treviño. Những người này tiết lộ mọi thứ họ biết về mạng lưới chỉ điểm và nội bộ của hai anh em. Họ cũng cung cấp thông tin về những đội an ninh bảo vệ gia đình Treviño.
Nhóm đối thủ còn cung cấp cả tên các “kế toán” của băng đảng, những kẻ đã trả tiền cho người cung cấp thông tin, sát thủ và các luật sư hàng đầu để tìm cách cản trở việc dẫn độ hai anh em. Theo chính phủ Mexico, anh em nhà Treviño đã 133 lần ngăn chặn thành công nỗ lực dẫn độ nhờ kháng cáo tại tòa án.
Bị còng tay và mặc bộ áo liền quần màu vàng nâu, từ bên trong máy bay quân sự tại Dulles, Virginia, hai anh em bị vây quanh bởi lực lượng đặc nhiệm Mexico trước khi bị bàn giao cho giới chức Mỹ. Từ đó đến nay, họ vẫn kiên quyết không nhận tội với các cáo buộc buôn bán ma túy và rửa tiền.
Viện dẫn rủi ro an ninh quốc gia, Mexico dẫn độ 55 tù nhân sang Mỹ mà không cần thông báo cho đại diện pháp lý của họ. Các luật sư, chuyên gia phân tích an ninh và cựu quan chức cho rằng việc di chuyển này là phạm luật, làm suy yếu quy trình tố tụng hợp pháp và các thủ tục pháp lý liên quan đến hiệp ước dẫn độ mà Mexico đã ký kết.
Tuy nhiên, Tổng thống Mexico Claudia Sheinbaum hồi tháng 9 khẳng định chiến dịch được thực hiện “vì an ninh, hòa bình quốc gia và là một phần trong nỗ lực hợp tác với Mỹ”.
Giới chức Mexico cho hay những thủ lĩnh băng đảng bị giam giữ đã đe dọa các quan chức chính phủ. Việc lựa chọn thủ lĩnh từ tất cả các băng đảng lớn cho thấy chính quyền Sheinbaum không ưu ái bất kỳ ai. Luật sư đại diện cho một số tù nhân đã đệ đơn kiện sau đó nhưng không thành công.
Những người quen thuộc với các cuộc đàm phán Mỹ – Mexico cho biết ý tưởng sử dụng luật an ninh quốc gia của Mexico để dẫn độ tù nhân lần đầu tiên được đưa ra dưới thời chính quyền tổng thống Joe Biden. Tuy nhiên, chất xúc tác thúc đẩy hành động là áp lực từ chính quyền Tổng thống Donald Trump, trong đó có mối đe dọa áp thuế trừng phạt nếu Mexico không tăng cường thực thi luật chống buôn bán ma túy.
Vài tuần trước khi người đầu tiên được đưa khỏi buồng giam, giới chức đã siết chặt kiểm soát tại hàng chục nhà tù Mexico nhằm ngăn rò rỉ thông tin cũng như các vụ vượt ngục.
Giám đốc hàng loạt trại giam bị thay thế. Các công ty cung cấp suất ăn được đổi nhằm tránh nguy cơ đầu độc phạm nhân. Nhà cung cấp camera giám sát cũng không ngoại lệ. Nhân viên quản giáo được thay bằng lực lượng đặc nhiệm nhằm ngăn bất kỳ ai báo tin cho các thủ lĩnh băng đảng. Một số tù nhân bị biệt giam nhằm ngăn chia sẻ thông tin.
Các chuyến bay quân sự tới nhà tù Altiplano cần phải dừng lại để đón tù nhân từ khắp Mexico. Mọi diễn biến đều được truyền tới một tầng hầm bí mật ở Mexico. Các quan chức cho hay một đội phục vụ ăn uống được chọn lọc kỹ lưỡng đã chuẩn bị bữa ăn theo các quy trình sức khỏe và an toàn nghiêm ngặt. Tù nhân được kiểm tra y tế để đảm bảo họ đến Mỹ trong tình trạng sức khỏe tốt.
Chính phủ Mexico đã tham khảo các nghiên cứu để xác định giờ giao thông ít tắc nghẽn nhất từ Altiplano đến một đường băng gần thủ đô Mexico City, nơi những trùm băng đảng bị áp giải lên các chuyến bay đến Mỹ. Nhà chức trách đã thiết lập cơ sở để giam họ ít nhất ba ngày trong trường hợp các chuyến bay đến Mỹ bị hoãn.
Các quan chức cũng giám sát đặc biệt chặt chẽ hệ thống camera an ninh tại Altiplano. Đây là nhà tù nơi “El Chapo” đã thực hiện vụ vượt ngục khét tiếng vào năm 2015.
Servando “La Tuta” Gómez là một trong những tù nhân bị theo dõi chặt chẽ nhất. Cựu giáo viên cấp hai này đã điều hành các phòng thí nghiệm methamphetamine ở bang Michoacán suốt nhiều năm và có nhiều kẻ thù cả trong lẫn ngoài nhà tù.
Khi ngày chuyển giao sang Mỹ đến gần, giới chức đã giám sát mọi liên lạc của gia đình Gómez cũng như hoạt động ngân hàng của những người thân cận nhất với ông ta, nhằm tìm kiếm các giao dịch đáng ngờ cho thấy ý định bỏ trốn.
Theo một người khác quen thuộc với chiến dịch, đơn vị tình báo tài chính của Mexico đã đóng băng những tài khoản ngân hàng liên kết với các công ty ma đã tài trợ mạng lưới chỉ điểm và được sử dụng để trả tiền cho luật sư của Gómez.
Vài ngày trước khi Gómez bị dẫn độ hồi tháng 8, lực lượng đặc nhiệm đã rời nhà tù trên một đoàn xe bọc thép hướng về Mexico City như mồi nhử, đi qua những khu vực mà Gómez có tay sai trung thành. Đoàn xe thứ hai, kín đáo hơn, chở trùm ma túy theo một tuyến đường khác. Máy bay không người lái luôn bay phía trên các đoàn xe để canh gác.
Gómez phải đối mặt với các cáo buộc buôn bán ma túy tại Mỹ và có phiên xử tại tòa vào tháng này. Theo các nguồn thạo tin, chiến dịch chuyển giao trùm ma túy Mexico lần thứ ba sang Mỹ cũng đang được thảo luận.
Vũ Hoàng (Theo WSJ, AFP, Reuters)