Tổng thống Trump tung gói cứu trợ 12 tỷ USD cho nông dân Mỹ, nhưng nhiều người cho rằng đây chỉ như “muối bỏ bể”, không thể giải quyết gốc rễ vấn đề của họ.
Tổng thống Donald Trump ngày 8/12 công bố gói giải cứu được mong đợi từ lâu nhằm hỗ trợ nông dân bị ảnh hưởng bởi căng thẳng thương mại Mỹ – Trung. Theo Bộ trưởng Nông nghiệp Mỹ Brooke Rollins, chính phủ sẽ cấp 11 tỷ USD dưới dạng “thanh toán tạm thời” trực tiếp cho nông dân trồng trọt vào cuối tháng 2/2026 và giữ lại 1 tỷ USD để đánh giá nhu cầu của các nhà sản xuất cây trồng đặc biệt.
Đổ lỗi cho người tiền nhiệm Joe Biden vì gây ra “mớ hỗn độn toàn diện” và “lạm phát cao chưa từng có” cho nền kinh tế, Tổng thống Trump nói khoản cứu trợ này sẽ không “thể thành hiện thực nếu không có thuế quan” và nhấn mạnh 12 tỷ USD là “một khoản tiền lớn”.
“Các biện pháp thuế quan đang giúp thu về hàng trăm tỷ USD và chúng ta đang chi một phần cho nông dân bởi họ đã bị những quốc gia khác đối xử tồi tệ vì nhiều lý do, có thể đúng, có thể sai”, ông Trump nói tại cuộc họp bàn tròn ở Nhà Trắng.
Dù vậy, Tổng thống không nói rõ liệu nguồn tiền cho gói cứu trợ có đến toàn bộ từ doanh thu thuế quan hay không. Hồi tháng 9, ông đã đề xuất dùng tiền thuế để hỗ trợ nông dân. Tuy nhiên, nếu Tòa án Tối cao Mỹ tuyên bố các biện pháp thuế quan của ông Trump là vi hiến, Tổng thống có thể bị cấm sử dụng số tiền đó để chi cho các gói cứu trợ.
Khoản cứu trợ được tung ra sau nhiều tháng nông dân Mỹ tức giận và thất vọng về việc mất khả năng tiếp cận thị trường Trung Quốc do các chính sách thuế quan mà Tổng thống Trump ban hành. Trung Quốc là nước mua đậu nành lớn nhất thế giới và là khách hàng lớn của những nông dân trồng đậu nành Mỹ từ đầu những năm 2000, thường xuyên mua từ một nửa đến 2/3 lượng đậu nành xuất khẩu của Mỹ.
Ở nhiệm kỳ đầu tiên, sau khi ông Trump phát động cuộc chiến thương mại với Trung Quốc vào năm 2018, Bắc Kinh đã trả đũa bằng thuế quan đối với các sản phẩm nông nghiệp Mỹ, chủ yếu là đậu nành, đồng thời chuyển một số đơn hàng sang Brazil. Lúc bấy giờ, ông Trump đã phân bổ tổng cộng 28 tỷ USD hỗ trợ cho những nông dân bị ảnh hưởng trong năm 2018 và 2019.
Sau khi ông Trump áp thuế mới lên hàng nhập khẩu Trung Quốc vào đầu năm nay, Trung Quốc tiếp tục ngừng mua đậu nành Mỹ, thay vào đó chuyển hướng tìm nguồn cung từ Brazil.
Tổng thống Trump hồi tháng 10 gặp Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình bên lề hội nghị cấp cao APEC tại Hàn Quốc để thảo luận về nhiều vấn đề, trong đó có thuế quan, và đề nghị Bắc Kinh nối lại việc mua đậu nành của Washington.
Mặc dù Nhà Trắng nhanh chóng thông báo rằng Trung Quốc đã đồng ý mua 12 triệu tấn đậu nành trong năm nay và 25 triệu tấn mỗi năm trong ba năm tới, Bắc Kinh vẫn chưa xác nhận những con số trên. Từ tháng 10 đến nay, Trung Quốc mới chỉ đặt mua khoảng hai triệu tấn.
Dù vậy, ông Trump hôm 8/12 vẫn nói rằng Trung Quốc đang mua “một lượng đậu nành khổng lồ” và chính quyền “rất hài lòng về điều đó”. Ông tuyên bố nền kinh tế lớn thứ hai thế giới sẽ “mua nhiều hơn những gì đã hứa”.
Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent, người giữ vai trò nhà đàm phán thương mại chủ chốt với Trung Quốc, nói thêm rằng mỗi khi Tổng thống Trump thảo luận với Chủ tịch Tập, dù trực tiếp hay qua điện thoại, ông luôn bắt đầu bằng việc yêu cầu Bắc Kinh “mua thêm đậu nành”.
“Chúng tôi không nói về địa chính trị. Chúng tôi không nói về thương mại. Mọi thứ đều xoay quanh đậu nành”, ông Bessent cho hay, đồng thời lưu ý chính quyền cũng đang tìm kiếm các thị trường thay thế khi Nhật Bản đã đồng ý mua lượng ngô, đậu nành, gạo và nhiều sản phẩm khác trị giá 8 tỷ USD từ Mỹ.
Cordt Holub, nông dân trồng ngô và đậu nành ở Iowa, đã ca ngợi gói cứu trợ mới của Tổng thống Trump. “Đây là Giáng sinh sớm đối với nông dân”, ông nói.
Tuy nhiên, không phải mọi nông dân trồng đậu nành đều hài lòng, đặc biệt là những người đang phải vật lộn với tình trạng giá bán sụt giảm nghiêm trọng và mất thị trường. Một số người bày tỏ thất vọng rằng khoản cứu trợ này chỉ như “muối bỏ biển” so với những gì họ cần và những gì họ đã mất.
John Bartman, nông dân trồng đậu nành từ Illinois, cho hay khoản viện trợ chỉ “xấp xỉ số tiền mà Trung Quốc vẫn sẽ mua trong một năm bình thường mà thôi”.
“Tại sao ngay từ đầu chúng ta lại cần khoản tiền này?”, ông đặt vấn đề.
Randal Shelby, người trồng đậu nành ở Arkansas, mô tả gói cứu trợ mới được công bố là “cái tát vào mặt” nông dân Mỹ.
“Tôi đang phải xử lý hàng đống hóa đơn quá hạn và đến hạn phải thanh toán, tất cả là do hành động của họ. Trong khi đó, khoản cứu trợ sẽ được chia cho tất cả nông dân khác, những người không liên quan gì đến đậu nành”, ông nói.
Shelby, người đã bỏ phiếu cho ông Trump trong cuộc bầu cử năm ngoái, lưu ý rằng mọi loại cây trồng nông nghiệp đều bị ảnh hưởng vì cuộc chiến thương mại với Trung Quốc, song nông dân trồng đậu nành và trồng lúa là những người bị thiệt hại nặng nhất.
Nhiều tháng qua, ông đã đứng bên bờ vực phá sản. Shelby cho rằng nguyên nhân chính là do chi phí nhiên liệu cao, lãi suất tăng, giá cây trồng lao dốc và nhu cầu sụt giảm từ Trung Quốc trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị với Mỹ.
“Có rất nhiều người trong chúng tôi đang đứng trước nguy cơ phá sản ngay bây giờ”, Shelby nói, thêm rằng các ngân hàng vẫn phàn nàn về việc cho vay mới nên chưa rõ liệu ông có thể tiếp tục canh tác vào mùa vụ tới hay không.
Ông nhấn mạnh mặc dù Tổng thống Trump thường xuyên tuyên bố giá xăng đã giảm mạnh, giá vẫn dao động trên 3 USD một gallon (3.785 lít) kể từ năm 2021.
“Nông dân trên khắp nước Mỹ đang lao đao”, Joe Maxwell, đồng sáng lập tổ chức vận động phi đảng phái Farm Action, cho biết. “Gói cứu trợ của ông Trump đã xác nhận thực tế đó, 12 tỷ USD chỉ là phần nhỏ so với những tổn thất mà nông dân phải gánh chịu từ các cuộc chiến thương mại, thuế quan và chi phí đầu vào tăng vọt”.
“Chúng ta cần những cải cách dài hạn nhằm hướng nguồn đầu tư vào việc trồng thực phẩm lành mạnh ngay tại quê nhà bằng cách sử dụng các phương pháp tái tạo, chi phí đầu vào thấp hơn, chứ không chỉ là các biện pháp vá víu tạm thời khi các vấn đề xuất hiện”, Maxwell nói thêm.
Gần đây, số vụ phá sản trong lĩnh vực nông nghiệp tại Mỹ tăng mạnh. Nông dân cũng ngày càng trở nên căng thẳng hơn khi họ đối mặt tương lai bất định và không chắc chắn về quan hệ thương mại Mỹ – Trung.
Theo Ngân hàng Dự trữ Liên bang Minneapolis, số đơn xin phá sản nông nghiệp đã tăng lên 93 trong quý hai, so với 88 đơn trong quý một và gần gấp đôi con số 47 vào cuối năm 2024. Cả năm 2024 chỉ ghi nhận 216 vụ phá sản.
Gánh nặng tinh thần từ căng thẳng tài chính đã gây ra những hậu quả tàn khốc, với hàng loạt thông tin về tình trạng nông dân tự tử.
Tổng thống Trump hôm 8/12 ca ngợi “Đạo luật to đẹp” do ông ban hành vì đã loại bỏ thuế bất động sản, một loại thuế liên bang đánh vào tài sản thừa kế, nói rằng nông dân tự tử vì họ không thể cứu được trang trại của mình.
“Họ yêu trang trại, yêu công việc và yêu lối sống của mình, nhưng họ lại kết thúc bằng việc tự tử, rất nhiều vụ tự tử”, ông nói.
Phân tích mới của Hiệp hội Trang trại Mỹ đã dự báo về những thiệt hại nặng nề trong niên vụ 2025 – 2026 đối với các loại cây trồng chính, trong đó có 15.1 tỷ USD với ngô, 6.7 tỷ USD với đậu nành, gần 5.9 tỷ USD với lúa mì và 3.4 tỷ USD với bông. Các nhà sản xuất cao lương và gạo cũng phải đối mặt thiệt hại trên 1 tỷ USD.
Theo Bộ Nông nghiệp Mỹ, chi phí sản xuất nông nghiệp dự kiến đạt 467.4 tỷ USD vào năm 2025, tăng 12 tỷ USD so với năm 2024.
Shelby cho biết ngay cả khi Trung Quốc mua đủ số lượng đã hứa cho tới tháng hai năm sau, điều đó cũng không thể giúp ích gì cho nông dân trồng đậu nành, vì vụ thu hoạch đã kết thúc vào tháng 11 và họ phải bán lỗ sản phẩm trong khoảng thời gian đó này để thanh toán hóa đơn.
Ông càng thất vọng hơn với gói cứu trợ 40 tỷ USD của Mỹ dành cho Argentina, đối thủ cạnh tranh của nông dân Mỹ trong nỗ lực giành thị phần từ Trung Quốc.
“Tại sao lại phải mất nhiều thời gian đến vậy để giúp đỡ những người Mỹ đang đóng thuế, trong khi họ chỉ mất hai giây để ném 40 tỷ USD cho Argentina mà không cần bỏ phiếu hay điều trần tại quốc hội?”, Shelby nói.
Jeff Winton, nông dân ở New York và là người sáng lập Rural Minds, tổ chức phi lợi nhuận tập trung vào sức khỏe tinh thần của nông dân, cho biết ông không tin gói viện trợ mới “đủ và kịp thời”, thậm chí cho rằng nó “quá ít và quá muộn”.
Winton cho rằng nông dân đang “rất chia rẽ” về việc ủng hộ Tổng thống Trump. Theo ông, cuộc khủng hoảng hiện nay bắt nguồn từ các chính sách mà chính ông Trump đã thực hiện từ nhiệm kỳ đầu tiên, trước khi ông Biden nhậm chức. Vì thế, gói cứu trợ không phải giải pháp của vấn đề.
“Đột nhiên, người đã làm tổn thương bạn lại trở thành anh hùng của bạn. Bạn quên đi điều gì đã gây ra vấn đề cho mình. Bạn biết ơn những hành động cứu trợ và tình yêu thương mình được nhận mà quên rằng điều gì đã khiến bạn gặp rắc rối”, ông nói.
Vũ Hoàng (Theo SCMP, AFP, Reuters)