Trọng Thành
Đại dịch Covid-19 làm hơn 100.000 người chết, khiến hơn một nửa nhân loại sống trong tình trạng bị phong toả hoặc giãn cách xã hội, đe dọa đẩy nền kinh tế toàn cầu vào đại suy thoái. Tuy nhiên, tác động của Covid-19 không giống nhau giữa các quốc gia. Gần đây xuất hiện một số điều tra sơ bộ đáng chú ý, cho thấy các quốc gia có truyền thống tiêm phòng lao ít bị tác động bởi dịch Covid-19.
Nhân tố này có thể giải thích một phần đáng kể cho tỉ lệ tử vong rất thấp tại nhiều quốc gia châu Á, vì Covid-19. RFI tổng hợp thông tin về chủ đề này.
Tương phản kỳ lạ giữa Nhật và Ý
Trang mạng Asia Times, hôm 10/04/2020, trong một bài sơ kết về chủ đề này, dẫn điều tra của ông Gonzalo Otazu, giáo sư chuyên ngành y sinh học tại New York Institut of Technology, trong thời gian làm việc tại Nhật Bản mới đây, đã hết sức ngạc nhiên trước số lượng tử vong rất thấp, vì bệnh dịch này. Kết quả nghiên cứu sơ bộ được công bố ngày 25/03 trên mạng medRxiv, chuyên công bố các nghiên cứu đã hoàn thiện, đang chờ các đồng nghiệp phản biện. Giáo sư Otazu và các cộng sự đã nhận ra một tương phản kỳ lạ giữa các quốc gia, nơi người dân được tiêm chủng phòng lao, và các nơi không có.
Tại Ý và Hoa Kỳ, nơi không có chính sách tiêm chủng lao đại trà, tỉ lệ tử vong do Covid-19 rất cao. Ngược lại, tại Nhật Bản, tỉ lệ này là rất thấp, cho dù Nhật đã “không thực thi chính sách phong toả xã hội nghiêm ngặt”.
Tương phản rõ nét ngay tại châu Âu
Về nội bộ các nước châu Âu, sự tương phản cũng rõ nét. Tại Ý, nơi không có chương trình vaccine phòng lao, tỉ lệ người chết là 292 trên một triệu dân. Trong khi tại Đức, số lượng người chết chỉ bằng một phần mười, 28 trên một triệu dân. Nhóm nghiên cứu ghi nhận việc vaccine phòng lao đã được sử dụng rộng rãi tại miền đông nước Đức, tỉ lệ tử vong tại khu vực này thấp hơn phần còn lại của đất nước.
Các quốc gia có chương trình tiêm chủng lao khác, như Hàn Quốc, New Zealand cũng có tỉ lệ tử vong do Covid-19 thấp. Việt Nam là quốc gia, theo số liệu chính thức, được coi là có số lượng người nhiễm virus rất thấp. Ngay từ những năm 1985-1990, Việt Nam đã triển khai tiêm phòng lao đến toàn bộ các tỉnh, thành phố, ngoại trừ một số điểm vùng sâu, vùng xa.
Ê kíp nghiên cứu của giáo sư Otazu cũng đi sâu so sánh hai nhóm quốc gia. Một bên là các nước thực hiện chương trình tiêm chủng từ sớm, và những người cao tuổi, nhờ được tiêm chủng khi còn nhỏ, dường như đã ít bị tổn thương do dịch bệnh Covid-19. Bên kia là những nước bắt đầu chương trình tiêm chủng muộn hơn, như Iran, nơi nguy cơ tử vong cao hơn, có thể do những người cao tuổi không được tiêm chủng phòng lao.
Nhật Bản tiêm chủng sớm, Iran tiêm chủng muộn
Nhật Bản bắt đầu tiêm chủng kể từ năm 1947, trong khi Iran chỉ mới tiêm chủng từ năm 1984. Tỉ lệ tử vong do Covid-19 của Nhật thấp hơn Iran đến 100 lần.
Nghiên cứu của giáo sư Đại học New York không phải là duy nhất. Ngày 27/03, một điều tra khác đã được công bố trên mạng. Nghiên cứu do nhà niệu học Paul Hegarty, bệnh viện Mater, Dublin (Ireland) tiến hành liên quan đến 178 quốc gia. Tương tự như nghiên cứu của giáo sư Otazu, điều tra của bệnh viện Ireland cho thấy các quốc gia có chương trình tiêm chủng lao có tỉ lệ tử vong thấp hơn rất nhiều so với các quốc gia không có. Tỉ lệ bị nhiễm virus cũng tương tự.
Nghiên cứu nhóm khoa học Ireland ghi nhận các quốc gia Hàn Quốc, Nhật Bản, Singapore, Thái Lan và Hồng Kông đã có chương trình vaccine phòng lao ngay từ khi sinh. Tính trung bình các quốc gia này có tỉ lệ tử vong do Covid-19 là 0,7 người trên một triệu dân.
Bệnh viện Ireland khuyến cáo sử dụng
Riêng Đài Loan, tỉ lệ tử vong chỉ là 0,2 trên một triệu dân. Điểm đáng chú ý là Đài Loan có chương trình tiêm phòng lao từ những năm 1950, nhưng đã bắt đầu tiêm phòng ngay từ những năm 1940. Một điểm khác tạo nên sự khác biệt của Đài Loan là do chính sách cách ly hiệu quả, dựa trên xét nghiệm.
Nghiên cứu của bệnh viện Ireland kết luận là: “Vaccine phòng lao đã được sử dụng từ gần một thế kỷ. Ba tỉ liều vaccine đã được tiêm kể từ khi vaccine chính thức được sử dụng. Tính chất an toàn của loại vaccine này đã được kiểm nghiệm… Trong khi chờ đợi có vaccine đặc hiệu cho virus, việc sử dụng vaccine phòng lao đã có, và đã chứng tỏ độ an toàn, để tăng cường khả năng miễn dịch của cơ thể, là một công cụ quan trọng đẩy lùi dịch bệnh Covid-19”.
Lý do nào khiến người được tiêm phòng lao ít bị tử vong hơn?
Vaccine phòng lao, do hai nhà khoa học Pháp – bác sĩ, nhà vi trùng học Albert Calmette (1863 – 1933) và nhà thú y, nhà sinh học Camille Guérin (1872- 1961) – chế tạo, đã được sử dụng lần đầu tiên từ năm 1921. Vaccine phòng lao thường gọi là vaccine BCG, tên viết tắt của “Bacille Calmette-Guerin” (vi trùng lao mang tên hai nhà khoa học Pháp).
Trong suốt quá trình sử dụng, loại vaccine này đã chứng tỏ nhiều lợi ích, không chỉ trong việc phòng lao. Vaccine làm tăng cường hệ miễn dịch, cho phép bảo vệ người được tiêm khỏi nhiều căn bệnh và nhiều loại virus. Những người cao tuổi được tiêm phòng lao ít bị các bệnh viêm nhiễm đường hô hấp hơn. Đối với các bệnh nhân bị ung thư bàng quang, vaccine phòng lao giảm kính thước của khối u và giảm tỉ lệ tử vong. Tiêm phòng lao cũng được chứng minh giảm nguy cơ tiểu đường loại 1.
Ông Mihai Netea, chuyên gia về bệnh lây nhiễm của Radboud University Medical Center, Hà Lan, phát hiện ra là loại vaccine này có tác dụng đánh thức “một thứ ký ức của tế bào”, ký ức của hệ thống miễn dịch bệnh sinh, cho phép cơ thể biết cách kháng cự lại các nhân tố gây bệnh mới. Đây là điều mà các nhà khoa học gọi là “miễn dịch được huấn luyện”.
Trang mạng Science et Avenir, trong bài “Vaccine phòng lao có hiệu quả để chống Covid-19 hay không?” giải thích thêm là, vaccine này cho phép tránh cho hệ thống miễn dịch, phụ trách bảo vệ cơ thể, trong cuộc chiến chống lại virus, rơi vào tình trạng hoạt động quá tải, và chống lại chính cơ thể người bệnh. Hiện tượng – được gọi là “cơn cuồng phong cytokine”, tức việc hệ miễn dịch sản xuất ồ ạt chất cytokin, các phân tử kích thích các phản ứng viêm – xuất hiện vào khoảng sau một tuần, kể từ khi xuất hiện những triệu chứng đầu tiên ở người bệnh. Khi phân tử này được sản xuất với khối lượng quá lớn, tình trạng viêm diễn ra quá mức nghiêm trọng, làm tổn thương các cơ quan nội tạng, như phổi.
Pháp: Vaccine phòng lao giúp đề kháng với Covid-19 được nhìn nhận ra sao?
Cũng như nhiều nơi khác, Pháp đã ngay lập tức chú ý đến tiềm năng lớn của vaccine phòng lao. Nhiều nghiên cứu đang được tiến hành song song. Trước hết là nghiên cứu điều tra về tiềm năng đã có có loại vaccine này, bởi tại Pháp, tiêm phòng lao đã từng là bắt buộc cho đến năm 2007.
Inserm (Viện Quốc Gia về Y Tế và Nghiên Cứu Y Khoa) tiến hành một nghiên cứu lâm sàng với các hộ lý. Bà Camille Locht, giám đốc nghiên cứu của Inserm tại Viện Pasteur Lille, đang điều hành nghiên cứu này. Giám đốc nghiên cứu Viện Pasteur Lille cho biết đã tiến hành vaccine lần thứ hai cho các hộ lý, tham gia nghiên cứu này, để theo dõi xem liều tiêm nhắc lại này có tác dụng như thế nào. Inserm sẽ so sánh kết quả này với các kết quả được tiến hành tại Hà Lan và Úc, nơi những người tham gia thử nghiệm lần đầu tiên được tiêm phòng lao (hai quốc gia này không có chính sách tiêm phòng lao đại trà trong quá khứ).
Cùng nhóm nghiên cứu này chuẩn bị tiến hành một nghiên cứu lâm sàng quy mô lớn khác, phối hợp với Tây Ban Nha, cho phép đối chiếu kết quả tác động của vaccine dựa trên sự so sánh hai nhóm, một được tiêm phòng, và một không. Inserm cho biết kết quả sẽ chỉ có được sau từ 2 đến 3 tháng, kể từ khi nghiên cứu khởi sự.
Hiện tại, các nhà nghiên cứu Pháp vẫn khá thận trọng, khi khẳng định khả năng tiêm phòng lao giúp cơ thể kháng cự tốt hơn với virus gây bệnh Covid-19 là hướng rất đáng chú ý, nhưng cần phải được kiểm chứng qua các nghiên cứu lâm sàng nghiêm ngặt. Về mặt chính thức, Inserm cho rằng chưa đủ bằng chứng để đưa ra khuyến nghị tiêm phòng lao nhằm tự vệ trước Covid-19.
Thử nghiệm vaccine phòng lao: Ưu tiên các nhân viên y tế trên tuyến đầu
Dù sao, nhóm nghiên cứu của Inserm nhấn mạnh, nỗ lực của Pháp trước hết nhắm vào các nhân viên y tế, họ là những người trên tuyến đầu, gánh chịu nhiều rủi ro nhất, cần được bảo vệ trước tiên, nếu phương pháp này tỏ ra thực sự hiệu quả. Ông Mihai Netea, chuyên gia về bệnh lây nhiễm của Radboud University Medical Center, Hà Lan, cũng khẳng định, đây cũng chính là mục tiêu của thực nghiệm lâm sàng, được khởi sự từ giữa tháng 3. Nghiên cứu được tiến hành trên 1.000 nhân viên y tế (chia làm hai nhóm đối chứng, 500 được tiêm, 500 không).
Theo bà Camille Locht, giám đốc nghiên cứu của Inserm, cũng cần hỗ trợ khẩn cấp nhằm triển khai nghiên cứu này tại các quốc gia “có tiềm lực giới hạn”. Cuối tháng 3/2020, Inserm thông báo đang xem xét tiến hành nghiên cứu tại châu Phi.
Một vấn đề khác cũng được đặt ra là, cần nhanh chóng tăng cưởng sản xuất vaccine phòng lao tại châu Âu, bởi với nhu cầu sử dụng vaccine tăng vọt cho các bệnh nhân Covid-19 hiện nay, rất có nguy cơ thiếu vaccine cho trẻ em tại nhiều quốc gia, nơi lao vẫn còn là một bệnh dịch đáng sợ.
Hiện tại, nhiều phương pháp hứa hẹn có triển vọng đang được triển khai. Tuy nhiên, trước tốc độ lan truyền nhanh chóng của virus gây bệnh Covid-19, nhiều người cho rằng tốc độ nghiên cứu và phát triển các phương pháp vaccine hay trị liệu như hiện nay là không đủ. Hôm qua, 12/02/2020, tỉ phú Bill Gates – người sáng lập Quỹ Bill và Melinda Gates, chuyên hỗ trợ tiến trình nghiệm vaccine và các phương pháp mới cho phép chóng có được miễn dịch – đã kêu gọi các cường quốc chung tay đầu tư mạnh, để khẩn trương cho ra đời một vaccine mới chống Covid-19.