BBC News
Đảng viên Đảng Dân chủ Joe Biden đang trên đường giành chiến thắng trong cuộc bầu cử Mỹ nhưng đối thủ Đảng Cộng hòa của ông là Tổng thống Donald Trump đang thách thức việc kiểm phiếu ở bốn bang quan trọng. Vậy điều gì có thể xảy ra?
Chiến dịch tranh cử của ông Trump đã tuyên bố, mà không có bằng chứng, rằng có gian lận cử tri, và muốn ngăn chặn việc kiểm phiếu ở Pennsylvania, Wisconsin, Georgia và Michigan.
Chúng tôi trao đổi với các chuyên gia pháp lý về ý nghĩa của việc này – và điều gì sẽ xảy ra tiếp theo nếu cuộc đua kéo dài.
Chúng ta có thể biết kết quả ngay?
Có và không. Thông thường, khi dữ liệu cho thấy một ứng cử viên có vị trí dẫn đầu không thể đánh bại, các mạng lớn của Hoa Kỳ tuyên bố một ứng viên là người chiến thắng. Điều này có xu hướng xảy ra vào đầu giờ sáng sau ngày bỏ phiếu.
Đây không phải là kết quả chính thức, cuối cùng – chúng là những dự đoán và cuộc kiểm phiếu chính thức cuối cùng luôn mất nhiều ngày để tính.
Nhưng số lượng lớn phiếu bầu năm nay có nghĩa là việc kiểm phiếu sẽ mất nhiều thời gian hơn, đặc biệt là khi một số tiểu bang chiến trường không cho phép kiểm phiếu trước ngày bầu cử.
Vì vậy, họ phải kiểm đếm mọi thứ trong ngày bầu cử và việc kiểm phiếu qua bưu điện có thể mất nhiều thời gian hơn so với phiếu trực tiếp do các yêu cầu về tính xác thực.
Matthew Weil, giám đốc dự án bầu cử của Trung tâm Nghiên cứu Chính sách lưỡng đảng, nói nếu cuộc đua quá sát nút, và không ứng cử viên nào nhượng bộ, việc kiểm phiếu vẫn tiếp tục bình thường.
Những trở ngại trước khi bỏ phiếu
Đây là một cuộc bầu cử đầy tranh chấp liên quan đến luật pháp.
Trước cuộc bỏ phiếu hôm thứ Ba, đã có hơn 300 vụ kiện trên 44 tiểu bang liên quan đến việc bỏ phiếu qua bưu điện và bỏ phiếu sớm trong cuộc bầu cử năm nay.
Các vụ kiện này tập trung vào một loạt các vấn đề như thời hạn gửi và nhận phiếu bầu, yêu cầu chữ ký của nhân chứng và các phong bì được sử dụng để gửi phiếu.
Các tiểu bang do đảng Cộng hòa nắm nói các hạn chế này cần thiết để ngăn chặn hành vi gian lận cử tri.
Nhưng các thành viên Đảng Dân chủ nói đây là những nỗ lực nhằm ngăn cản mọi người thực hiện quyền công dân của họ.
Những thách thức mà Trump đưa ra là gì?
Wisconsin
Ban vận động của tổng thống nói họ đã yêu cầu kiểm phiếu lại ở Wisconsin “dựa trên những bất thường đã thấy” hôm thứ Ba.
Tuy nhiên, vẫn chưa rõ khi nào cuộc kiểm phiếu lại này sẽ diễn ra, vì thông thường những cuộc kiểm phiếu lại không xảy ra cho đến khi các quan chức quận hoàn thành việc kiểm tra các phiếu bầu. Hạn chót của tiểu bang cho việc này là ngày 17/11.
Giáo sư Richard Briffault của Đại học Luật Columbia nói rằng cũng có một cuộc kiểm phiếu lại ở Wisconsin vào năm 2016, và nó đã “thay đổi khoảng một trăm phiếu”.
Ông giải thích: “Việc kiểm phiếu lại không phải là một phương tiện thách thức tính hợp pháp của một cuộc bỏ phiếu. Nó chỉ là một phương tiện để đảm bảo rằng các tính toán là đúng.”
Michigan
Ông Trump đã giành được tiểu bang Michigan vào năm 2016 với tỷ lệ chênh lệch thấp nhất – chỉ hơn 10.700 phiếu. Vào ngày 4/11, chiến dịch tranh cử của ông đã thông báo một vụ kiện để yêu cầu dừng việc kiểm phiếu ở đó, mặc dù 96% số phiếu đã được các quan chức bầu cử địa phương kiểm tra một cách không chính thức.
Ông Biden đã được xác định thắng ở Michigan.
Pennsylvania
Thách thức ở đây tập trung vào quyết định của tiểu bang về việc đếm các lá phiếu được đóng dấu bưu điện trước Ngày Bầu cử nhưng đến muộn đến ba ngày. Đảng Cộng hòa đang chuẩn bị kiện ở tiểu bang này.
Ông Weil nói rằng ông lo ngại nhất là tranh chấp này vì tòa án tối cao Mỹ ngưng xử lý vụ việc trước cuộc bầu cử – và trước khi Thẩm phán Amy Coney Barrett được bổ nhiệm.
“Họ đã chỉ ra, trong một số ý kiến bất đồng, rằng họ quan tâm đến việc đếm những phiếu đến muộn. Vì vậy, tôi nghĩ rằng có nguy cơ một số lá phiếu [qua bưu điện] được gửi đi vào ngày bầu cử và không được nhận cho đến thứ Sáu có thể bị loại bỏ. Tôi nghĩ đó sẽ là kết quả sai, nhưng tôi nghĩ đó là kết quả có thể xảy ra về mặt pháp lý. “
Bầu cử Mỹ 2020: Ai thực sự quyết định người thắng cuộc?
Nhưng Weil nói thêm rằng cuộc bầu cử sẽ phải “rất, rất sát nút để điều đó trở nên quan trọng”. Ông chỉ ra rằng giới chức tiểu bang đã gửi thông báo trước ngày bầu cử kêu gọi cử tri nộp phiếu bầu vắng mặt của họ tại các điểm bỏ phiếu thay vì bỏ qua bưu điện. “Vì vậy, dự đoán của tôi là sẽ không có một số lượng lớn các lá phiếu có thể bị loại bỏ, nếu các cử tri làm đúng như vậy.”
Giáo sư Briffault cũng chỉ ra rằng các lá phiếu đến muộn đang được tính riêng và nói rằng nếu ông Biden có thể vượt lên dẫn đầu mà không cần tính đến các phiếu đến muộn này, ông không thấy có cơ sở nào để kiện.
Nhưng chiến dịch tranh cử của Trump đã tuyên bố chiến thắng ở tiểu bang này mặc dù vẫn còn hơn một triệu phiếu bầu cần được kiểm. Chưa có hãng tin lớn nào của Hoa Kỳ dự đoán người chiến thắng tại đây.
Georgia
Đảng Cộng hòa và chiến dịch tranh cử của ông Trump đã đệ đơn kiện tại Hạt Chatham của Georgia để yêu cầu tạm dừng việc kiểm phiếu, cáo buộc có vấn đề trong quá trình xử lý phiếu bầu vắng mặt.
Chủ tịch đảng Cộng hòa Georgia David Shafer tweet rằng các quan sát viên của đảng này đã nhìn thấy một phụ nữ “trộn hơn 50 lá phiếu vào chồng phiếu bầu vắng mặt chưa đếm”.
Họ đã yêu cầu một thẩm phán giải trình các lá phiếu của quận nhận được sau khi các cuộc bỏ phiếu đóng cửa vào Ngày Bầu cử.
Điều gì có thể được đưa ra Tối cao Pháp viện?
Đầu ngày thứ Tư, ông Trump cũng tuyên bố gian lận bỏ phiếu mà không có bằng chứng, và nói thêm: “Chúng tôi sẽ đưa ra Tối cao Pháp viện Hoa Kỳ – chúng tôi muốn tất cả các cuộc bỏ phiếu dừng lại.”
Việc bỏ phiếu đã dừng lại – các cuộc thăm dò đóng cửa vào Ngày Bầu cử, mặc dù vẫn có câu hỏi về những lá phiếu được gửi về quận muộn, như ở Pennsylvania.
Ông Weil nói: “Tòa án tối cao không có bất kỳ loại quyền lực đặc biệt nào để ngăn chặn quá trình kiểm phiếu hợp pháp.”
Giáo sư Briffault cũng nói rằng các chiến dịch tranh cử có thể kiện tụng về các kết quả sát nút ở các tiểu bang quan trọng, nhưng “dù sao thì họ vẫn phải có [một trường hợp] làm dấy lên mối quan ngại về hiến pháp” thì mới có thể đến được Tối cao Pháp viện.
“Không có quy trình tiêu chuẩn nào để đưa các tranh chấp bầu cử lên Tối cao Pháp viện. Nó rất bất thường và nó sẽ phải liên quan đến một vấn đề rất quan trọng.”
Nếu kết quả bầu cử bị phản đối, các đội pháp lý cần thách thức kết quả đó tại các tòa án tiểu bang. Các thẩm phán tiểu bang sau đó sẽ cần phải công nhận các thách thức này và ra lệnh kiểm phiếu lại, và các thẩm phán của Tối cao Pháp viện sau đó có thể được yêu cầu lật lại phán quyết.
Ở một số nơi, việc kiểm phiếu tự động được kích hoạt nếu kết quả đủ sát nút – bạn có thể nhớ Florida trong cuộc bầu cử tổng thống năm 2000 giữa George W Bush và Al Gore (xem thêm về việc này trong phần dưới đây).
Quá trình này có thể kéo dài bao lâu?
Bởi vì đây là một cuộc chạy đua vào chức tổng thống, có những thời hạn quan trọng của liên bang và hiến pháp để vận hành mọi việc:
Các tiểu bang có khoảng năm tuần kể từ ngày 3/11 để tìm ra ứng cử viên nào giành chiến thắng trong cuộc tranh cử tổng thống. Đây được gọi là thời hạn cuối của “bến cảng an toàn”, và năm nay, là ngày 8/12.
Nếu các tiểu bang vẫn chưa giải quyết được vấn đề đại cử tri của mình trước ngày này – hãy nhớ rằng tổng thống được chọn bởi một cử tri đoàn chứ không phải phổ thông đầu phiếu – Quốc hội có thể quy định rằng các đại cử tri của họ sẽ không được tính trong cuộc kiểm phiếu cuối cùng.
Vào ngày 14/12, các đại cử tri nhóm họp tại các tiểu bang của họ để bỏ phiếu.
Nếu chúng ta vẫn không có người chiến thắng đa số sau ngày 6/1, thì Quốc hội sẽ quyết định kết quả của cuộc bầu cử – gọi là cuộc bầu cử ngẫu nhiên.
Hạ viện sẽ chọn tổng thống trong khi Thượng viện xác nhận phó tổng thống. Điều này có nghĩa là chúng ta có thể thấy tổng thống và phó tổng thống từ các đảng khác nhau, nhưng có thể bạn chưa cần chuẩn bị bảng hiệu Biden-Pence đâu.
Mỗi phái đoàn của Hạ viện được một phiếu bầu. Ai giành được 26 phái đoàn sẽ là tân tổng thống Mỹ.
Nhưng ông Weil lưu ý rằng “sẽ phải có rất nhiều điều bị thi hành sai thì mới đi đến tình huống này khi Hạ viện và Thượng viện thực sự quyết định nhiệm kỳ tổng thống”. Cụ thể, kết quả cuộc bầu cử sẽ cần phải rất sát nút.
Ông nói: “Không chỉ là việc một số tiểu bang phải chuẩn bị cho việc giành giật. Chúng ta có thể có một số bất đồng ở các tiểu bang và vẫn có một ứng cử viên nhận được 270 phiếu đại cử tri.”
Tại sao các tiểu bang có thể không tuyên bố người chiến thắng?
Điều gì sẽ xảy ra nếu bản thân các tiểu bang không thể thống nhất việc ứng cử viên nào có được phiếu đại cử tri của mình? Bạn có thể tưởng tượng điều này xảy ra nếu một bên lập luận rằng kết quả kiểm phiếu cuối cùng là không chính xác hoặc bị gian lận.
Các tiểu bang chiến trường quan trọng ở North Carolina, Pennsylvania, Michigan và Wisconsin hiện đều có các chính phủ bị chia rẽ – các thống đốc thuộc đảng Dân chủ nhưng các cơ quan lập pháp thuộc đảng Cộng hòa chiếm đa số.
Trong một cuộc bầu cử có tranh chấp, về mặt lý thuyết, các nhà lập pháp có thể tách khỏi các thống đốc của họ và đệ trình các đại cử tri được chứng nhận của riêng họ lên Quốc hội. (Điều này xảy ra vào năm 1876.)
Quốc hội sẽ cần xác định số phiếu bầu của ai được tính – phiếu bầu được nộp bởi cơ quan lập pháp hay bởi các thống đốc.
Nếu Hạ viện và Thượng viện đều đồng ý thì không có vấn đề gì. Nếu họ bất đồng, chúng ta chưa từng có tiền lệ này, mặc dù một số chuyên gia nói rằng luật liên bang có lợi cho các đại cử tri của thống đốc.
Thời hạn cuối cùng
Nếu không có vấn đề gì, vào ngày 20/1, Hiến pháp nói rằng phải có một nhiệm kỳ tổng thống mới.
Ông Weil nói: “Vào buổi trưa, chúng tôi phải tuyên thệ với ai đó trở thành tổng thống. Nếu không có kết quả, chúng tôi sẽ tiến hành kế hoạch bổ nhiệm người thay thế.”
Ông Weil lưu ý rằng chúng ta cũng có thể thấy một kịch bản với Hạ viện bế tắc về việc chọn ra một tổng thống, nhưng Thượng viện xác nhận chọn ra một phó tổng thống.
Nếu Hạ viện không thể giải quyết việc này trước Ngày nhậm chức, phó chủ tịch do Thượng viện lựa chọn sẽ trở thành tổng thống.
Tiếp đó, nếu không có phó tổng thống – Chủ tịch Hạ viện (hiện là đảng viên Dân chủ, Nancy Pelosi) sẽ trở thành phó tổng thống mới.
Chúng ta từng xem vở kịch này chưa?
Cho đến nay, cuộc bầu cử năm 2000 là cuộc duy nhất do Tối cao Pháp viện quyết định, khi George Bush đánh bại Al Gore.
Đó là một cuộc đua căng thẳng giữa ông Gore của đảng Dân chủ và ông Bush của đảng Cộng hòa. Vào ngày bầu cử, Gore đã giành được số phiếu phổ thông, nhưng kết quả phiếu cử tri đoàn lại sát nút. Mọi thứ xoay quanh việc Florida phân chia 25 phiếu đại cử tri như thế nào.
Kết quả cuộc đua đủ sát nút để kích hoạt một cuộc kiểm phiếu lại. Nhóm của ông Gore đã yêu cầu bốn quận thực hiện việc kiểm phiếu lại bằng tay, khiến chiến dịch của Bush kiện. Nhiều tuần sau, Tối cao Pháp viện đã ra phán quyết có lợi cho Bush với kết quả 5-4. Ông Gore nhượng bộ và Tổng thống Bush vào Nhà Trắng.
Có hai ví dụ khác về các kết quả bất thường:
Quyết định vào phút chót, 1876
Các nhà lập pháp có một vụ bầu cử lộn xộn khác xảy ra năm 1876, giữa đảng viên Dân chủ Samuel Tilden và đảng viên Cộng hòa Rutherford Hayes. Tilden thiếu một phiếu đại cử tri để chiến thắng. Bốn tiểu bang xảy ra tranh chấp bầu cử – và nếu Hayes thắng những cuộc tranh chấp đó, ông ấy sẽ thắng tất cả.
Các nhà lập pháp đã chỉ định một ủy ban lưỡng đảng để quyết định người chiến thắng. Do đó có Thỏa hiệp năm 1877: Hayes thắng – với tỷ số chênh lệch một phiếu đại cử tri – bằng cách thương lượng với các đảng viên Đảng Dân chủ miền Nam. Cuộc bầu cử đã được giải quyết chỉ hai ngày trước Ngày nhậm chức.
Nhận được hầu hết các phiếu cử tri vẫn không đủ, 1824
Năm 1824, người giành được phiếu phổ thông và nhiều phiếu cử tri nhất đã không thắng trong cuộc bầu cử.
Andrew Jackson dường như đã đánh bại John Quincy Adams trong gang tấc cho chiếc ghế tổng thống Hoa Kỳ thứ sáu, nhưng vì cả hai ứng cử viên đều không đảm bảo đa số nên quyết định đã thuộc về Hạ viện, theo Hiến pháp.
Chủ tịch Hạ viện lúc đó, Henry Clay, không phải là một người hâm mộ Jackson. Trong cái được gọi là “cuộc mặc cả tham nhũng”, Clay đã thương lượng với các nhà lập pháp Hạ viện và Adams để đảm bảo chiến thắng cho Adams – và chức Ngoại trưởng cho chính ông.