Thùy Dương
Trong những tuần qua, Liên Hiệp Châu Âu đã có nhiều phản ứng, trong đó có cả các biện pháp trừng phạt nhắm vào tập đoàn quân sự Miến Điện, liên quan tới cuộc đảo chính và các vụ quân đội, cảnh sát đàn áp, sát hại người biểu tình. Thế nhưng, chính Liên Âu trong những năm qua đã chi rất nhiều tiền để huấn luyện cảnh sát Miến Điện, với mục đích hỗ trợ quá trình chuyển tiếp dân chủ tại quốc gia Đông Nam Á này.
Mypol – chương trình ít được nhắc tới
Báo Libération ngày 23/04/2021 trong bài viết « Khi Liên Hiệp châu Âu huấn luyện cảnh sát Miến Điện » đã tiết lộ chuyện vốn dĩ rất ít được nhắc tới : Từ lời kêu gọi trực tiếp của nhà lãnh đạo Miến Điện Aung San Suu Kyi và chính phủ Miến Điện, Liên Âu đã chi 40 triệu euro cho chương trình Mypol (Myanmar Police), trong khuôn khổ dự án MPF – « Ủng hộ cải tổ lực lượng cảnh sát Miến Điện ». Sau giai đoạn thử nghiệm 2013-2015, chương trình Mypol chính thức được triển khai vào năm 2016.
Tham gia chương trình huấn luyện cảnh sát Miến Điện có các cơ quan tổ chức của nhiều nước thành viên Liên Âu như Civipol thuộc bộ Nội Vụ của Pháp, GIZ của Đức, NI-CO của Irland, DCAF của Thụy Sỹ và nhất là Fiiapp của Tây Ban Nha. Trong suốt 4 năm qua, các huấn luyện viên của châu Âu đã tập huấn cho 4.500 cảnh sát Miến Điện cách quản lý đám đông, điều tra tội phạm và khuyến khích họ đối thoại với giới truyền thông và giới nghị sĩ.
Vào tháng 01/2021, ít lâu trước khi xảy ra vụ đảo chính đẩy Miến Điện vào khủng hoảng, các huấn luyện viên châu Âu vẫn còn đang thực hiện một bộ phim quảng cáo sitcom để tô bóng hình ảnh của công tác thực thi pháp luật của lực lượng cảnh sát.
Thế nhưng, một năm trước khi chương trình Mypol được hoàn thành theo dự kiến, vụ đảo chính của quân đội Miến Điện đã làm tan vỡ mọi chuyện. Trả lời Libération, ông Miguel de Domingo, giám đốc Quỹ Tây Ban Nha Fiiapp, cơ quan chính giám sát dự án Mypol của Bruxelles, cay đắng nói : « Không có gì dễ dàng với chương trình này, nhưng có vẻ như (khi đó) chúng tôi đang tiến bộ ». Ngay sau khi xảy ra vụ đảo chính, Bruxelles đã đình chỉ chương trình Mypol. Trang web của Mypol đã biến mất không còn dấu vết còn trang Facebook của Mypol thì không thể truy cập được.
Châu Âu quá « ngây thơ » ?
Vào năm 2012, trước khi Mypol được thí điểm, cảnh sát Miến Điện bị chỉ trích vì dính vào các vụ bạo lực giữa Phật tử và người Hồi giáo ở bang Arakan, miền tây đất nước, bạo lực cuối cùng đã lan rộng ra cả nước. Cũng trong năm 2012, cảnh sát Miến Điện ném bom phốt pho trắng vào người biểu tình tại một mỏ đồng. Hàng trăm người bị bỏng, trong đó có cả các nhà sư. Bà Aung San Suu Kyi, khi đó là dân biểu, đã lãnh đạo một ủy ban điều tra vụ việc và kêu gọi đào tạo cảnh sát tốt hơn, với sự giúp đỡ của Liên Hiệp Châu Âu. Libération nhấn mạnh trên thực tế, lực lượng cảnh sát Miến Điện thuộc bộ Nội Vụ, do quân đội kiểm soát và các chỉ huy của lực lượng cảnh sát chủ yếu là các cựu quân nhân.
Tham vọng và lời hứa của Bruxelles khi tổ chức chương trình Mypol là « cải cách » lực lượng cảnh sát Miến Điện, hướng dẫn họ cách thực thi nhiệm vụ tốt nhất theo chuẩn quốc tế và « tôn trọng nhân quyền ». Tất cả là nhằm giúp nhà lãnh đạo Aung San Suu Kyi, hỗ trợ quá trình chuyển đổi dân chủ sau 5 thập kỷ độc tài tại Miến Điện, bảo vệ Nhà nước pháp quyền ở quốc gia này.
Thế nhưng, theo thời gian, mặc dù được Liên Âu huấn luyện, cảnh sát Miến Điện cũng chỉ thay đổi được chút ít. Vào năm 2015, nhiều học sinh bị cảnh sát đánh đập và bắt giữ. Năm 2017, quân đội Miến Điện bị cáo buộc thực hiện tội ác diệt chủng đối với người Hồi giáo thiểu số Rohingya ở miền tây đất nước, trong đó có sự tham gia của lực lượng cảnh sát. Vài tháng sau, hai nhà báo của hãng tin Anh Reuters đang điều tra một ngôi mộ tập thể đã bị cảnh sát gài bẫy. Sau đó, họ bị giam trong tù hơn 500 ngày. Hàng trăm cảnh sát tham gia bất tuân dân sự. Thế nhưng Bruxelles vẫn cho duy trì Mypol.
Mọi chuyện diễn ra không như mong muốn của Bruxelles
Kể từ khi xảy ra đảo chính, quân đội Miến Điện và cảnh sát liên tục bị tố cáo về các vụ bắn đạn thật vào dân thường, giết người phi pháp và các hành vi tra tấn, sát hại ít nhất 750 dân thường, trong đó có cả trẻ em. Một đại diện của phái đoàn châu Âu tại Miến Điện khẳng định những cách hành xử như vậy rõ ràng đã đi ngược lại các mục tiêu của Mypol và là trách nhiệm duy nhất thuộc về những người có liên quan và chỉ huy của họ. Tuy nhiên, ông Maw Htun Aung, nhà tư vấn độc lập và cựu ứng viên Quốc Hội Miến Điện nói với Libération : « Tôi không muốn đổ lỗi cho châu Âu, nhưng đó là một thỏa thuận với ma quỷ ».
Về các nhà huấn luyện châu Âu, khi được Libération hỏi, ai cũng né tránh, từ chối bình luận công khai. Một huấn luyện viên nói ông không muốn bị gắn với những gì hiện giờ đang xảy ra ở Miến Điện. Còn Mark Farmaner, giám đốc của tổ chức phi chính phủ Burma Campaign UK, đả kích : « Liên Hiệp Châu Âu đã tin vào một câu chuyện cổ tích. Tình trạng bạo lực hiện nay cho thấy các lực lượng an ninh (Miến Điện) không bao giờ có ý định cải tổ ».
Anh Quốc lo ngại rằng những thành quả của khóa huấn luyện « không minh bạch » của châu Âu mà 4.500 cảnh sát Miến Điện được hưởng giờ đây sẽ được lực lượng an ninh Miến Điện sử dụng để đàn áp các nhà hoạt động. Một số nguồn tin xác nhận với Libération rằng trong giai đoạn thử nghiệm Mypol 2013 – 2015, nhiều trang thiết bị phòng vệ đã được trao cho lực lượng thực thi pháp luật của Miến Điện, trong đó có hàng nghìn mũ bảo hiểm, khiên, đồ bảo hộ khác … bất chấp quy định của Liên Âu ngày 02/05/2013 nghiêm cấm việc chuyển các thiết bị đó đến Miến Điện.
Bà Nabila Massrali, phát ngôn viên về ngoại giao và chính sách an ninh của Liên Âu, giải thích là Bruxelles cho phép xuất khẩu các thiết bị nói trên trong các trường hợp ngoại lệ vì mục đích nhân đạo, bảo vệ hoặc phục vụ các chương trình củng cố các định chế của Liên Hiệp Quốc hoặc Liên Âu.
Mypol đã bị Bruxelles đình chỉ vào ngày 07/02/2021. Theo trang mạng RT France, dù gọi đó là một quyết định đáng hoan nghênh nhưng tổ chức phi chính phủ Burma Campaign UK cũng cho rằng quyết định của Liên Âu được đưa ra quá trễ, bởi theo báo Anh The Guardan, rất có thể theo lệnh của quân đội, rất có thể chính các đơn vị cảnh sát đặc nhiệm đã qua khóa huấn luyện của châu Âu, đã bắn vào người biểu tình và tham gia trấn áp phong trào đấu tranh chống đảo chính.
Mark Farmaner, giám đốc tổ chức phi chính phủ Burma Campaign UK, nhận định Liên Âu đã « nhắm mắt làm ngơ » quá lâu trước những chuyện xảy ra tại Miến Điện trong những năm qua vì Bruxelles nghĩ rằng xích lại gần quân đội và chính phủ Miến Điện là cách tốt nhất để có thể tạo ra ảnh hưởng mang tính tích cực. Rất tiếc là mọi chuyện lại không diễn ra như vậy. Trên Twitter, giám đốc tổ chức Burma Campaign UK, có trụ sở tại Luân Đôn, kêu gọi Bruxelles minh bạch hóa, công bố các tài liệu liên quan đến chương trình Mypol, đặc biệt là về các thiết bị phòng vệ mà Liên Âu đã cung cấp cho cảnh sát Miến Điện.