Vũ Dương
Theo bài viết của tác giả Nick Butler được đăng trên trang Nikkei, vào ngày 11/3, Pakistan đã khánh thành dự án điện hạt nhân dân dụng lớn nhất của mình với việc khai trương nhà máy 1,1 gigawatt ở Karachi, tăng gấp đôi công suất của 4 cơ sở điện hạt nhân hiện có của quốc gia Nam Á này.
Sự kiện này đánh dấu một bước tiến quan trọng đối với Pakistan, quốc gia cần thêm công suất từ tất cả các nguồn để tăng cường nguồn cung điện hiện không đủ. Nhưng điều quan trọng hơn nữa là nhà máy được xây dựng và sẽ được vận hành bởi Tập đoàn Hạt nhân Quốc gia Trung Quốc (CNNC) – một trong những công ty dẫn đầu của Bắc Kinh nhằm hướng tới gia nhập danh sách rất ngắn các quốc gia có khả năng xây dựng và vận hành các dự án điện hạt nhân dân dụng trên thế giới.
Sự phát triển của ngành công nghiệp hạt nhân của Trung Quốc trong thập kỷ qua là rất đáng chú ý. Với hơn 30 lò phản ứng mới được đưa vào hoạt động và 16 lò khác đang được xây dựng, Trung Quốc hiện là nguồn tăng trưởng chính cho năng lượng hạt nhân trên toàn thế giới.
Với việc Mỹ và Liên minh châu Âu đều rút lui khỏi việc sử dụng năng lượng hạt nhân và Nhật Bản vẫn bị hạn chế bởi di chứng của thảm kịch Fukushima một thập niên trước, việc mở rộng tăng trưởng của Trung Quốc đã duy trì thị phần hạt nhân khoảng 10% nhu cầu năng lượng toàn cầu.
Sự tăng trưởng đó chỉ là bước khởi đầu. Mục tiêu là tạo ra một chu trình khép kín, ngành công nghiệp hạt nhân tự chủ của Trung Quốc từ chế biến uranium cho đến sản xuất nguyên liệu cho các lò phản ứng, xây dựng và quản lý các nhà máy đang vận hành. Trong quá trình này, ngành công nghiệp hạt nhân Trung Quốc sẽ giảm bớt hoặc bỏ vai trò của các công ty nước ngoài.
Phần khác trong chiến lược của Trung Quốc là tạo ra một ngành công nghiệp xuất khẩu, với kế hoạch tập trung vào một loạt các quốc gia thiếu nguồn lực. Các nhà máy của Trung Quốc sẽ có chi phí thấp, sử dụng các kỹ thuật như xây dựng mô-đun để ghép các lò phản ứng lại với nhau, đơn giản hơn nhiều các lò đang được xây dựng ở phương Tây. Chi phí thấp của các lò phản ứng xuất khẩu cũng sẽ được hỗ trợ bởi nguồn vốn của Trung Quốc thông qua các khoản vay ưu đãi và các hợp đồng quản lý dài hạn hào phóng.
Một thập niên trước, nhiều người trong ngành công nghiệp Trung Quốc đã nhìn thấy cơ hội tham gia vào quá trình đổi mới lĩnh vực hạt nhân ở các nước phương Tây, bao gồm cả Vương quốc Anh.
Công ty hạt nhân hàng đầu Trung Quốc, Tổng cục hạt nhân Trung Quốc (CGN), đã cùng với Tập đoàn Năng lượng EDF Pháp đã tài trợ 1/3 dự án điện hạt nhân Hinkley Point ở Vương quốc Anh. Mục đích của họ là đảm bảo cơ hội tiếp tục xây dựng, sở hữu và vận hành một lò phản ứng của Trung Quốc ở Anh, bắt đầu bằng một nhà máy mới ở Essex.
Dự án đó hiện đã bị lùi lại bởi sự xấu đi trong quan hệ Anh và Trung Quốc về vấn đề Hồng Kông, Anh đã loại trừ gã khổng lồ viễn thông Huawei khỏi hệ thống 5G cũng như lên án sự lạm dụng người Duy Ngô Nhĩ ở khu vực Tân Cương.
Tuy nhiên, chiến lược của Trung Quốc nhằm bảo chỗ đứng của họ ở Vương Quốc Anh lần lượt đã bị các liên doanh khắp châu Á, châu Phi và châu Mỹ vượt qua, bởi những nơi này cũng cần thêm điện vì dân số ngày càng tăng.
Lò phản ứng Karachi chỉ là lò phản ứng mới nhất trong số này được đưa vào hoạt động chính thức, với việc Tổ chức Hạt nhân Thế giới liệt kê hàng chục dự án khác nhau đang ở giai đoạn phát triển hoặc lập kế hoạch trên một chục quốc gia từ Argentina đến Ai Cập trong cuộc khảo sát gần đây.
Tất nhiên, sự phát triển của các công ty Trung Quốc về kỹ năng lẫn chuyên môn trong lĩnh vực này được hỗ trợ bởi toàn lực của nhà nước Trung Quốc và bao gồm hơn 80% vốn Trung Quốc. Sự phát triển này cũng là trọng tâm trong sáng kiến Vành đai Con đường. Lò phản ứng Pakistan chỉ là một dự án dưới ngọn cờ của Hành lang Kinh tế Trung Quốc – Pakistan, bao gồm nhiều dự án phát triển khác gồm đường bộ và cảng.
Trong lĩnh vực kinh doanh hạt nhân, Nga vẫn là đối thủ cạnh tranh chính của Trung Quốc nhờ vào chuyên môn kỹ thuật sâu rộng của tập đoàn nhà nước Rosatom.Tuy nhiên, trên thực tế, Trung Quốc theo đuổi khát vọng công nghiệp của riêng mình, đang tạo ra một tập hợp các mối quan hệ và liên minh, tận dụng triệt để thực tế rằng nguồn cung cấp năng lượng là rất quan trọng cho các hoạt động hàng ngày của đời sống kinh tế. Trong thế giới hiện đại, đây là cách mà các đế chế được xây dựng.