Các nhà phân tích ở châu Á cho biết, Trung Quốc đang thể hiện mối quan tâm mới trong việc hợp tác với các nước Đông Nam Á ở Biển Đông khi đối thủ siêu cường của họ – Hoa Kỳ, đang đạt được động lực ngoại giao dưới thời Tổng thống Joe Biden, trang VOA cho hay.
Trung Quốc, quốc gia có nền kinh tế và quân sự lớn nhất châu Á, đã tổ chức một cuộc gặp trực tiếp hiếm hoi từ ngày 7-8/6, quy tụ ngoại trưởng của 10 quốc gia Đông Nam Á cùng với người đồng cấp Trung Quốc, Vương Nghị.
Ông Vương và các bộ trưởng từ Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á gồm 10 thành viên cho biết trong một tuyên bố ngày 9/6 từ cuộc họp tại thành phố Trùng Khánh của Trung Quốc, họ đã thảo luận về việc theo đuổi “giải quyết hòa bình các tranh chấp” ở Biển Đông và nối lại các cuộc đàm phán với hy vọng “sớm thống nhất một quy tắc ứng xử hiệu quả và thực chất”.
Các nhà quan sát nhận định, các kết luận cuối cùng về quy tắc ứng xử – một tài liệu sẽ chỉ ra các cách tránh rủi ro trên biển mà không đụng đến tranh chấp chủ quyền liên quan đến sáu chính phủ – có thể sẽ bỏ lỡ mục tiêu năm 2021 vì tính phức tạp và thiếu các cuộc thảo luận liên quan trong đại dịch.
Theo các chuyên gia, Trung Quốc chủ yếu muốn có được các chính phủ Đông Nam Á đứng về phía mình và kéo họ ra khỏi Hoa Kỳ.
Jay Batongbacal, giáo sư về các vấn đề hàng hải quốc tế tại Đại học Philippines, cho biết: “Đây sẽ là một cách để Trung Quốc cố gắng tăng cường khả năng phòng thủ của mình, chống lại sự trỗi dậy và ảnh hưởng thân phương Tây”.
Trung Quốc tuyên bố chủ quyền khoảng 90% vùng biển rộng 3,5 triệu km vuông, được đánh giá cao về nghề cá và trữ lượng nhiên liệu hóa thạch.
Các quốc gia Đông Nam Á từ lâu đã phản đối việc Trung Quốc chôn lấp các đảo nhỏ trên biển để sử dụng cho mục đích quân sự và cho tàu thuyền đi qua vùng biển mà họ tuyên bố chủ quyền. Các bộ trưởng quốc phòng ASEAN hôm thứ Ba đã kêu gọi sớm kết thúc một bộ quy tắc ứng xử khi căng thẳng gia tăng trong khu vực và – không nêu tên bất kỳ quốc gia nào – để tự kiềm chế.
Vào tháng 3, Trung Quốc đã báo động cho Philippines bằng cách cho 220 tàu neo đậu gần một hòn đảo tranh chấp thuộc quần đảo Trường Sa và khiến Malaysia tức giận vào tháng trước khi cho máy bay của lực lượng không quân bay gần các yêu sách hàng hải của Kuala Lumpur. Ngoại giao hàng hải đã tránh xa khu vực kể từ năm 2019 vì thiếu các cuộc gặp trực tiếp và tính cấp thiết của việc thảo luận về COVID-19 thay vì các chủ đề khác.
Ông Biden đã bắt đầu chuyến công du nước ngoài đầu tiên của mình vào tuần trước để tăng cường quan hệ với các đồng minh châu Âu. Ông nói với các phóng viên rằng chuyến đi kéo dài 8 ngày là để cho Trung Quốc cũng như Nga thấy rằng Hoa Kỳ và châu Âu vẫn gần gũi nhau.
Ông Eduardo Araral, phó giáo sư tại trường chính sách công của Đại học Quốc gia Singapore, cho biết ông Biden đang cố gắng “củng cố” các đồng minh ở châu Âu, vì vậy Trung Quốc phải tỏ ra “hòa giải”.
Ông Biden đã ủng hộ cách tiếp cận của người tiền nhiệm Donald Trump đối với Biển Đông bằng cách tập hợp các đồng minh lại với nhau để kiểm tra các hoạt động quân sự của Trung Quốc ở vùng biển tranh chấp . Cho đến nay, các đồng minh châu Âu đã ủng hộ chương trình nghị sự về Biển Đông của Washington trong năm nay.
Alan Chong, phó giáo sư tại Trường Nghiên cứu Quốc tế S. Rajaratnam có trụ sở tại Singapore, cho biết: “Tôi nghĩ Trung Quốc đang cố gắng tận dụng cái gọi là quá trình chuyển đổi từ Trump sang Biden. “Đó là một quá trình chuyển đổi dài, mà tôi nghĩ vẫn chưa diễn ra hoàn toàn, và Bắc Kinh có thể coi đây là cơ hội để gây áp lực buộc ASEAN phải nhượng bộ nhiều điểm hơn về vấn đề Biển Đông”.
Ông Araral nói, các quốc gia Đông Nam Á có tuyên bố chủ quyền biển hiếm khi đứng về phía Trung Quốc hoặc Hoa Kỳ một cách công khai. Washington không có tuyên bố chủ quyền trên biển, nhưng định kỳ gửi các tàu hải quân như một cử chỉ hỗ trợ các bên tranh chấp nhỏ hơn. Trung Quốc muốn Hoa Kỳ ra khỏi vùng biển, nhưng các nước ASEAN hy vọng sự hiện diện của Hoa Kỳ sẽ ngăn Trung Quốc kiểm soát quá nhiều ở đó.
Các chuyên gia nhận định, khả năng Trung Quốc gọi trực tiếp các bộ trưởng bất chấp các cuộc đấu tranh với COVID-19 ở khu vực Đông Nam Á khiến Bắc Kinh có vẻ tốt ngay cả khi không có quy tắc ứng xử. Cuộc gặp được coi là “đặc biệt” kỷ niệm 30 năm quan hệ đối thoại Trung Quốc – ASEAN.
Ông AlanChong nói tiếp, các thành viên ASEAN hy vọng Trung Quốc có thể giúp họ bình thường hóa nền kinh tế sau khi COVID-19 đóng cửa kinh doanh. Một số thành viên ASEAN, bao gồm cả Philippines và Việt Nam, đã chấp nhận vắc-xin COVID-19 của Trung Quốc bất chấp xung đột trên biển.
Collin Koh, một nhà nghiên cứu về an ninh hàng hải tại Đại học Công nghệ Nanyang ở Singapore nói: “rõ ràng muốn sử dụng sự kiện này để chứng tỏ rằng họ có ASEAN đứng về phía mình”. Trung Quốc, cũng như các nước Đông Nam Á, muốn được nhìn thấy đang giải quyết một vấn đề “hóc búa”.
Koh nói tiếp: “Đây được coi là một cuộc đảo chính ngoại giao đối với Trung Quốc. “Nó quản lý để có được tất cả 10 quốc gia thành viên ASEAN cử ngoại trưởng của họ”.