Tuấn Thảo
Lúc sinh tiền, nhà văn người Bỉ Henri Vernes đã viết khoảng 250 quyển tiểu thuyết và truyện ngắn, chủ yếu là truyện trinh thám và gián điệp. Tác phẩm đầu tay của ông được một tủ sách thiếu nhi phát hành ở mức 8.000 quyển, vào cuối năm 1953. Nửa thế kỷ sau, bộ truyện phiêu lưu ”Bob Morane” của ông đã được bán hơn 40 triệu bản trên toàn thế giới.
Theo nhà xuất bản Ananké, tác giả Henri Vernes đã qua đời hôm 25/07/2021 tại tư gia ở quận Saint Gilles, Bruxelles, hưởng thọ 102 tuổi. Lần cuối ông xuất hiện trước ống kính truyền hình là nhân dịp cuộc triển lãm mừng sinh nhật 100 tuổi tại Viện bảo tàng thành phố Tournai. Hơn một thập niên sau ngày ông giải nghệ, nhà xuất bản Ananké đã chỉ định hai tác giả Gilles Devindilis và Christophe Corthouts làm các ngòi bút kế thừa di sản văn học của Henri Vernes (1918-2021), tiếp tục bộ truyện của ông qua việc sáng tác ”Những chuyến phiêu lưu mới của Bob Morane”.
Bộ truyện phiêu lưu ăn khách với hơn 40 triệu bản
Tên thật là Charles-Henri Dewisme, ông sinh trưởng tại thị trấn Ath, miền Tây nước Bỉ, gần biên giới Pháp. Thời còn trẻ, ông làm đủ mọi nghề để kiếm sống kể cả nghề thợ kim hoàn và viết lách. Do làm việc cùng lúc cho nhiều tờ báo, cho nên ông sử dụng nhiều bút danh. Còn khi sáng tác, ông có đến cả chục tên khác nhau. Trong số này, có “Henri Vernes” sẽ được lưu danh hậu thế. Thật ra, ông chọn bút danh là Henri Vernès, nhưng thời xưa khi in chữ hoa trên bìa sách, tên của ông lại bị mất đi dấu huyền. Cho dù nhà văn này có giàu trí tưởng tượng cách mấy, bản thân ông cũng không hề ngờ rằng bộ truyện với nhân vật Bob Morane lại thành công rực rỡ phi thường đến như vậy.
Giây phút định mệnh đến với tác giả Henri Vernes vào tháng 12/1953. Sau khi thành công với một tập truyện đăng nhiều kỳ trên báo (truyện ”Rendez vous au Pélican vert” viết cho nhật báo La Dernière Heure phát hành tại Bruxelles), ông được một nhà xuất bản sách thiếu nhi yêu cầu sáng tác thêm một bộ truyện dài. Henri Vernes đặt bút sáng tác ”La Vallée Infernale” (Thung lũng địa ngục) với cốt truyện diễn ra trên đảo Nouvelle-Calédonie, xung quanh nhân vật Bob Morane, một nhà thám hiểm từng là phi công thuộc lực lượng không quân Anh, đồng thời là một ”thám tử” giõi võ, một tay súng thiện xạ.
Khi sáng tác truyện theo đơn đặt hàng của tủ sách thiếu nhi Marabout Junior, Henri Vernes không nghĩ rằng tác phẩm này sẽ ăn khách. Ông viết tác phẩm liền một mạch trong vòng 4 tuần lễ, tưởng tượng sao thì cứ viết thẳng ra như vậy lên trang giấy. Đến khi hoàn tất, ông giao lại bản thảo cho nhà xuất bản và đúng ngày hôm sau, ông an tâm lên đường, đi bằng tàu thủy đến Bogota. Cuộc hành trình băng Đại Tây Dương kéo dài đến gần cả tháng.
Đặt chân đến thủ đô Colombia, điều đầu tiên ông nhận được là một bức điện tín từ phía nhà xuất bản thông báo rằng quyển ”tiểu thuyết đầu tiên” với nhân vật Bob Morane, sau lần tái bản thứ ba đều được bán sạch chỉ trong vài ngày. Nhà xuất bản này hy vọng ông sẽ sớm sáng tác tập truyện thứ nhì. Lúc bấy giờ, Henri Vernes sang Colombia chủ yếu là để khám phá một chân trời mới, rốt cuộc ông tự ””nhốt mình trong phòng trọ. Chỉ trong một vài đêm, ông viết rất nhanh để không vuột mất cảm hứng. Ông hoàn tất quyển ”La Galère engloutie” (Bí ẩn vụ đắm thuyền). Tác phẩm này mở đầu cho một cuộc hành trình văn học, liên tục và đều đặn trong hơn nửa thế kỷ.
Hiện tượng ngành xuất bản : nửa thế kỷ ăn khách
Mỗi năm, ông giao cho nhà xuất bản 4 quyển sách, viết nhanh nên cứ hai tháng một quyển. Thời gian còn lại ông chu du bốn bể, đi vòng quanh thế giới, điều mà ông đã từng làm lúc thiếu thời, khi chưa đầy 18 tuổi. Điều đó giải thích phần nào vì sao ông sáng tác dồi dào như vậy. Trong nửa thế kỷ, ông hoàn tất một bộ truyện gồm hơn 200 quyển tiểu thuyết dung hòa nhiều thể loại trinh thám, gián điệp, phiêu lưu …. Từng bước, ông phác họa một thế giới hư cấu mở rộng trong nhiều thập niên liền và trở thành một trong những tác giả tiên phong trong thể loại truyện khoa học viễn tưởng bằng tiếng Pháp. Tiểu thuyết của Henri Vernes chinh phục nhiều độc giả trên thế giới : cả trăm tựa sách của ông được dịch sang 15 ngoại ngữ, kể cả tiếng Nga, tiếng Đức hay tiếng Nhật.
Trong 3 thập niên liền, tiểu thuyết của Henri Vernes trở thành một hiện tượng trong ngành xuất bản, lôi cuốn độc giả nhờ cái tài dẫn dắt câu chuyện, nhiều tình tiết hấp dẫn mà vẫn xuyên suốt mạch lạc. Tính mạo hiểm trong truyện phần lớn bắt nguồn từ dòng máu phiêu lưu của chính tác giả. Năm 17 tuổi, ông đã rời bỏ gia đình ở Bỉ, lên tàu thủy ở bến cảng Marseille để lên đường khám phá thế giới mênh mông, ban đầu là Quảng Châu, (Trung Quốc) rồi sau này là các nước châu Á, châu Phi, các nước Bắc Âu, Nam Mỹ, Haiti hay quần đảo Polynésie.
Trong thời Đệ nhị Thế chiến, ông tham gia lực lượng kháng chiến khi trở về Bỉ đầu những năm 1940. Trong vòng 4 năm, ông làm nhân viên liên lạc cho ngành tình báo Anh và học cách giả mạo giấy tờ căn cước để giúp cho một số người (Bỉ cũng như Pháp) vượt biên trong lúc họ đang bị Gestapo truy tìm. Trong cuộc hành trình xuyên thế kỷ, ông đã gặp gỡ và làm quen với nhiều nghệ sĩ tên tuổi, kể cả ca sĩ Juliette Gréco, nhà văn Blaise Cendrars, kịch tác gia Michel de Ghelderode, nhà khoa học Bernard Heuvelmans hay là danh họa Fernand Léger.
Cuộc đời nhà văn còn ly kỳ hơn tiểu thuyết
Một trong những nhân vật từng để lại cho nhà văn Henri Vernes nhiều kỷ niệm khó quên (như ông ghi chép trong quyển hồi ký của mình) vẫn là Henri Charrière, kể lại những năm tháng ông bị giam cầm trong quyển tự truyện trường thiên ”Papillon” (Người tù khổ sai) từng được phóng tác nhiều lần thành phim ăn khách trên màn ảnh lớn, kể cả phiên bản xưa với Steve McQueen và Dustin Hoffman, hay là trong phiên bản mới với Charlie Hunnam và Rami Malek trong vai chính. Một trong những điều làm cho Henri Vernes chưa thật sự toại nguyện, đó là truyện Bob Morane chưa được chuyển thể thành phim, cho dù nhân vật này có nhiều tiềm năng không kém gì điệp viên 007 James Bond của tác giả Ian Fleming.
Cả hai tác giả Bỉ và Anh này đều đã từng thu thập thông tin trong thời thế chiến, cho nên các nhân vật do họ sáng tác đều ít nhiều có liên quan đến ngành tình báo (trong làng xuất bản Pháp, hai nhân vật khác là San Antonio và OS117 cũng đều xoay quanh cùng chủ đề). Tuy nhiên, trái với điệp viên James Bond hay San Antonio, thế giới của nhà thám hiểm Bob Morane (mà ban nhạc Pháp Indochine đã từng gợi hứng sáng tác ca khúc ăn khách ”L’Aventurier”) hoàn toàn không có chuyện chăn gối hay những đoạn mô tả gợi tình hay khiêu dâm. Phần lớn cũng vì bộ truyện Bob Morane được sáng tác cho độc giả thiếu nhi và giáo dục sinh lý vẫn còn là một chủ đề nhạy cảm nếu không nói là cấm kỵ trong các tủ sách dành cho giới trẻ.
Đổi lại, bộ truyện Bob Morane đã có hơn 80 tựa sách được phóng tác thành truyện tranh, dưới ngòi bút chì của các họa sĩ Dino Attanasio, Gérald Forton và nhất là William Vance (tác giả nổi tiếng với bộ truyện tranh ”XIII”). Thể loại này rất thích hợp với các độc giả trẻ tuổi, điều đó giải thích vì sao nhiều thập niên sau ngày ra đời, dòng truyện phiêu lưu của Henri Vernes vẫn khiến cho nhiều bạn đọc mê mẫn. Độc giả cao tuổi hơn thì lại thích thú với quyển hồi ký của Henri Vernes phát hành vào năm 2012 sau khi ông ”rửa tay gác bút” vì cuộc đời của nhà văn còn ly kỳ hơn cả tiểu thuyết.