Nguyên Hương
Sự bất đồng chính trị đang nổi lên ở Washington khi Mỹ tranh luận về cách sử dụng đòn bẩy tài chính đối với chính quyền Taliban ở Afghanistan trong sự cảnh báo đất nước này phải đối mặt với một thảm họa kinh tế và nhân đạo.
Nikkei Asia đưa tin, trong khi một số nhân vật trong Quốc hội Mỹ cho rằng việc đóng băng các chương trình viện trợ quốc tế cho chính quyền Taliban có nguy cơ gây hại thêm cho người dân Afghanistan, các nhà lập pháp của Đảng Cộng hòa cho rằng không nên từ bỏ áp lực tài chính đối với nhóm Hồi giáo khủng bố.
Cuộc tranh luận có khả năng ảnh hưởng sâu rộng vì Mỹ đóng vai trò là “người gác cổng” hiệu quả của hệ thống tài chính toàn cầu. Mỹ là quốc gia thực thi quyết liệt nhất các lệnh trừng phạt đối với Taliban và là cổ đông quyền lực nhất trong Ngân hàng Thế giới và Quỹ Tiền tệ Quốc tế. Cả hai tổ chức đều đã ngừng hỗ trợ Afghanistan sau khi Taliban chiếm Afghanistan.
Theo The Washington Free Beacon, tất cả tài sản Afghanistan đầu tư vào Mỹ có trị giá khoảng 7 tỷ USD – đã bị đóng băng và “sẽ không cung cấp cho Taliban”. Tổng tài sản của Ngân hàng Trung ương Afghanistan có khoảng 10 tỷ USD, trong đó phần lớn được cất giữ ở các quốc gia bên ngoài Afghanistan và sẽ không nằm trong phạm vi kiểm soát của Taliban trong thời gian tới.
Bà Elizabeth Threlkeld, một thành viên cấp cao và là Phó giám đốc Chương trình Nam Á tại Trung tâm Stimson, một tổ chức tư vấn của Washington, cho biết, Afghanistan đang đối mặt với một cuộc khủng hoảng tiền mặt vào thời điểm nước này thiếu thốn nhất. Bà nói, cuộc khủng hoảng này là một khó khăn đối với chính phủ Taliban trong tương lai, và đối với các nhà hoạch định chính sách ở Mỹ và các quốc gia khác.
Bà Threlkeld nói, việc cắt đứt khả năng tiếp cận với hỗ trợ phát triển và dự trữ ngoại hối là “con dao hai lưỡi” bởi bất kỳ đòn bẩy nào mà Washington đạt được đối với Taliban cũng đều “giáng vào túi tiền của người dân Afghanistan vào thời điểm đầy dẫy khó khăn”.
Theo Ngân hàng Thế giới, dòng viện trợ quốc tế chiếm hơn 40% tổng sản phẩm quốc nội của Afghanistan vào năm 2020, và Taliban nắm chính quyền trong bối cảnh nền kinh tế lạm phát; làn sóng di cư lớn, sự ngưng trệ của các dịch vụ cơ bản và sự giải thể của Lực lượng Quốc phòng và An ninh Quốc gia Afghanistan, một trong những lực lượng sử dụng lao động lớn nhất của quốc gia này.
Bộ Tài chính Hoa Kỳ đã báo hiệu rằng, các nhóm viện trợ sẽ có thể hoạt động ở Afghanistan với điều kiện được miễn trừ đối với các lệnh trừng phạt chống lại Taliban, nhưng một số nhà lập pháp Dân chủ đã kêu gọi làm rõ hơn.
“Kể từ năm 2002, Taliban là Nhóm Khủng bố Toàn cầu được Chỉ định Đặc biệt. Giờ đây, với sự củng cố quyền lực của Taliban, các hạn chế pháp lý đi kèm với sự chỉ định này đang gây ảnh hưởng không nhỏ đến lĩnh vực nhân đạo và có thể cản trở đáng kể việc cung cấp viện trợ cứu sống quan trọng ở Afghanistan trong thời điểm quan trọng này”, một nhóm các thượng nghị sĩ Dân chủ do Thượng nghị sĩ Dianne Feinstein của California dẫn đầu gửi thư cho Bộ trưởng Tài chính Janet Yellen vào tuần trước.
Ngoại trưởng Hoa Kỳ Antony Blinken gần đây cho biết, Taliban sẽ phải đạt được tính hợp pháp quốc tế bằng các hành động của họ, “và theo nhận định của chúng tôi, họ không thể đạt được điều này một sớm một chiều được”.
Các nhà lập pháp Đảng Cộng hòa tuần trước đã kêu gọi chính quyền loại trừ bất kỳ sự nới lỏng nào về việc đóng băng tài chính đối với Taliban. Thượng nghị sĩ Marco Rubio và Rob Portman viết trong một bức thư gửi cho Bộ trưởng Tài chính Yellen: “Chúng ta có thể và nên tìm cách thiết lập các phương tiện thay thế hỗ trợ người dân Afghanistan, nhưng chúng ta không thể cho phép sử dụng bất kỳ nguồn lực nào để hỗ trợ chế độ đàn áp người dân của Taliban”. Họ nói rằng Hoa Kỳ không nên giải phóng nguồn dự trữ của ngân hàng trung ương Afghanistan và nên “can thiệp” tại IMF để đảm bảo việc phong tỏa đối với 450 triệu đô la dự trữ trong Quyền rút vốn đặc biệt để phục hồi đại dịch.
Adnan Mazarei, một thành viên cấp cao tại Viện Kinh tế Quốc tế Peterson của Washington và là cựu phó giám đốc tại IMF, nhận thấy Taliban khó có thể tiếp cận các quỹ ngay lập tức. Ông nói với Nikkei Asia rằng: “Không thể chuyển tiền tự động để tiếp tục một chương trình được. Cần phải tìm hiểu về tình hình thực địa mới, phải có sự công nhận của quốc tế, phải có sự hiểu biết về các chính sách kinh tế và thực tiễn của bất kỳ chính phủ mới nào”.
Cuộc tranh luận chính trị đã trở nên căng thẳng trong tuần này sau khi Taliban chỉ định một nội các toàn nam giới, nhiều giáo sĩ với nhiều thành viên trong danh sách trừng phạt của Liên hợp quốc và Bộ trưởng nội vụ là nhân vật bị Mỹ truy nã liên quan đến vụ tấn công chết người năm 2008 vào một khách sạn ở Kabul.
Richard Goldberg, cố vấn cấp cao của Quỹ bảo vệ các nền dân chủ, một nhà tư tưởng theo trường phái cứng rắn nói, viêc để Afghanistan rơi vào tay Taliban là một điều khủng khiếp. Theo ông, cần phải áp dụng ngay các biện pháp trừng phạt để ngăn chặn Taliban tiếp cận các nguồn lực tài chính. Ông nói, đó là tất cả những gì cần thực hiện để ngăn chặn khủng bố tiếp cập các nguồn lực.
Nga đã bày tỏ sự phản đối việc đóng băng các quỹ của Afghanistan, đồng thời cảnh báo rằng Taliban bị dồn ép về kinh tế sẽ phải phụ thuộc vào hoạt động buôn bán ma túy. Nhóm G20 đang nổi lên như một nền tảng khả thi để giải quyết một số vấn đề, trong đó Trung Quốc có khả năng là một bên đóng vai trò quan trọng. Pakistan, quốc gia đang chịu gánh nặng của cuộc khủng hoảng tị nạn và đã có hơn 3 triệu công dân Afghanistan đang sinh sống, đã đề xuất một quỹ theo kiểu Kế hoạch Marshall cho Afghanistan.
Ông Mazarei dự đoán rằng các quốc gia khác nhau sẽ nối lại các chương trình viện trợ với tỷ lệ khác nhau vì chưa có sự đồng thuận về tính hợp pháp của chính phủ Taliban.
Ông nói: “Châu Âu có nhiều rủi ro về dòng người tị nạn hơn Hoa Kỳ. Vì vậy, họ sẽ có động lực để tái lập nhanh hơn một số mức viện trợ.”
Về nội các mới của chính phủ lâm thời Taliban, ông Mazarei nói: “Thật đáng tiếc, họ đã thiết lập một chính phủ lâm thời gọi nôm na là ‘đúng kiểu Taliban’. Không có sự bao trùm các sắc tộc như họ từng tuyên bố. Tôi không mong đợi họ có thể nhanh chóng giải quyết các mối quan tâm của cộng đồng quốc tế, về an ninh hoặc về nhân quyền”.
The Epoch Times đưa tin, các nhà lập pháp Đảng Cộng hòa đã chỉ trích chính quyền Biden vì nỗ lực hợp tác với Taliban và chấp nhận họ là một chính phủ hợp pháp.
Phát biểu tại một cuộc họp báo về việc Mỹ rút quân khỏi Afghanistan vào ngày 16/8 từ Đồi Capitol, Thượng nghị sĩ Lindsey Graham nói: “Chúng ta không thể tiếp máu cho Taliban. Chúng ta không thể công nhận tính hợp pháp của chúng. Chúng ta cần giúp đỡ những người sẵn sàng chống lại Taliban. Chúng ta cần làm cho cuộc sống của Taliban trở nên khốn đốn”.
Dân biểu Mark Green nói: “Ngay từ đầu, Taliban đã phá vỡ thỏa thuận mà họ đã thiết lập với quốc gia Afghanistan. Và rõ ràng trong năm nay, ở nhiều thời điểm đã qua, Taliban tiếp tục phá vỡ thỏa thuận đó, cho dù đó là thỏa thuận chia sẻ quyền lực nói chung khi họ tiếp quản đất nước, hay thỏa thuận cho phép người Mỹ đi qua các trạm kiểm soát. Nhưng giờ đây, chính quyền Biden lại cân nhắc, suy tính để công nhận Taliban như một chính phủ, một nhà nước. Hãy để sự điên rồ đó chìm xuống dù chỉ một giây”.
Nguyên Hương