Bắc Kinh đang ráo riết đàm phán với Ảrập Xêút để thúc đẩy thay thế đồng đô-la dầu mỏ bằng đồng tiền nhân dân tệ dầu mỏ trong giao dịch mua dầu, nhưng điều này khó có thể xảy ra. Nhân dân tệ dầu mỏ là đồng tiền yếu và luôn bị kiểm soát gắt gao bởi Đảng Cộng sản Trung Quốc.
Ảrập Xêút xuất khẩu lượng dầu trị giá 145 tỷ USD mỗi năm, là nước xuất khẩu dầu lớn nhất thế giới. Trung Quốc mua 204 tỷ USD dầu mỗi năm, là nước nhập khẩu dầu lớn nhất thế giới; trong đó khoảng 45,8 tỷ USD dầu đến từ Ảrập Xêút.
Đô-la dầu mỏ và quyền lực của đồng USD
Dầu được định giá và giao dịch bằng USD, nên đồng USD còn được gọi là đô-la dầu mỏ (petrodollar). Bắc Kinh luôn tham vọng sẽ thay thế đồng đô-la dầu mỏ bằng đồng nhân dân tệ dầu mỏ (petroyuan).
Khái niệm đô-la dầu mỏ mới chỉ tồn tại trong vài thập kỷ trở lại đây. Vào những năm 1970, khi Mỹ trở thành nước nhập khẩu dầu, chính phủ nước này đã in tiền để mua dầu. Các nước khác dự trữ USD để giữ tỷ giá hối đoái ổn định, giảm tác động đến từ lạm phát ở Mỹ.
Sự thống trị của đồng USD đã cho phép nước Mỹ chi tiêu công ở mức độ cực lớn, chẳng hạn như tài trợ cho các phát minh công nghệ và quân sự, đồng thời tránh tác động tiêu cực của việc phá giá tiền tệ.
Ngày nay, các nhà xuất khẩu dầu mỏ yêu cầu được thanh toán bằng đồng USD vì họ thích giữ USD như đồng tiền dự trữ. Nhiều nước trong số đó sử dụng đồng USD để neo hoặc ổn định đồng tiền nội địa.
Các thành viên OPEC là Ảrập Xêút, Iraq và Các Tiểu vương quốc Ảrập Thống nhất (UAE) cố định đồng tiền của họ với đồng USD. Algeria và Iran sử dụng USD để neo tỷ giá hối đoái. Venezuela sử dụng đồng USD để quy định lạm phát mục tiêu. Nigeria dùng đồng USD làm mục tiêu tổng lượng tiền lưu thông. Kuwait gắn đồng dinar vào một rổ tiền tệ – trong đó USD là đồng tiền chính. Qatar và Oman – một nhà sản xuất dầu không thuộc OPEC – neo đồng tiền của họ vào đồng USD.
Chấp nhận thanh toán bằng bất kỳ loại tiền tệ nào khác ngoài đồng USD, kể cả đồng nhân dân tệ, sẽ làm tăng rủi ro hối đoái ngoại tệ cho những quốc gia này.
Không một quốc gia sản xuất dầu nào gắn đồng tiền của họ với đồng nhân dân tệ. Họ thích được thanh toán bằng USD vì đồng tiền của nước Mỹ có thể dễ dàng trao đổi, được bảo đảm bởi những người đóng thuế Mỹ và nằm dưới sự quản lý chính sách kinh tế vĩ mô nhất quán trong hơn một thế kỷ qua.
Nhân dân tệ dầu mỏ không đủ sức trở thành đồng tiền thanh toán dầu quốc tế
Trung Quốc đã giới thiệu đồng nhân dân tệ dầu mỏ vào năm 2018, tung ra hợp đồng dầu tương lai bằng đồng nhân dân tệ. Tuy nhiên, đồng nhân dân tệ dầu mỏ đã không thể trở nên phổ biến, ngay cả trong các công ty hóa dầu của Trung Quốc, vì nó có khả năng chuyển đổi hạn chế và về cơ bản bị kiểm soát bởi Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc. Ngoài ra, các biện pháp kiểm soát vốn chặt chẽ của Bắc Kinh khiến đồng nhân dân tệ trở thành một loại tiền tệ không tiện dụng cho việc thanh toán dầu quốc tế.
Trung Quốc mua 1/4 lượng dầu xuất khẩu của Ảrập Xêút. Kể từ năm 2016, Bắc Kinh đã cố gắng thuyết phục Riyadh (thủ đô của Ảrập Xêút) chấp nhận một phần thanh toán dầu bằng đồng nhân dân tệ. Hai nước cho đến nay vẫn chưa đạt được thỏa thuận nào. Đồng riyal của Ảrập Xêút được cố định với đồng USD; có nghĩa là bất kỳ tác động tiêu cực nào mà hoạt động giao dịch bằng đồng nhân dân tệ gây ra với đồng USD sẽ gây thiệt hại cho đồng riyal.
Năm 1974 – ba năm sau khi Tổng thống khi đó là ông Richard Nixon đưa Mỹ ra khỏi chế độ bản vị vàng, Washington đã thỏa thuận với Ảrập Xêút rằng nếu Riyadh định giá dầu bằng USD, Ảrập Xêút có thể mua trái phiếu Kho bạc Mỹ trước khi chúng được bán đấu giá. Đổi lại, Ảrập Xêút thuyết phục các quốc gia sản xuất dầu khác định giá dầu bằng đồng USD thay vì bằng một rổ tiền tệ quốc tế. Kết quả là, Ảrập Xêút nắm giữ một phần lớn trong số 429,7 tỷ USD dự trữ ngoại tệ bằng USD và chứng khoán của chính phủ Mỹ.
Nếu Ảrập Xêút bực bội trước sự kiểm soát của Mỹ đối với nền kinh tế của họ, hoặc nếu Vương quốc này cố gắng đạt được quyền tự chủ lớn hơn bằng cách đa dạng hóa tiền tệ mà họ giao dịch, thì đây là một sai lầm, vì đồng nhân dân tệ là một phần của hệ thống tài chính khép kín do Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) kiểm soát. Ảrập Xêút sẽ phải nhượng bộ, thay vì giành được độc lập tiền tệ.
Trong khi đó, Bắc Kinh và Riyadh vẫn buộc phải sử dụng đồng USD để thực hiện các giao dịch. Trung Quốc cho phép giao dịch hợp đồng dầu tương lai bằng đồng nhân dân tệ; nhưng các hợp đồng này chỉ đảm bảo rằng giao dịch cuối cùng là bằng đồng nhân dân tệ. Mỗi bước của quy trình giao hàng đều có sự tham gia của các bên trung gian, hầu hết trong số họ muốn được thanh toán bằng đồng USD.
Khi Ảrập Xêút nhận về đồng USD từ việc bán dầu, cho dù từ Mỹ hay Trung Quốc, họ sẽ sử dụng chúng để mua trái phiếu bằng USD. Ảrập Xêút không dự trữ một lượng lớn nhân dân tệ; do đó, việc chấp nhận đồng nhân dân tệ trong giao dịch dầu mỏ sẽ bao gồm việc chuyển đổi đồng nhân dân tệ sang đồng USD để mua trái phiếu bằng USD. Điều này tạo ra thêm nhiều thủ tục và chi phí không cần thiết cho Ảrập Xêút.
Một lý do khác giải thích tại sao Ảrập Xêút không thể định giá dầu bằng đồng nhân dân tệ là nước này thực hiện các hoạt động kế toán bằng đồng USD.
Điều tốt nhất mà Bắc Kinh có thể hy vọng là Ảrập Xêút đồng ý chấp nhận đồng nhân dân tệ cho một phần thương mại dầu song phương, với dầu vẫn được định giá bằng USD.
Ngay cả khi Ảrập Xêút đồng ý tiến hành tất cả giao dịch bằng đồng nhân dân tệ, ĐCSTQ vẫn không đạt được mục tiêu quốc tế hóa đồng nhân dân tệ hay đe dọa thay thế đồng USD. Ảrập Xêút và Trung Quốc sẽ giao dịch lượng dầu và nhân dân tệ trị giá khoảng 320 triệu USD mỗi ngày; trong khi 6,6 ngàn tỷ USD được giao dịch trên thị trường ngoại hối toàn cầu mỗi 24 giờ. Điều này có nghĩa là giao dịch hằng ngày giữa hai quốc gia chỉ chiếm một phần nhỏ của lượng USD trong thanh toán thương mại toàn cầu.
Bất chấp đại dịch và giá dầu sụt giảm trong 2 năm qua, dự trữ ngoại tệ của Ảrập Xêút – bao gồm cả vàng – vẫn ở mức 429,7 tỷ USD. Quốc gia này thâm hụt 4,8% vào năm 2021 nhưng dự kiến sẽ thặng dư vào năm 2022. Và tỷ lệ nợ công trên GDP của Ảrập Xêút ở vào một trong những mức thấp nhất trên thế giới – 30,8%.
Nói tóm lại, nền kinh tế Ảrập Xêút rất mạnh. Không giống như các quốc gia khác mà ĐCSTQ có thể lôi kéo, Riyadh không tuyệt vọng tới mức cần đến sự giúp đỡ của Bắc Kinh. Ngoài ra, Trung Quốc không thể đe dọa ngừng mua dầu nếu Ảrập Xêút từ chối giao dịch bằng đồng nhân dân tệ.
Ảrập Xêút không có lợi gì khi chuyển sang đồng nhân dân tệ. Trong khi đó, đồng bạc xanh giảm giá sẽ gây thiệt hại cho toàn bộ nền kinh tế nước này. Do vậy, mặc dù các cuộc đàm phán giữa Ảrập Xêút và Trung Quốc có thể tiếp tục diễn ra, nhưng không có khả năng Ảrập Xêút sẽ đồng ý sử dụng đồng nhân dân tệ với một tỷ lệ đáng kể trong giao dịch dầu với Trung Quốc.
Sự thống trị của Mỹ đối với hệ thống tài chính toàn cầu sẽ duy trì nguyên vẹn, và đồng nhân dân tệ khó có thể là đồng tiền toàn cầu.
Tác giả – Tiến sĩ Antonio Graceffo – đã có hơn 20 năm làm việc tại châu Á. Ông tốt nghiệp Đại học Thể thao Thượng Hải và có bằng MBA của Đại học Giao thông Thượng Hải; và hiện là Giáo sư và nhà phân tích kinh tế Trung Quốc. Ông viết bài cho nhiều phương tiện truyền thông quốc tế. Một số cuốn sách về Trung Quốc của ông gồm: Beyond the Belt and Road: China’s Global Economic Expansion (Đằng sau Vành đai và Con đường: Sự mở rộng kinh tế toàn cầu của Trung Quốc); và A Short Course on the Chinese Economy (Khóa học ngắn hạn về kinh tế Trung Quốc).
Lê Minh
Theo The Epoch Times