Tác giả: Andrew E. Kramer
Cù Tuấn, dịch
25-4-2022
KYIV, Ukraina – Xe tăng Nga lăn bánh qua biên giới và Kyiv, thủ đô Ukraina, chìm trong lo lắng và hoảng sợ. Giao tranh trên đường phố nổ ra và một đoàn xe bọc thép của Nga đang xông vào thành phố, chỉ còn cách văn phòng của Tổng thống Volodymyr Zelensky 3 cây số.
Trong những ngày đầu tiên căng thẳng của cuộc chiến, hầu hết tất cả mọi người – Tổng thống Nga Vladimir V. Putin, các nhà phân tích quân sự và nhiều quan chức phương Tây – đều cho rằng giới lãnh đạo của Ukraina sẽ nhanh chóng tan vỡ. Thay vào đó, ông Zelensky quyết định ở lại thủ đô, và chụp ảnh selfie khi đi bộ trên phố Kyiv để trấn an người dân của mình. Và ông đã ra lệnh cho các trợ lý cấp cao của mình, gồm nhiều thành viên Nội các và phần lớn chính phủ của ông, cũng phải ở lại Kyiv, bất chấp rủi ro.
Đó là một khoảnh khắc tuyệt vời đối với chính phủ của ông Zelensky, khi họ vẫn bảo đảm một loạt các cơ quan tiếp tục hoạt động một cách hiệu quả và đồng bộ. Các chính trị gia hàng đầu Ukraina đã gạt sang một bên cuộc đấu đá nảy lửa, vốn đã định hình nền chính trị Ukraina trong nhiều thập kỷ, và thay vào đó tạo ra một hệ thống chính trị thống nhất duy trì cho đến ngày nay.
Không có quan chức cấp cao nào chạy sang Nga hoặc bỏ trốn khỏi nhiệm sở, và bộ máy hành chính Ukraina nhanh chóng bắt đầu chuyển sang mô hình chính phủ thời chiến.
Serhiy Nikiforov, phát ngôn viên của ông Zelensky, cho biết: “Trong những ngày đầu tiên của cuộc chiến, mọi người đều bị sốc và đều nghĩ phải làm gì bây giờ – ở lại Kyiv hay đi sơ tán. Quyết định của tổng thống là không ai đi đâu cả. Chúng tôi ở lại Kyiv và chiến đấu. Quyết định đó đã củng cố chính phủ”.
Đối với hầu hết thế giới, ông Zelensky được biết đến nhiều nhất khi xuất hiện qua các video với thông điệp hàng ngày về lòng dũng cảm và sự bất chấp khó khăn, để tập hợp người dân của mình và kêu gọi các đồng minh cung cấp vũ khí, tiền bạc và hỗ trợ tinh thần. Hôm 24/4, ông lại thu hút sự chú ý của toàn cầu trong cuộc họp ở Kyiv với hai quan chức hàng đầu của Mỹ, Ngoại trưởng Antony J. Blinken và Bộ trưởng Quốc phòng Lloyd J. Austin III, người đã cam kết hỗ trợ quân sự nhiều hơn và – trong một động thái mang tính biểu tượng – cho biết Mỹ sẽ tìm cách mở lại đại sứ quán ở Kyiv.
Nhưng ở đằng sau hậu trường, thành công của ông Zelensky cho đến nay cũng bắt nguồn từ khả năng vận hành trơn tru của chính phủ Ukraina và thực hiện các biện pháp giúp mọi người đối phó, chẳng hạn như bãi bỏ một số quy định để giữ cho nền kinh tế phát triển và cung cấp hàng hóa và dịch vụ thiết yếu.
Chẳng hạn, bằng cách nới lỏng các quy định xung quanh việc vận chuyển hàng hóa, chính phủ Ukraina đã có thể giải quyết nguy cơ thiếu lương thực nghiêm trọng ở thủ đô Kyiv trong những ngày đầu chiến tranh. Và vào tháng 3, Zelensky đã giảm thuế kinh doanh xuống 2% – và chỉ thu thuế này khi chủ sở hữu muốn trả.
“Hãy nộp thuế nếu bạn có thể, nhưng nếu bạn không nộp thì chính phủ cũng sẽ không hỏi gì”, ông Zelensky nói vào thời điểm đó.
Thú vị hơn, Zelensky đã kết hợp sáu kênh truyền hình trước đây vốn cạnh tranh với nhau thành một trung tâm tin tức. Ông nói, việc sáp nhập chúng là cần thiết cho an ninh quốc gia, nhưng việc này khiến các đối thủ chính trị và những người ủng hộ tự do ngôn luận thất vọng.
Zelensky cũng đã thực hiện một thỏa thuận đình chiến với cựu Tổng thống Petro O. Poroshenko, đối thủ chính trị trong nước chính của ông, người mà Zelensky đã rất thù hận cho đến khi chiến tranh bắt đầu.
Volodymyr Yermolenko, tổng biên tập của Ukraina World, một tạp chí chuyên về chính trị, cho biết, một tác động to lớn trong thời chiến chắc chắn đã làm giảm bớt công việc của ông Zelensky. Ông nói: “Điều đặc biệt của nền chính trị Ukraina là các cơ quan này đến từ xã hội, không phải từ các nhà lãnh đạo chính trị. Zelensky là người của dân Ukraina, những người đứng sau ông, đã thể hiện lòng dũng cảm”.
Ông Yermolenko nói thêm rằng, “điều này không làm suy yếu nỗ lực của ông ấy” và ghi nhận, công sức của ông Zelensky khi đã biến nền chính trị dân túy trước chiến tranh của ông thành một phong cách lãnh đạo hiệu quả trong bối cảnh xung đột gay gắt.
Ngày nay, nơi làm việc của ông Zelensky trên phố Bankova là một không gian tối tăm kín mít và chật ních binh lính; có các vị trí bắn tỉa được bảo vệ bằng các bao cát ở hành lang và cầu thang bộ. Ông Nikiforov nói: “Chúng tôi đã chuẩn bị sẵn sàng để chiến đấu ngay trong tòa nhà này“.
Từng là một diễn viên hài, nhà lãnh đạo Ukraina này đã bao quanh mình bằng một nhóm những người trung thành từ những ngày còn làm việc trên truyền hình. Những mối quan hệ này đã dẫn đến cáo buộc về chủ nghĩa thân hữu trong quá khứ, nhưng chúng đã phục vụ tốt cho ông trong suốt cuộc xung đột bằng cách giữ cho đội ngũ lãnh đạo của ông có cùng một chí hướng. Và Zelensky đã sắp xếp lịch hoạt động hàng ngày của mình theo cách phù hợp với ông.
Zelensky nhận các cuộc họp giao ban trực tiếp từ Tướng Valeriy Zaluzhnyi, Tư lệnh các lực lượng vũ trang, nhiều lần mỗi ngày và thường là vào buổi sáng, các trợ lý và cố vấn cho biết.
Tiếp theo là cuộc họp video buổi sáng với thủ tướng, đôi khi là các thành viên khác trong Nội các, các nhà lãnh đạo cơ quan tình báo và quân sự theo hình thức kết hợp việc ra quyết định quân sự và dân sự, theo phát ngôn viên Nikiforov.
Chắc chắn là các video của ông Zelensky – trước Quốc hội Mỹ, Quốc hội Anh, với Knesset của Israel và các chính phủ khác – vẫn là yếu tố xác định và hiệu quả nhất cho vai trò lãnh đạo thời chiến của ông. Quân Ukraina và quân Nga vẫn đang đấu súng trong những trận chiến căng thẳng ở vùng đồng bằng phía đông, nhưng trong cuộc chiến thông tin, rõ ràng Kyiv đã giành chiến thắng.
Được truyền lửa bằng niềm đam mê của một cựu diễn viên với khả năng tường thuật và tạo kịch tính nhạy bén, các bài phát biểu của ông Zelensky đã thu hút được sự ủng hộ của những người dân và thu hút được sự ủng hộ của cộng đồng quốc tế.
Một số video của ông Zelensky là nói ngẫu nhiên và những một số khác có kịch bản chi tiết hơn. Dmytro Lytvyn, một cựu nhà báo và nhà phân tích chính trị, 38 tuổi, từng là người viết bài phát biểu cho ông Zelensky. Phát ngôn viên Nikiforov xác nhận, Tổng thống Ukraina đang cộng tác với một nhà văn nhưng từ chối cho biết đó là ai.
Về mặt chính trị, ông Zelensky đã thực hiện một số động thái ban đầu, cho phép ông giảm bớt bất kỳ xung đột nội bộ nào có thể làm ảnh hưởng đến nỗ lực chiến tranh.
Trong số đó có mối quan hệ không mấy dễ chịu với ông Poroshenko, người đã chỉ trích gay gắt ông Zelensky kể từ khi thất bại trước Zelensky trong cuộc bầu cử năm 2019. Cuộc tranh cãi của họ tiếp tục diễn ra ngay cả khi Nga tăng cường quân đội ở biên giới, với việc công tố viên của ông Zelensky quản thúc ông Poroshenko vì nhiều vụ án nhuốm màu chính trị khác nhau.
Nhưng vào ngày Nga nổ súng xâm lược, hai nhà lãnh đạo đã đạt được sự hiểu biết lẫn nhau. “Tôi đã gặp ông Zelensky, chúng tôi đã bắt tay nhau”, ông Poroshenko nói vào tháng Ba. “Chúng tôi nói rằng chúng tôi sẽ bắt đầu lại từ đầu, ông ấy có thể tin tưởng chắc chắn vào sự hỗ trợ của tôi, bởi vì bây giờ chúng tôi có chung một kẻ thù. Và tên của kẻ thù này là Putin”.
Ông Zelensky đã đặt ra ngoài vòng pháp luật một phe đối lập chính khác – một đảng chính trị thân Nga.
Việc đảng chính trị của ông Zelensky, “Đầy tớ của Nhân dân”, giành được đa số ghế trong Quốc hội vào năm 2019, cho phép ông ngay trước chiến tranh đã bổ nhiệm một nội các gồm những người trung thành. Các chính phủ Ukraina trong quá khứ bị chia rẽ giữa các Tổng thống ở một phe và nội các do phe đối lập kiểm soát.
Igor Novikov, một cựu cố vấn chính sách đối ngoại cho biết: “Không phải trên giấy tờ chính thức, nhưng trên thực tế tất cả [nội các] đều là một tập thể lớn, có liên hệ rất chặt chẽ với nhau“.
Tymofiy Mylovanov, cựu bộ trưởng kinh tế và hiện là cố vấn kinh tế cho văn phòng tổng thống, đã ví nền chính trị Ukraina như “những người thân đang chiến đấu với nhau”.
Ông nói: “Đó là một cuộc chiến trong nội bộ gia đình. Nhưng gia đình là trên hết“.
Nhóm nội bộ bên trong bao gồm phần lớn là những người kỳ cựu trong ngành truyền thông, điện ảnh và hài kịch có xuất thân tương tự như ông Zelensky.
Andriy Yermak, chánh văn phòng và một cựu giám đốc sản xuất phim, được nhiều người coi là chính trị gia quyền lực thứ hai ở Ukraina, mặc dù người kế nhiệm theo hiến pháp là Chủ tịch Quốc hội Ruslan Stefanchuk, là người vào những ngày đầu cuộc chiến đã sơ tán đến miền tây Ukraina. Ông Yermak giám sát chính sách kinh tế và đối ngoại.
Các cố vấn quan trọng khác là Mykhailo Podolyak, một cựu nhà báo và biên tập viên, người từng đàm phán với Nga; Serhiy Shefir, một cựu biên kịch, hiện là cố vấn chính trị trong nước; và Kirill Tymoshenko, một cựu nhân viên quay phim hiện đang giám sát hoạt động cứu trợ nhân đạo.
Bộ chỉ huy quân sự cao nhất bao gồm các sĩ quan, trong đó có Tướng Zaluzhnyi, người có kinh nghiệm chiến đấu chống Nga trong 8 năm xung đột ở miền đông Ukraina.
Theo ông Mylovanov, trong những ngày đầu tiên của cuộc chiến, ông Zelensky đặt ra ba ưu tiên cho các Bộ của chính phủ: mua sắm vũ khí, vận chuyển thực phẩm và các hàng hóa khác, và duy trì nguồn cung cấp xăng và dầu diesel. Các Bộ đã được yêu cầu viết lại các quy định để bảo đảm giao hàng nhanh chóng cho cả ba ưu tiên này.
Việc này có lẽ là hữu ích nhất trong cơn cấp bách, nhằm cung cấp đủ đồ ăn cho Kyiv, nơi có nguy cơ bị bao vây và chết đói.
Khi chuỗi cung ứng bị gián đoạn, văn phòng tổng thống đã làm môi giới cho một thỏa thuận giữa các chuỗi cửa hàng tạp hóa, công ty vận tải đường bộ và tài xế tình nguyện để thành lập một dịch vụ vận tải đường bộ duy nhất cung cấp hàng hóa cho tất cả các cửa hàng thực phẩm. Các cửa hàng sẽ đăng yêu cầu trên một trang web và bất kỳ tài xế nào có sẵn sẽ thực hiện đơn đặt hàng, hoặc miễn phí hoặc chỉ tính tiền xăng.
Có lẽ động thái gây tranh cãi nhất mà ông Zelensky thực hiện là gộp sáu phòng đưa tin trên truyền hình thành một kênh với một phóng sự duy nhất. Bị loại khỏi nhóm là Kênh 5, kênh truyền hình đối lập chính, liên kết với ông Poroshenko.
Ông Zelensky cho rằng động thái này là cần thiết cho an ninh quốc gia. Những người phản đối coi đây là một ví dụ đáng lo ngại về việc chính phủ đàn áp những người bất đồng chính kiến.
Volodymyr Ariev, một thành viên trong đảng Đoàn kết của ông Poroshenko, cho biết: “Tôi hy vọng rằng sự khôn ngoan sẽ chiếm ưu thế và ý định của ông Zelensky không phải là dùng việc này để ngăn cản các đối thủ chính trị”.
Tính minh bạch trong Quốc hội Ukraina cũng bị chiến tranh làm mất đi.
Nghị viện Ukraina chỉ họp bất thường, không báo trước, kéo dài chỉ một giờ hoặc lâu hơn vì lý do an ninh, để tránh một cuộc tấn công tên lửa hành trình nhắm mục tiêu nhanh của Nga.
Theo ông Ariev, để đẩy nhanh các phiên họp, các thành viên không tranh luận công khai các dự luật trong phòng mà tranh luận riêng tư trong khi soạn thảo chúng. Sau đó, các nghị sĩ tập trung trong căn phòng Quốc hội tân cổ điển trang nghiêm, nhanh chóng bỏ phiếu, sau đó tản ra.
Ông Mylovanov, cố vấn kinh tế của Tổng thống, cho biết, văn hóa chính trị đa nguyên của Ukraina sẽ phục hồi trở lại. Ông nói: Sự thống nhất lúc này là cần thiết.
Ông nói: “Đừng lo lắng. Chúng tôi sẽ sớm quay trở lại hình thức tranh luận để có được một chính sách kinh tế tự do và bảo hộ, kiểm soát giá cả, cách thu hút đầu tư và những thứ khác”.
________
Một số hình ảnh:
