Tác giả: Joseph S. Nye, Jr.
Đỗ Kim Thêm, chuyển ngữ
3-8-2022
Hiện tại, tinh thần dân tộc ngày càng gia tăng và chính phủ Trung Quốc nhiều quyết đoán, có nghĩa là Hoa Kỳ có thể sẽ phải dành nhiều thời gian hơn để xử lý tình trạng cạnh tranh siêu cường của mình. Nhưng bằng cách tránh cảnh tuyên truyền thoá mạ nhau về mặt ý thức hệ, tránh những kiểu ví von gây hiểu lầm trong Chiến tranh Lạnh và duy trì các liên minh của mình, Mỹ có thể vượt qua thách thức.
Tại Diễn đàn An ninh Aspen năm nay (mà tôi đồng chủ trì) hồi tháng Bảy, Đại sứ Trung Quốc tại Hoa Kỳ, Tần Cương đã kêu gọi sự thông cảm hơn về đất nước của mình. Nhưng đã có một cuộc tranh luận quan trọng giữa các chuyên gia tập hợp về các mục tiêu của Trung Quốc. Chủ tịch Tập Cận Bình đã công bố ý định của Trung Quốc nhằm vượt qua Mỹ về các công nghệ quan trọng như trí tuệ nhân tạo và sinh học tổng hợp vào năm 2030, và nhiều nhà phân tích dự đoán rằng, GDP của Trung Quốc (được đo bằng tỷ giá hối đoái trên thị trường) sẽ vượt qua Mỹ vào đầu thập niên tới. Có phải Trung Quốc đang tìm cách thay thế Mỹ để trở thành cường quốc hàng đầu thế giới sau một trăm năm cai trị của cộng sản vào năm 2049?
Một số người gieo tin đồn mô tả theo nghĩa bóng rằng người Trung Quốc “cao mười feet”, nhưng một tham gia viên của Aspen giàu kinh nghiệm đã nói đùa rằng, Trung Quốc là người cao 5’10 ” khi so với người Mỹ cao 6’2″. Trong mọi trường hợp, Trung Quốc đã đạt được những tiến bộ đầy ấn tượng trong vài thập niên qua và các chiến lược gia Mỹ mô tả đây là “thách thức về tiến độ” trong một cuộc cạnh tranh giữa các siêu cường.
Những gì xảy ra trong ba thập niên tới sẽ phụ thuộc vào nhiều ẩn số. Một số nhà phân tích thấy Trung Quốc suy vi sau khi không thể thoát khỏi “bẫy thu nhập trung bình”. Những người khác dự đoán, Trung Quốc sẽ đạt tới mức bình ổn vì những hạn chế về dân số, yếu tố thấp trong năng suất và chính sách của ông Tập ủng hộ các doanh nghiệp nhà nước hơn là tư nhân. Thêm vào đó, Trung Quốc đối mặt với những vấn đề nghiêm trọng về bất bình đẳng và suy thoái môi trường ngày càng gia tăng. “Trung Quốc mộng” của ông Tập và bất kỳ dự báo theo đường tuyến tính nào khác có thể bị sai lệch bởi những biến cố bất ngờ như chiến tranh Đài Loan hoặc khủng hoảng tài chính.
Một lần nữa, một số chuyên gia tại diễn đàn Aspen bi quan hơn những người khác. Không bao giờ có một tương lai duy nhất, chỉ có nhiều kịch bản có thể xảy ra, và kịch bản nào trở nên có nhiều khả năng hơn sẽ phụ thuộc một phần vào những gì Trung Quốc làm và cách Mỹ chọn để ứng phó. Cũng giống như có nhiều tương lai có thể xảy ra, Mỹ có nguy cơ gặp nhiều thất bại có thể xảy ra khi phản ứng với thách thức Trung Quốc, vì vậy một chiến lược thận trọng phải xem xét nhiều hơn là một thất bại. Thất bại nặng nề nhất sẽ là một cuộc chiến quy mô. Ngay cả khi Mỹ chiếm ưu thế, một cuộc xung đột quân sự giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới sẽ khiến các tác động kinh tế toàn cầu của cuộc xâm lược Ukraine của Nga có vẻ không quá quy mô khi so sánh.
Các nhà phân tích về an ninh tại diễn đàn Aspen tập trung vào vấn đề Đài Loan, nơi mà Trung Quốc coi là một tỉnh nổi loạn, một tác nhân tiềm tàng cho một cuộc chiến Trung – Mỹ. Từ lâu, Mỹ đã cố gắng can ngăn Đài Loan tuyên bố độc lập về mặt pháp lý và ngăn chặn Trung Quốc sử dụng vũ lực chống lại hòn đảo này. Nhưng năng lực quân sự của Trung Quốc ngày càng gia tăng, và trong khi Tổng thống Mỹ Joe Biden phủ nhận rằng chính sách của Mỹ đã thay đổi, các quan chức Trung Quốc tuyên bố rằng các chuyến viếng thăm cấp cao của Mỹ tới Đài Loan, gần đây nhất là của Chủ tịch Hạ viện Nancy Pelosi, đang huỷ hoại chính sách này. Người ta có thể tưởng tượng hai bên vấp phải chiến tranh như các cường quốc châu Âu đã làm vào năm 1914.
Một loại thảm họa thứ hai sẽ là một cuộc chiến tranh lạnh kéo dài được thúc đẩy bởi các tuyên truyền thoá mạ của Trung Quốc ngày càng gia tăng trong nền chính trị quốc nội của Hoa Kỳ. Một kết quả như vậy sẽ ngăn cản sự hợp tác Trung – Mỹ trong việc điều hành nền kinh tế thế giới hoặc đối phó với sự tương thuộc về mặt sinh thái, quan trọng nhất là trong việc ứng phó với đại dịch và biến đổi khí hậu. Tương tự như vậy, tình hình cạnh tranh Mỹ – Trung ngăn cản sự hợp tác trong việc làm trì trệ cho sự phổ biến các vũ khí hạt nhân và sinh học, nó sẽ gây tốn kém cho tất cả.
Mỹ cũng sẽ phải chịu đựng nếu không thể xử lý tình trạng phân hoá chính trị trong nước và giải quyết các vấn đề kinh tế và xã hội, dẫn đến việc mất tập trung và làm suy yếu nghiêm trọng tính năng động trong công nghệ mà nó cho phép Mỹ cạnh tranh thành công với một Trung Quốc đang trỗi dậy. Tương tự như vậy, sự phát triển của trào lưu tự nhiên dân túy làm giảm tình trạng nhập cư hoặc suy yếu sự hỗ trợ của Hoa Kỳ đối với các thể chế và liên minh quốc tế có thể dẫn đến việc thất bại về cạnh tranh.
Cuối cùng, có thể có sự thất bại về tầm nhìn và các giá trị của Hoa Kỳ. Để chắc chắn, chủ thuyết hiện thực và thận trọng là các điều kiện cần thiết cho một chiến lược thành công đối với Trung Quốc. Mỹ không có khả năng làm cho Trung Quốc trở nên dân chủ; chỉ có người Trung Quốc mới có thể làm điều đó. Nhưng ý nghĩa của tầm nhìn về các giá trị dân chủ và nhân quyền cũng rất quan trọng để tạo ra sức mạnh mềm có lợi cho nước Mỹ bằng cách thu hút thay vì ép buộc các đồng minh. Đó là lý do tại sao một đáp ứng thành công của Mỹ đối với thách thức Trung Quốc bắt đầu từ trong nước và phải dựa trên việc bảo tồn các thể chế dân chủ của chính nước Mỹ.
Mỹ cũng nên đầu tư vào lĩnh vực nghiên cứu và phát triển, bao gồm “Chips and Science Act” trị giá 280 tỷ Mỹ kim được Quốc hội Mỹ thông qua gần đây, để duy trì lợi thế công nghệ của mình trong các ngành công nghiệp quan trọng. Và nước Mỹ nên vẫn mở cửa với thế giới (bao gồm cả sinh viên Trung Quốc), thay vì rút lui sau bức màn sợ hãi và suy tàn.
Về chính sách đối ngoại và an ninh, Mỹ cần tái cấu trúc các lực lượng quân sự kế thừa của mình để thích ứng với sự thay đổi công nghệ, đồng thời củng cố các cấu trúc liên minh, gồm khối NATO và các quan hệ đối tác với Nhật Bản, Úc và Nam Hàn. Rốt cuộc, thị phần của nền kinh tế thế giới do Mỹ và các đồng minh chiếm gấp đôi so với Trung Quốc và Nga cộng lại. Mỹ cần tăng cường quan hệ với Ấn Độ, bao gồm thông qua khuôn khổ ngoại giao của Bộ Tứ (Quad), một nhóm an ninh bốn nước không chính thức gồm Nhật Bản và Úc.
Mỹ cũng nên tăng cường sự tham gia và bổ sung các thể chế quốc tế hiện có mà Mỹ tạo ra để thiết lập các tiêu chuẩn và xử lý mối tương thuộc. Cuối cùng, điều quan trọng là phải hợp tác với Trung Quốc nếu có thể về các vấn đề tương thuộc xuyên quốc gia.
Trong cuốn sách quan trọng gần đây là The Avoidable War: The Dangers of a Catastrophic Conflict Between the US and Xi Jinping’s China (Cuộc chiến có thể tránh được: Các nguy hiểm của một cuộc xung đột đầy thảm khốc giữa Mỹ và Trung Quốc của Tập Cận Bình), Kevin Rudd, cựu thủ tướng Úc ủng hộ việc đặt mục tiêu “cạnh tranh chiến lược được xử lý”. Trong ngắn hạn, tinh thần dân tộc ngày càng gia tăng ở Trung Quốc và các chính sách quyết đoán của chính phủ của ông Tập, có nghĩa là Mỹ có thể sẽ phải dành nhiều thời gian hơn để cạnh tranh. Nhưng nếu Mỹ tránh việc tuyên truyền thoá mạ về mặt ý thức hệ, tránh những sự suy luận ví von gây hiểu lầm trong Chiến tranh Lạnh và duy trì các liên minh của mình, Mỹ có thể xử lý thành công việc thách thức của Trung Quốc.
_______
Joseph S. Nye, Jr. là Giáo sư Đại học Harvard và là tác giả của sách Do Morals Matter? Presidents and Foreign Policy from FDR to Trump(Oxford University Press, 2020).
Bài liên quan: Mỹ có thể thua cuộc Chiến tranh Lạnh mới như thế nào? — Cạnh tranh tốt đẹp về chiến lược giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc — Chủ thuyết tự do và các giới bất mãn