Trước cuộc chiến Ukraine và Nga, Ukraine chìm nghĩm trong Liên Bang Nga thời tiền và hậu Sô Viết. Đến khi ý chí kiên cường chống xâm lược của một nước nhỏ trước một gã khổng lồ Nga, thế giới mới chú ý nhiều đến Ukraine. Bài viết nhắc đến một nhạc cụ quốc gia của nước này.
Nhạc cụ quốc gia
Sự phát triển của đàn Bandura gắn liền với lịch sử Ukraine từ nhiều thế kỷ trước và được coi là nhạc cụ quốc gia của Ukraine.
Bandura là nhạc cụ thể hiện rõ nhất tiếng nói và tâm hồn người dân Ukraine.
Ở góc độ âm nhạc, đàn Bandura đã thống nhất các nguyên tắc âm thanh của đàn dây và thụ cầm, tạo ra âm thanh mạnh mẽ và réo rắt, tựa như tiếng đàn thụ cầm, nhưng âm vực rộng và âm sắc đa dạng.
Từ xa xưa, những người hát rong đã sử dụng đàn Bandura. Họ lang bạt từ làng này qua làng kia, hát hùng ca và sử ca. Ðó là những ca sĩ bụi đời Kobzars. Cũng có ý kiến cho rằng, đàn Bandura là sự kết hợp giữa loại đàn cổ Gusli ở vùng Ðông Âu với đàn Kobza (loại đàn nhiều dây) cũng từ Ðông Âu. Một số người công nhận đàn Kobza rất giống với đàn Bandura. Cái tên Bandura đã có trong lịch sử Ba Lan từ năm 1441. Tuy nhiên, sự lai tạo ra đàn Bandura bắt đầu từ cuối thế kỷ 18, đầu thế kỷ 19.
Ðược biết, người dân Ukraine sử dụng các loại đàn dây từ năm 591. Trong năm đó, niên sử Byzantine của Hy Lạp đã nói tới những chiến binh Bulgar thường hành quân với chiếc đàn dây gọi là Kitharas. Cho đến thế kỷ 18, đàn Bandura có dây và phím đàn, được chơi như các loại đàn dây và ghi ta bắt đầu phổ biến.
Tại vùng Hetman, tả ngạn Ukraine, đàn Bandura đã có những thay đổi đáng kể bởi một số người hát rong chuyên nghiệp Kobzars. Họ đã mở ra một nơi nghiên cứu về cách chơi đàn Bandura từ năm 1738, và thành lập một học viện âm nhạc tại Hlukhiv, nơi dạy Bandura và Violin. Và, đây là trường âm nhạc đầu tiên tại Ðông Âu.
Với tính năng là đệm nhạc cho giọng đơn ca nên kỹ thuật phối âm và cách chơi đàn Bandura đã được điều chỉnh cho thích hợp. Vào giữa thế kỷ 18, nhạc cụ này đã cải tiến thành loại đàn có thêm 6 dây, không có phím, cộng thêm 16 dây âm cao, gọi là Prystrunky nằm ngay trên thùng đàn. Từ đó, kiểu đàn Bandura này không hề thay đổi cho tới thế kỷ 20.
Giống như bao nhạc cụ khác, đàn Bandura trải qua nhiều thế kỷ cũng đã biến thể khá nhiều.
Các loại đàn Bandura
Hiện nay, tại Ukraine có 3 loại đàn Bandura, gồm:
-Ðàn Bandura kiểu cổ điển với 20 dây và cần lên dây bằng gỗ.
-Ðàn Bandura Kyiv là loại phổ biến nhất hiện nay. Ðàn được sản xuất hàng loạt trong thời kỳ Soviet ở hai vùng của Ukraine và có 55 hoặc 64 dây.
-Ðàn Bandura Kharkiv có từ 36 đến 65 dây, có bộ phận khớp đổi khóa. Tuy nhiên, kiểu đàn này ít được sử dụng ở Ukraine và có nguy cơ biến mất.
Đàn Bandura kiểu mới
Kiểu Bandura mới có từ 20 tới 65 dây và âm thanh giống piano hơn là ghi ta. Các dàn hòa tấu Bandura của Ukraine thường thay đổi khóa hợp âm để biểu diễn các loại âm nhạc khác nhau, nên người ta thiết kế đàn Bandura có các bộ khớp cho phép người chơi thay đổi khóa nhạc khi đánh đàn.
Ðặc biệt, đàn Bandura có thể biểu diễn những tấu khúc cổ điển như Sonata, Concerto. Ban Ðại hợp xướng đàn Bandurist của Ukraine tiếp tục truyền thống này bằng cách tổng hợp nghệ thuật của dàn nhạc Bandura với dàn hợp xướng.
Kyiv Bandura
Còn gọi là Chernihivka, đàn này ra đời vào thế kỷ 20, dựa trên nhạc cụ Bandura cổ điển, và có nhiều dây hơn. Năm 1918, dàn nhạc Kyiv Bandurist Chorus thêm vào loại dây có màu. Kể từ đó, đàn Kyiv Bandura đã định hình với phương pháp chơi rõ ràng.
Ðàn Kyiv Bandura loại mới có nhiều cỡ và kiểu khác nhau. Phổ biến nhất là loại nhạc cụ tiêu chuẩn “Prima”, trước kia được hãng sản xuất nhạc cụ Chernihiv làm, với 12 dây trầm (bass) và 43 dây thanh (treble) có màu, đàn có thể chơi lên tới 5 quãng 8 (âm sắc cao). Loại Bandura nhà nghề cho dàn hòa tấu giống như đàn “Prima”, nhưng có từ 62 tới 65 dây và bộ phận khớp để thay đổi khóa nhạc và điều chỉnh dây.Xem thêm: Xem lại “Forrest Gump”
Mặt lưng của đàn Bandura chính hiệu thường được chạm khắc trên lớp gỗ cứng như liễu, dương, anh đào hoặc phong. Từ năm 1960, thùng đàn dán bằng gỗ, gần đây lưng đàn Bandura làm bằng nhựa sợi thủy tinh. Thùng đàn dùng gỗ quý Vân Sam, mặt thùng và cầu đàn (người Việt thường gọi là con ngựa, như đàn ghi ta) thường được làm từ gỗ bạch dương cứng.
Ðàn Kyiv Bandura đã phát triển thành một nhạc cụ có nhiều tính năng, đặc biệt được các nhà soạn nhạc nhà nghề viết riêng cho loại đàn này. Những lớp học về Bandura đang được giảng dạy tại một số nhạc viện ở Ukraine.
Các dàn nhạc Bandura
Ban nhạc hiện nay chuyên chơi Bandura là Shpyliasti Kobzari. Còn xa xưa hơn, trên 100 năm, dàn nhạc UBC chuyên trình diễn với nhạc cụ Bandura 60 dây. Dàn nhạc UBC đã từng định cư tại thành phố Detroit trong thời gian thế chiến 2, và trong vòng 70 năm đã mang tiếng đàn Bandura, biểu tượng cho bản sắc dân tộc, là tiếng nói, là linh hồn của Ukraine đến với văn hóa thế giới.
Các nhạc sĩ, ca sĩ và những người tình nguyện đã dành thời gian và khả năng của họ để gìn giữ nghệ thuật âm nhạc và tính văn hóa cao nhất của Ukraine.
Trong các sự kiện nổi bật của mùa Thu 2022, các bạn sẽ có dịp thưởng thức dàn nhạc đại hòa tấu lừng danh Lesia Ukrainka Concert Series với dàn Bandura trình diễn tại các thành phố New York, Boston, San Francisco.
