Bảo Nguyên
Nga đang phải gồng mình gánh chịu các đòn trừng phạt nặng nề do cuộc xâm lược Ukraine. Hậu quả của chúng là: một nền kinh tế bị cô lập, hoạt động xuất nhập khẩu suy giảm, sự thiếu hụt các nguồn cung ứng quan trọng… Không những vậy, làn sóng rời đi hoặc ngừng hoạt động của các công ty toàn cầu đang tạo ra áp lực khổng lồ lên đất nước này.
Một quốc gia bị quốc tế ruồng bỏ
Sau khi Nga tiến hành xâm lược Ukraine vào cuối tháng 2, thế giới phương Tây đã thống nhất áp đặt các biện pháp trừng phạt chống lại Moscow nhằm trừng phạt nước này và buộc chính phủ Nga phải rút quân. Các biện pháp trừng phạt này đã ảnh hưởng đến nền kinh tế Nga, với việc nước này chứng kiến sự sụt giảm xuất nhập khẩu, cũng như các công ty quốc tế ngừng hoạt động.
Các biện pháp trừng phạt là các quy định mạnh mẽ được áp dụng đối với một quốc gia hoặc khu vực nhằm lên án hành động khiêu khích hoặc hiếu chiến đi ngược lại các quy tắc đã được thiết lập ở trong nước hoặc quốc tế. Sự phụ thuộc lẫn nhau thời hiện đại của các nền kinh tế và hệ thống quản trị dân chủ đã khiến việc áp dụng các biện pháp trừng phạt trở thành một biện pháp kiềm chế hiệu quả.
Các biện pháp trừng phạt hiệu quả nhất đối với Nga đã được áp đặt bởi hai trong số các đối tác thương mại lớn nhất của nước này là Mỹ và Liên minh châu Âu. Trong khi đó, Trung Quốc là nhà nhập khẩu hàng đầu các sản phẩm của Nga vào năm 2021.
Một loạt các biện pháp trừng phạt do các cường quốc phương Tây áp đặt bao gồm việc cắt đứt sự tiếp cận của Ngân hàng Trung ương Nga đối với 600 tỷ USD dự trữ toàn cầu; cấm mọi giao dịch với cơ quan tiền tệ; hạn chế các tổ chức của Nga truy cập vào SWIFT, do đó vô hiệu hóa các giao dịch tài chính toàn cầu; rút quyền tiếp cận của Nga đối với đồng USD; và đóng băng 400 tỷ USD dự trữ của Nga ở phương Tây. Ngoài các biện pháp trên, việc ngừng hoạt động kinh doanh trên diện rộng ở khắp nước Nga đã gây áp lực rất lớn đối với công chúng cũng như các công ty tư nhân của Nga. Về cơ bản, đất nước này đã trở thành một quốc gia bị quốc tế ruồng bỏ.
Theo các nhà phân tích, sự hoảng loạn ngày càng tăng có thể dẫn đến việc rút tiền hàng loạt khỏi hệ thống ngân hàng, điều này sẽ dẫn đến các hạn chế rút tiền.
Một số cú đánh có tác động lớn nhất xuất hiện khi các công ty dầu mỏ như BP, Shell, Equinor, ExxonMobil và TotalEnergies cắt giảm hoạt động kinh doanh tại đất nước này và tạm dừng tất cả các dự án mới.
Ngoài ra, phần lớn phi đội máy bay của Nga bao gồm các máy bay chở khách có nguồn gốc từ các nước phương Tây. Các hãng hàng không ở nước này đã phải tháo dỡ các máy bay phản lực chở khách để lấy phụ tùng thay thế, thứ mà họ không còn có thể mua được từ các thị trường quốc tế do lệnh trừng phạt lên Nga.
Sự khan hiếm các bộ phận thiết yếu và thiếu bảo trì thường xuyên có thể đồng nghĩa với sự sụp đổ của ngành hàng không của đất nước này một khi các hãng hàng không buộc phải dừng việc lấy phụ tùng thay thế từ các máy bay khác. Mua sắm thêm nguồn cung từ các quốc gia khác là vô cùng khó khăn vì những lo sợ bị trừng phạt thứ cấp. Các công ty như Boeing và Airbus giám sát tất cả việc bán sản phẩm cho người dùng cuối.
Đầu tư trực tiếp nước ngoài vào Nga trong những năm 2019–20 do Đức dẫn đầu với 82 dự án xây mới hoàn toàn – trong đó các công ty xây dựng các cơ sở hoàn toàn mới ở nước ngoài – tiếp theo là Mỹ với 62 dự án, Trung Quốc với 55, Pháp với 49 và Nhật Bản với 26. Tất cả các khoản đầu tư nước ngoài đã bị dừng lại trong thời gian trước mắt.
Các đối tác thương mại lớn áp đặt trừng phạt nặng nề
Mỹ
Mỹ đã trừng phạt các ngân hàng như Sberbank, VTB Bank, Sovcombank, Novikombank, cũng như các công ty con của các ngân hàng này. Tài sản tại Mỹ của các ngân hàng này đã bị đóng băng và hoạt động giao dịch với người Mỹ bị cấm. Các hạn chế về nợ và vốn chủ sở hữu đã được áp đặt đối với nhiều ngân hàng Nga. Tất cả các giao dịch với Ngân hàng Trung ương Liên bang Nga đã bị chặn.
Các cá nhân như Tổng thống Nga Vladimir Putin, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Sergei Lavrov, cũng như các nhà tài phiệt Nga khác, các nhà lãnh đạo an ninh quốc gia và giới tinh hoa như ông Alisher Usmanov, những người có cổ phần đáng kể trong các công ty trong lĩnh vực CNTT và viễn thông đã bị trừng phạt.
Mỹ đã cấm nhập khẩu dầu, khí đốt và các dạng năng lượng khác của Nga, đồng thời trừng phạt ngành công nghiệp quốc phòng của Nga, bao gồm các công ty như tập đoàn do nhà nước hậu thuẫn Rostec. Các hạn chế về thị thực đã được áp dụng đối với hơn 500 cá nhân có liên quan đến quân đội.
Lĩnh vực công nghệ của Nga đã bị trừng phạt, ảnh hưởng đến công ty siêu máy tính T-platforms và Mikron, nhà sản xuất chip lớn nhất của đất nước. Tài sản và lợi ích tại Mỹ của PJSC Alrosa-Nyurba, công ty kim cương thuộc sở hữu nhà nước của Nga, đã bị đóng băng. Các mạng truyền hình do nhà nước Nga sở hữu hoặc kiểm soát như Russia-1, JSC NTV Broadcasting Co và JSC Channel One Russia đã bị trừng phạt.
Vương Quốc Anh
Vương quốc Anh đã trừng phạt các ngân hàng có liên kết với Nga như Ngân hàng Tái thiết và Phát triển Biển Đen, Ngân hàng Rossiya, Ngân hàng Tiết kiệm Công nghiệp, Genbank, Promsvyazbank, Ngân hàng VTB và Sberbank.
Vương quốc Anh đã cấm xuất khẩu công nghệ công nghiệp quan trọng sang Nga, đồng thời cấm các công ty hàng không và vũ trụ của Nga bảo hiểm hoặc tái bảo hiểm rủi ro của họ. Giấy phép của hãng truyền thông do nhà nước kiểm soát RT phục vụ phát sóng ở Vương quốc Anh đã bị thu hồi cùng với nhiều biện pháp trừng phạt Nga hơn nữa được áp đặt đối với ngành truyền thông.
Các thực thể quan trọng của Nga như nhà thầu quốc phòng JSC Kronshtadt Group, Đường sắt Nga và Cơ quan Nghiên cứu Internet đã bị trừng phạt. Vương quốc Anh đã cấm nhập khẩu các sản phẩm sắt thép của Nga cũng như áp thuế nhập khẩu mới đối với palađi và bạch kim.
Việc xuất khẩu các dịch vụ như quan hệ công chúng, tư vấn quản lý và kế toán, cùng với các sản phẩm như hóa chất, nhựa và máy móc đều bị cấm. Vương quốc Anh cũng đã trừng phạt các nhà tài phiệt Nga và hàng trăm cá nhân khác, bao gồm cả ông Putin và các thành viên gia đình ông, cũng như các quan chức Nga liên quan đến cuộc trưng cầu dân ý về việc sáp nhập được tổ chức ở Ukraine.
Nhật Bản
Nhật Bản, một trong những đối tác thương mại lớn, đã áp đặt nhiều biện pháp trừng phạt đối với Nga, bắt đầu bằng việc hạn chế xuất khẩu các mặt hàng bị kiểm soát có trong danh sách được quốc tế thống nhất.
Nhật Bản đã cấm việc phát hành trái phiếu của các ngân hàng được chỉ định của Nga và cấm phát hành cũng như giao dịch các khoản nợ công mới của Nga trên thị trường Nhật Bản. Hoạt động xuất nhập khẩu từ các vùng lãnh thổ Donetsk và Luhansk đang tranh chấp của Ukraine đã bị tạm dừng.
Đã có sự đóng băng tài sản của các công dân Nga nổi tiếng, bao gồm cả ông Putin và các nhân vật chủ chốt của chính phủ. Nhật Bản áp đặt các hạn chế thương mại đối với đồng minh Belarus của Nga và ngừng cung cấp thiết bị lọc dầu cho Liên bang Nga.
Nhật Bản ngừng xuất khẩu hàng xa xỉ sang Nga từ tháng 3, sau đó là hàng công nghệ cao, thiết bị công nghiệp quan trọng và vào cuối tháng 9 cấm hoàn toàn xuất khẩu hàng hóa liên quan đến vũ khí hóa học.
Úc
Trước cuộc xâm lược Ukraine, Úc đã áp đặt các biện pháp trừng phạt cùng với các quốc gia phương Tây khác, và bắt đầu bằng việc đóng băng tài sản và cấm đi lại đối với các cá nhân nổi tiếng của Nga. Tài sản của Tập đoàn Tên lửa Chiến thuật, Kronshtadt, Rostec và Rosoboronexport đã bị chính phủ Úc đóng băng.
Úc đã cấm xuất khẩu quặng và tinh quặng nhôm, corundum nhân tạo, các oxit nhôm khác và hydroxit nhôm từ tháng 3 và một số hàng hóa xa xỉ từ tháng 4, bao gồm rượu vang, mỹ phẩm giá trị cao, phụ tùng xe sang, thuốc lá và các hàng hóa khác.
Úc đã trừng phạt các quan chức Belarus, bao gồm cả Tổng thống và gia đình ông. Các công ty quốc phòng, vận tải, vận chuyển và linh kiện điện tử như Kamaz, United Shipbuilding, Russian Railways, Gazprom, RusHydro và SOGAZ đã bị trừng phạt.
EU
Hơn 30 quốc gia trên thế giới đã áp đặt các biện pháp trừng phạt nghiêm ngặt và các biện pháp hạn chế khác đối với Nga sau khi nước này xâm lược Ukraine. Danh sách các quốc gia có bao gồm Mỹ, Úc, Canada, Pháp, Đức, Ý, Hy Lạp, Nhật Bản, Hàn Quốc, Hà Lan, Singapore, Thụy Sĩ và Vương quốc Anh.
Trong số này, các biện pháp trừng phạt của Liên minh châu Âu (EU) được cho là có hiệu quả nhất đối với nền kinh tế Nga.
EU đã áp đặt các biện pháp trừng phạt cá nhân và phong tỏa tài sản đối với Tổng thống Nga và các nhà tài phiệt, chẳng hạn như ông Roman Abramovich, các thành viên quốc hội Duma, quân nhân và các nhân vật chủ chốt khác.
Về mặt tài chính, EU đã áp dụng lệnh cấm SWIFT đối với 10 ngân hàng Nga, tạm dừng mọi giao dịch với Ngân hàng Trung ương của nước này và hạn chế khả năng tiếp cận của Nga vào thị trường châu Âu.
EU đã đóng cửa không phận và cảng biển đối với tất cả các máy bay và tàu của Nga, cấm vận tải đường bộ và xuất khẩu trong các lĩnh vực liên quan. Khối này đã áp đặt lệnh cấm đối với than đá và dầu mỏ, đồng thời áp dụng trần giá đối với năng lượng của Nga. Trong lĩnh vực quốc phòng, việc xuất khẩu súng, phương tiện và đạn dược sang Nga đã bị dừng lại.
Lệnh cấm nhập khẩu được áp dụng đối với các sản phẩm thép, sắt, gỗ, xi măng, giấy và nhựa, cùng với hải sản, thuốc lá, mỹ phẩm và đồ trang sức. Các công ty châu Âu cũng bị cấm sử dụng các dịch vụ tư vấn pháp lý, kỹ thuật, kiến trúc và công nghệ thông tin của Nga.
EU cũng đã áp đặt các lệnh trừng phạt đối với Belarus vì hỗ trợ quân đội Nga và Iran vì đã trang bị máy bay không người lái cho lực lượng Nga.
Vào tháng 10, EU đã chính thức hóa gói trừng phạt thứ 8 đối với Nga. Bên cạnh việc mở rộng các hạn chế trước đó, vòng trừng phạt mới nhất bao gồm lệnh cấm công dân EU tham gia vào hội đồng quản trị của các công ty nhà nước Nga. Vòng trừng phạt thứ tám cũng bổ sung mức giá trần đối với vận tải hàng hải đối với các quốc gia đang mua dầu thô của Nga.
Canada
Hợp tác với các đồng minh quốc tế, Canada đã ban hành các hạn chế đối với hơn 1.400 cá nhân và tổ chức của Nga kể từ tháng 2.
Hơn nữa, Canada đã cung cấp hơn 450 triệu USD hỗ trợ quân sự cho Ukraine. Điều này bao gồm pháo và đạn dược, xe bọc thép, quần áo và máy bay không người lái có gắn máy ảnh, bên cạnh việc huấn luyện quân sự cho hơn 34.000 binh sĩ và nhân viên an ninh Ukraine.
Cho đến nay, Canada đã hỗ trợ 2,56 tỷ USD cho Ukraine. Canada đã cấm xuất khẩu 28 dịch vụ quan trọng đối với hoạt động của các ngành công nghiệp dầu khí và hóa chất, bao gồm các dịch vụ kỹ thuật, quản lý, kế toán và quảng cáo.
Lệnh cấm xuất khẩu dịch vụ dầu, khí đốt và hóa chất của Canada nhắm vào một ngành chiếm khoảng một nửa tổng thu ngân sách liên bang của Nga.
Nga liệu có thể duy trì cuộc chiến?
Theo phân tích của Ngân hàng Thế giới và Quỹ Tiền tệ Quốc tế, sau phản ứng quốc tế và chiến tranh kinh tế do phương Tây tiến hành nhằm vào Nga, nền kinh tế của nước này dự kiến sẽ sụt giảm từ 5,5% đến 9,0% vào năm 2022.
Thương mại hàng hóa và dịch vụ của Nga sẽ giảm đáng kể trong năm nay nếu không có sự hỗ trợ của các công ty toàn cầu và sẽ phải đối mặt với tình trạng thiếu hụt các bộ phận quan trọng. Trong khi đó, lạm phát trong nước ước đạt 22%.
Việc tẩy chay Nga trên toàn cầu đã dẫn đến việc chỉ số chính của Sàn giao dịch Moscow, Chỉ số MOEX Russia, giảm 1/3 trong khoảng thời gian từ tháng 2 đến tháng 10 năm 2022.
Khả năng thay thế vũ khí và củng cố các nỗ lực chiến tranh của Nga thông qua sản xuất và dự trữ vũ khí đã bị ảnh hưởng nghiêm trọng sau khi nước này bị cấm tiếp cận với công nghệ tiên tiến.
Một số lực lượng của Nga được cho là đã quay sang nhờ cậy Iran và thậm chí cả Triều Tiên để bù đắp cho sự thiếu hụt nguồn cung cấp và thiết bị. Hơn nữa, Nga đang gặp khó khăn trong việc nhập khẩu chất bán dẫn và các bộ phận quan trọng khác
Không thể tính toán chính xác tác động đối với nền kinh tế Nga vì Moscow chặn quyền truy cập của người dân vào các số liệu thống kê kinh tế của nước này. Cho đến nay, Nga vẫn đang thành công trong việc xoay sở để có thể tài trợ cho cuộc chiến của mình ở Ukraine, nhưng điều đó có thể sẽ thay đổi trong tương lai gần.
Các công ty lựa chọn giữa dừng hoạt động hoặc bất chấp trừng phạt
Theo Đại học Yale, hơn 1.200 công ty đã tuyên bố công khai cắt giảm hoạt động của họ ở Nga kể từ khi chiến tranh bắt đầu. Việc cắt giảm hoạt động diễn ra khác nhau giữa các tổ chức khác nhau, với một số rút hoàn toàn khỏi đất nước trong khi những bên khác đang tiến hành kinh doanh ở mức tối thiểu theo yêu cầu của lệnh trừng phạt quốc tế đối với Nga.
Một số công ty, tổ chức đáng chú ý đã dừng hoạt động tại Nga hoặc rời khỏi Nga hoàn toàn bao gồm: Cisco, Cummins, Deloitte, Delta Air Lines, edX, Electronic Arts, Etsy, Expedia, Exxon, Global Foundries, GoDaddy, Halliburton, Hearst Communications, HP, IBM , Koch Industries, KPMG, Krispy Kreme, McDonald’s, MSCI, Nasdaq, Netflix, Nike, Omnicom Media, PwC, Red Hat, S&P 500, Slack, Starbucks, Uber, WeWork, Hiệp hội quần vợt nữ, Hội đồng Điền kinh Thế giới và Tổ chức Quyền anh Thế giới .
Một số công ty tạm dừng hoạt động bao gồm: 3M, Airbnb, Amazon, AMD, American Airlines, American Express, Apple, Boeing, Booking, Citi, Costco, Dell, Disney, eBay, FedEx, GM, Goodyear, Harley Davidson, Intuit, Intel , Marriott, Mastercard, Meta, Nvidia, Oracle, Paypal, TikTok, Under Armour, United Airlines, WarnerMedia, WWE và Xerox.
Các công ty bất chấp lệnh trừng phạt và tiếp tục kinh doanh ở Nga bao gồm: Cloudflare, Forever Living Products, IQVIA, Patreon, Quicksilver, Riot Games, TGI Friday’s, Tom Ford, Tupperware và Zimmer Biomet.
Bảo Nguyên