Trân Văn
26-5-2023
Khó mà kể hết những gì EVN nói riêng và chính quyền Việt Nam nói chung đã biện bạch về những bất cập, bất toàn trong lĩnh vực năng lượng tại Việt Nam.
Nếu chịu khó tìm kiếm những thông tin liên quan đến lĩnh vực năng lượng tại Việt Nam nói chung và điện năng nói riêng ắt sẽ có cảm giác giống như lạc vào mê hồn trận và rất khó có thể tìm câu trả lời cho thắc mắc vì sao lĩnh vực này lại có những mâu thuẫn kỳ lạ đến mức như vậy.
Trong vài thập niên gần đây, cả EVN lẫn chính phủ Việt Nam cùng thi nhau bày tỏ sự… trăn trở về vốn phát triển nguồn điện và lưới điện, đồng thời liên tục… cảnh báo về nguy cơ thiếu điện đe dọa an ninh năng lượng quốc gia (1). Đáng lưu ý là sự… trăn trở và những… cảnh báo này lại nằm chễm chệ bên cạnh chuyện Việt Nam đã có thêm rất nhiều nhà máy phát điện từ việc khai thác ánh sáng mặt trời, gió (được gọi chung là năng lượng tái tạo hay điện xanh, hoặc điện sạch khác với điện bẩn khai thác nguyên liệu hóa thạch để phát điện theo “Quy hoạch điện VII”). Tính đến hết năm ngoái, điện sạch chiếm 26,4% tổng công suất điện ở Việt Nam. Nếu tính riêng nguồn điện từ mặt trời và gió thì tỉ lệ này là 12,8%. Do lợi thế về đặc điểm địa lý, triển vọng phát triển điện sạch tại Việt Nam rất lớn, giới đầu tư (bao gồm cả doanh nghiệp tư nhân và doanh nghiệp ngoại quốc) đã nhanh chóng rót tiền vào các dự án năng lượng tái tạo. Tổng vốn đầu tư vào những dự án này được ước đoán đã lên đến hàng tỉ Mỹ kim.
Thế thì tại sao đến giờ vẫn thiếu… vốn và thiếu… điện? Các chuyên gia và báo giới ở Việt Nam cùng gọi đó là nghịch lý. Dù đã được nhận diện từ cách nay năm, bảy năm (2) nhưng nghịch lý này vẫn mang dáng vẻ… “muôn năm” như… “đảng CSVN quang vinh”. Các dự án điện sạch hết bị hắt hủi vì “gây áp lực cho hệ thống truyền tải, có thể đe dọa sự ổn định của hệ thống điện” (3) lại bị “bóp mũi” vì những quy định liên quan đến giá mua điện – đang có ít nhất 34 dự án điện sạch trị giá 85.000 tỉ đồng “đắp chiếu” vì chủ trương về giá mua điện (4). Cứ đặt chuyện EVN thua lỗ trầm trọng vì phải mua than với giá cao, “sáng kiến” trao 130.000 tỉ lẽ ra phải dùng để đầu tư vào các dự án mang tính phúc lợi cho EVN để tập đoàn này… “cắt lỗ” bên cạnh các dự án điện sạch ngắc ngoải bởi sự khống chế giá mua điện, rồi đặt thực trạng thiếu điện phải vay than, đề nghị các nhà máy đạm ngưng hoạt động để nhường khí đốt như đã đề cập bên cạnh các dự án điện sạch “đắp chiếu” thì tự nhiên sẽ thấy nên dành gì cho “sáng suốt và tài tình”!
Tuần trước, báo chí Việt Nam cho biết, chính quyền tỉnh Lâm Đồng đã “yêu cầu xử lý chuyện những doanh nghiệp đang hoạt động trong Khu Công nghiệp (KCN) Lộc Sơn cho bên thứ ba thuê mái để lắp đặt các tấm pin biến quang năng (ánh sáng mặt trời) thành điện năng khi chưa được cấp giấy phép” (5). Để… “giữ nghiêm phép nước”, Ban Quản lý các KCN tỉnh Lâm Đồng dự tính sẽ buộc tháo dỡ toàn bộ các tấm pin (tổng diện tích hàng chục ngàn mét vuông, trị giá hàng ngàn tỉ). Tuần này, báo chí Việt Nam kể thêm, sau khi… “phát giác” Tập đoàn Trung Nam “vận hành hai nhà máy thủy điện đã bảy năm mà chưa có văn bản chấp thuận kết quả nghiệm thu công trình”, Sở Công Thương Lâm Đồng thỉnh thị “không áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả (ngoài phạt tiền còn buộc khắc phục hậu quả bằng cách buộc nộp lại số lợi nhuận bất hợp pháp từ hoạt động phát điện để sung công)” nhưng UBND tỉnh Lâm Đồng mới bác đề nghị này (6). So cả hai sự kiện xảy ra ở cùng một nơi thì rõ ràng “nghiêm minh” chỉ là… tương đối.
***
Khó mà kể hết những gì EVN nói riêng và chính quyền Việt Nam nói chung đã biện bạch về những bất cập, bất toàn trong lĩnh vực năng lượng tại Việt Nam. Thay vì phân tích, xin nhắc lại một câu chuyện đã từng kể cách nay vài tháng: Tại một hội nghị khẩn cấp về kinh tế và dân sinh được tổ chức hồi giữa tháng 2 năm nay, Tổng thống Nam Hàn đã yêu cầu ít nhất là đến giữa năm, các cơ quan hữu trách của chính phủ phải giữ nguyên, không để những loại phí do chính phủ kiểm soát (đường bộ, đường sắt, viễn thông) gia tăng (7).
Giống như nhiều quốc gia khác, cả chính phủ lẫn dân chúng Nam Hàn cũng loay hoay đối phó với lạm phát. Hồi đầu năm nay, giá điện tại Nam Hàn đã tăng thêm 9,5% (tăng thêm khoảng 0,01 Mỹ kim/mỗi kWh) so với năm ngoái. Với giá điện mới, người ta ước đoán, một gia đình bốn người sẽ phải trả thêm khoảng 3,2 Mỹ kim cho việc dùng điện. Lẽ ra giá ga cũng phải tăng nhưng chính phủ Nam Hàn quyết định bù lỗ để kềm giá ga cho tới sang năm vì lo ngại những thành phần yếu thế trong xã hội không kham nổi gánh nặng khi cả giá điện lẫn giá ga (loại năng lượng không thể thiếu trong mùa Đông vì ai cũng cần sưởi ấm) cùng tăng. Để lạm phát không tạo thêm quá nhiều khó khăn cho những thành phần yếu thế, song song với việc cho phép tăng giá điện, chính phủ Nam Hàn loan báo sẽ nâng mức trợ cấp chi phí về năng lượng cho những thành phần yếu thế lên 54 Mỹ kim (từ 100 Mỹ kim thành 154 Mỹ kim) và tùy gia cảnh mà nâng mức giảm tiền ga thêm 5 Mỹ kim đến 10 Mỹ kim/tháng.
Bởi giá điện tăng sẽ ảnh hưởng đến sản xuất, tác động bất lợi đến kinh tế, dân sinh, chính phủ Nam Hàn cam kết cho các doanh nghiệp vay vốn để cải thiện hiệu suất sử dụng năng lượng. Những đại doanh nghiệp có mức tiêu thụ năng lượng lớn sẽ được hỗ trợ thay thế thiết bị có hiệu suất tiết kiệm năng lượng cao để cùng chính phủ thực hiện một dự án có quy mô quốc gia về tiết kiệm năng lượng (8). Trong hội nghị khẩn cấp vừa kể, ông Yoon Suk-yeol – Tổng thống Nam Hàn tiếp tục lập lại yêu cầu mà ông đã từng đề cập nhiều lần: Phải giảm tối đa gánh nặng giá cả cho dân chúng. Phải kềm giữ phí trong những lĩnh vực thiết yếu như giao thông, viễn thông,… là để ổn định dân sinh. Ông Yoon kêu gọi doanh giới cùng tham gia với chính phủ trong việc ổn định giá cả, san sẻ gánh nặng của dân chúng… Có thể vì không “sáng suốt, tài tình” nên giống như nhiều quốc gia khác, hệ thống chính trị, hệ thống công quyền ở Nam Hàn không biện minh mà chuyên chú vào việc tìm giải pháp bởi không tìm ra giải phái hữu hiệu thì sẽ bị dân chúng giải tán.
Chú thích
(1) https://nhandan.vn/lo-thieu-dien-de-phuc-hoi-kinh-te-post694825.html
(2) https://vietnamnet.vn/nghich-ly-thieu-dien-lai-lo-qua-tai-vi-du-thua-dien-mat-troi-571221.html
(4) https://vneconomy.vn/bao-dong-cang-thang-tai-chinh-tu-cac-du-an-nang-luong-tai-tao.htm
(6) https://tienphong.vn/xu-phat-cty-van-hanh-2-nha-may-thuy-dien-chui-post1536434.tpo
(7) http://world.kbs.co.kr/service/news_view.htm?lang=v&Seq_Code=57682
(8) https://world.kbs.co.kr/service/news_view.htm?lang=v&Seq_Code=57138