Cù Tuấn, biên dịch
6-8-2023
Nhiều tháng trước lễ động thổ vào tuần trước đối với nhà máy trị giá 4 tỷ đô la như đã hứa của nhà sản xuất xe hơi Việt Nam VinFast tại Chatham County, hồ sơ cho thấy công ty này đã tìm kiếm sự giúp đỡ của thống đốc tiểu bang North Carolina để đảm bảo có thêm tiền mặt cần thiết “để hoàn thành dự án mà không bị chậm trễ thêm”.
Ban đầu, VinFast dự định mở nhà máy cách Raleigh khoảng 30 dặm về phía tây nam vào quý 2 năm sau, trước khi hoãn ngày bắt đầu sản xuất dự kiến sang năm 2025. Nhưng ngay cả việc đáp ứng mốc thời gian này cũng có thể phụ thuộc vào việc liệu công ty chi tiền bạo tay này có đảm bảo được khoản vay lớn từ Bộ Năng lượng Mỹ hay không.
Các email mà The News & Observer có được thông qua yêu cầu công khai hồ sơ cho thấy một quan chức cấp cao của VinFast đã liên hệ với văn phòng Thống đốc tiểu bang nhiều lần vào mùa xuân này để yêu cầu hỗ trợ thúc đẩy đơn xin vay liên bang khoản tiền 1,4 tỷ USD, một quy trình mà VinFast phàn nàn là bị chậm trễ.
Kể từ năm 2007, Bộ Năng lượng Mỹ đã giám sát Chương trình cho vay sản xuất phương tiện công nghệ tiên tiến (ATVM), được thiết kế để thúc đẩy sản xuất phương tiện tiết kiệm nhiên liệu trong nước Mỹ. Các email cho thấy VinFast đã đăng ký khoản vay 1,4 tỷ USD thông qua chương trình này vào khoảng giữa năm ngoái.
Phó chủ tịch phụ trách quan hệ chính phủ và đối tác chiến lược của VinFast, Brook Taylor, đã liên hệ với nhóm làm việc của thống đốc vào ngày 30 tháng 3 để sắp xếp một cuộc gọi giữa Thống đốc bang Roy Cooper và Giám đốc điều hành VinFast Lê Thị Thu Thủy. Taylor đề xuất một thảo luận về “cập nhật tình hình về khoản vay ATVM của chúng tôi thông qua Bộ Năng lượng Mỹ” và các vấn đề khác.
Đáp lại, cố vấn kinh tế của Cooper, Lee Lilley, nói với các nhân viên khác rằng cuộc gọi này “cũng tốt thôi, nhưng không khẩn cấp”. Mãi hơn hai tháng sau, vào đầu tháng Sáu, cuộc nói chuyện giữa ông Cooper và bà Thủy mới được lên kế hoạch.
Trong khi đó, Taylor đã vận động văn phòng thống đốc can thiệp với Bộ Năng lượng Mỹ về đơn xin vay vốn của VinFast.
“Thật không may, quá trình này dường như đã bị chậm lại khi Bộ Năng lượng Mỹ tập trung sự chú ý vào các dự án dùng tiền tài trợ của liên bang đến cho các tiểu bang khác”, Taylor viết trong một email ngày 13 tháng 4 gửi cho Lilley.
Taylor cho biết VinFast hy vọng Bộ Năng lượng Mỹ sẽ “chuyển đơn đăng ký sang cái mà (Bộ Năng lượng Mỹ) gọi là ‘Thư xác nhận hoàn thành cơ bản’/’Due Diligence’”. Ông nói thêm, “Chúng tôi có thể sử dụng sự hỗ trợ của Thống đốc Cooper để đảm bảo đơn đăng ký được ưu tiên hơn các công ty khác và North Carolina nhận được phần tiền hỗ trợ hợp lý từ cấp liên bang”.
Trong một tin nhắn tiếp theo gửi cho Lilley vào ngày 11 tháng 5, Taylor bày tỏ sự thất vọng ngày càng gia tăng với chính phủ liên bang.
Ông viết: “Tiểu bang North Carolina đã đẩy mạnh và hỗ trợ đáng kể cho dự án này. “Trong khi đó, Chính quyền (Biden) đã ghi công cho những nỗ lực của VinFast và North Carolina — đồng thời loại bỏ phương tiện của chúng tôi khỏi điều kiện hưởng ưu đãi liên bang, tăng lãi suất và khiến việc tiếp cận vốn tư nhân khó khăn hơn, đồng thời kéo dài quy trình vay vốn liên bang”.
Cục Dự trữ Liên bang, chứ không phải chính quyền Biden, xác định mức lãi suất. Nó bắt đầu một loạt đợt tăng lãi suất vào tháng 3 năm 2022, ngay trước khi VinFast tuyên bố chọn bang North Carolina cho nhà máy sản xuất của mình, trong nỗ lực ngăn chặn lạm phát gia tăng.
“Khả năng đạt điều kiện được liên bang hỗ trợ vốn” mà Taylor đề cập là Tín dụng thuế cho phương tiện sạch được tạo ra theo Đạo luật giảm lạm phát năm 2022, cho phép miễn thuế tới 7.500 đô la cho các phương tiện điện đủ điều kiện. Năm ngoái, chính phủ liên bang cho biết chỉ những chiếc xe trải qua quá trình lắp ráp cuối cùng ở Bắc Mỹ mới đủ điều kiện được giảm thuế này, do đó đã loại trừ những chiếc SUV của VinFast do Việt Nam sản xuất.
Nhưng khiếu nại của Taylor tập trung vào khoản vay Bộ Năng lượng Mỹ trị giá 1,4 tỷ đô la.
Nếu không có khoản vay này, Taylor viết, “Chúng tôi bị bỏ mặc trước những dao động bất ngờ của thị trường vốn đang ngày càng bất ổn”.
“Chúng tôi chỉ đơn giản là yêu cầu chính phủ liên bang hỗ trợ dưới hình thức cho vay — không phải trợ cấp — để chúng tôi có thể bắt đầu xây dựng, và tự tin rằng có đủ vốn khả dụng để hoàn thành dự án mà không bị chậm trễ thêm”, Taylor viết.
Cooper nói chuyện với Bộ trưởng Năng lượng Mỹ
Cooper đã lên lịch một cuộc gọi với Bộ trưởng Năng lượng Mỹ Jennifer Granholm vào ngày 15 tháng 5. Trong một bản ghi nhớ gửi cho chánh văn phòng của Cooper, Kristi Jones, Lilley đã phác thảo một số điểm thảo luận được đề xuất cho cuộc họp, bao gồm cả việc Cooper “rất biết ơn nếu ngài có thể hỗ trợ cho vay để đảm bảo rằng đơn đăng ký (của VinFast) được ưu tiên xem xét trong quá trình này.
“Đây là một dự án rất quan trọng đối với North Carolina và đối với các mục tiêu của Chính quyền Biden về sản xuất xe điện trong nước”, là nội dung dòng nói chuyện cuối cùng.
Trong một tuyên bố với báo News & Observer, người phát ngôn của văn phòng Thống đốc Jordan Monaghan cho biết Cooper “đã chào mời công việc và khoản đầu tư của VinFast” tại bang này trong cuộc gọi với Granholm, khuyến khích cơ quan liên bang “xem xét đầy đủ đơn xin vay vốn của họ”.
“Thống đốc thường thay mặt cho các công ty, cộng đồng và tổ chức phi lợi nhuận ở Bắc Carolina kêu gọi hỗ trợ từ chính phủ liên bang, đặc biệt là khi sự hỗ trợ đó tạo ra việc làm được trả lương cao và giúp ích cho nền kinh tế năng lượng sạch”, Monaghan nói với News & Observer trong một email.
Monaghan cho biết Granholm đã chỉ ra trong cuộc gọi rằng văn phòng cho vay của bộ phận của liên bang đang giải quyết các đơn đăng ký thông qua “quy trình riêng của họ”.
Nhân viên phụ trách các vấn đề công cộng của Bộ Năng lượng Mỹ đã không trả lời các cuộc gọi và email yêu cầu bình luận về cuộc trò chuyện trên.
Khi được hỏi về tình trạng hồ sơ của VinFast, người phát ngôn của Văn phòng Chương trình cho vay Bộ Năng lượng Mỹ cho biết tình trạng của hồ sơ vay vốn là bí mật và cơ quan này “không thể xác nhận hoặc từ chối” danh tính của người nộp đơn.
Trang web của LPO cho biết quy trình xem xét của họ thường mất tới một năm nhưng có thể “tiến nhanh hơn hoặc chậm hơn tùy thuộc vào người nộp đơn có sẵn các tài liệu cần thiết hay không”.
Trang này cho biết: “Trước khi cấp một khoản vay, LPO tiến hành thẩm định nghiêm ngặt tương đương với những gì được coi là thông lệ tốt nhất trong khu vực tư nhân. Quá trình đó bao gồm việc đánh giá tín dụng, pháp lý, thị trường, tài chính và quy định”.
VinFast từ chối chia sẻ về tình trạng hồ sơ vay ATVM của mình. Khi VinFast đang chờ đợi, Bộ Năng lượng Mỹ vào tháng 6 đã cung cấp cho Ford khoản vay ATVM trị giá 9,2 tỷ USD để giúp thanh toán cho bộ ba dự án nhà máy pin xe điện tại các bang Kentucky và Tennessee.
Tony Copeland, cựu Bộ trưởng thương mại dưới thời Cooper, cho biết ông không ngạc nhiên khi thống đốc liên hệ với Granholm theo lời thúc giục của VinFast.
“Tôi nghĩ sẽ là thích hợp nếu hỏi (về khoản vay) hoặc thậm chí là người ủng hộ khoản vay đó sau khi chính quyền bang đã thẩm định kỹ lưỡng về công ty”, ông nói.
Một nhóm giám sát cũng không ngạc nhiên trước cuộc trò chuyện của Cooper với Granholm. Greg LeRoy, giám đốc điều hành của Good Jobs First, một nhóm nghiên cứu phi lợi nhuận chuyên theo dõi các khoản trợ cấp của các công ty trên toàn quốc, cho biết quy mô của dự án VinFast có thể đã thu hút sự chú ý của Cooper.
“Đây không phải là một hành động bất thường của văn phòng Thống đốc”. LeRoy viết trong một email gửi tới N&O. “Tôi cho rằng ông ấy sẽ gọi đó là dịch vụ dành cho cử tri (mặc dù ‘cử tri’ trong trường hợp này là một công ty có trụ sở ở nước ngoài)”.
Tham vọng lớn của VinFast đối với bang North Carolina
Kể từ khi thành lập vào năm 2017, VinFast đã nỗ lực chuyển mình nhanh chóng để đạt được những mục tiêu toàn cầu cao cả của mình.
Thuộc sở hữu của người giàu nhất Việt Nam, công ty này đã chuyển hướng hai năm trước để chỉ sản xuất xe điện. Trong khi đã từng bán ô tô chạy động cơ đốt trong ở quê nhà, VinFast hiện đã chi hàng tỷ đô la để mở rộng dòng sản phẩm xe điện của mình ra thị trường nước ngoài.
Người phát ngôn của công ty này cho biết, cho đến nay, VinFast đã giao 350 xe cho khách hàng Mỹ và “hàng chục nghìn” xe trên toàn cầu. Công ty đã xuất xưởng những chiếc xe tới Mỹ đầu tiên được sản xuất tại Việt Nam vào cuối tháng 11.
Những đánh giá ban đầu về mẫu xe 5 chỗ VF8 của hãng là không tốt và VinFast thừa nhận sẽ có những thay đổi để cải thiện về trải nghiệm lái xe.
VinFast có kế hoạch chi 2 tỷ USD để xây dựng giai đoạn đầu tiên của nhà máy tại Chatham County, một cơ sở sản xuất và lắp ráp xe có khả năng sản xuất ban đầu là 150.000 chiếc SUV mỗi năm. Đến năm 2028, VinFast cam kết sử dụng 7.500 lao động tại nhà máy này.
Nhà máy này sẽ tọa lạc trên 1.800 mẫu đất và dự kiến sẽ bao gồm gần 3 triệu feet vuông không gian trong giai đoạn đầu.
VinFast được coi là nhà sản xuất ô tô đầu tiên trong lịch sử North Carolina và là dự án kinh tế lớn nhất được chính phủ Mỹ hậu thuẫn về mặt tạo việc làm dự kiến.
Khi công bố địa điểm vào tháng 3 năm 2022, North Carolina và Chatham County đã kết hợp để cung cấp cho VinFast khoản cắt giảm thuế nhân sự lên tới 1,25 tỷ USD nếu công ty đáp ứng các mục tiêu tuyển dụng và đầu tư trong tương lai. Đại hội đồng bang đã phân bổ 450 triệu đô la để nâng cáp các con đường xung quanh, chuẩn bị địa điểm và nâng cấp cơ sở hạ tầng cấp thoát nước tại cơ sở gần thị trấn nông thôn Moncure này.
Được bơm tiền tỷ, lỗ tiền tỷ
Trong khi các đợt giảm thuế hấp dẫn có thể sắp xảy ra, các nhà lãnh đạo của VinFast hiện vẫn đang tìm kiếm thêm nguồn tài trợ mới.
Vì không có nguồn doanh thu lớn, công ty này đã ghi nhận khoản lỗ đáng kể — 1,3 tỷ đô la vào năm 2021 và 2,1 tỷ đô la vào năm 2022. Việc báo lỗ vẫn tiếp tục diễn ra trong năm nay.
Hồi tháng 6, VinFast báo lỗ hơn 598 triệu USD trong 3 tháng đầu năm do doanh thu giảm 49% so với cùng kỳ năm ngoái. Nhìn chung, VinGroup, công ty mẹ của VinFast, đã chi 9,3 tỷ USD để tài trợ cho các hoạt động của VinFast, theo các số liệu công khai.
Mùa hè năm ngoái, công ty đã vay 4 tỷ USD từ Credit Suisse và Citigroup. Vào tháng 4, VinFast đã nhận được tổng cộng 2,5 tỷ USD từ công ty mẹ và từ Chủ tịch VinGroup Phạm Nhật Vượng, người giàu nhất Việt Nam.
VinFast đã sẵn sàng trở thành một công ty giao dịch đại chúng bằng cách sáp nhập với một công ty mua lại có mục đích đặc biệt, hay SPAC, vào ngày 10 tháng 8. Tuy nhiên, các chuyên gia của SPAC cảnh báo rằng thỏa thuận tiềm năng mà VinFast đã sắp xếp khó có thể huy động được nguồn vốn ngắn hạn đáng kể cho công ty sản xuất ô tô này.