Cù Tuấn, dịch
27-8-2023
Tóm tắt: Cuộc đổ bộ thành công của Ấn Độ là biểu hiện mới nhất cho thấy mối quan tâm mới đến việc khám phá Mặt Trăng, được thúc đẩy bởi niềm tự hào dân tộc và những cân nhắc chiến lược khác.
Tiếng hò reo chiến thắng tràn ngập bộ phận kiểm soát chương trình vũ trụ ở Bengaluru khi tàu đổ bộ Chandrayaan-3 nhẹ nhàng chạm vào bề mặt Mặt Trăng hôm thứ Tư. “Ấn Độ đang ở trên Mặt Trăng,” S Somanath, chủ tịch Tổ chức Nghiên cứu Vũ trụ Ấn Độ, mỉm cười và nói, vẻ mặt rõ ràng là nhẹ nhõm.
Cảm giác về lịch sử có thể cảm nhận rõ ràng – không chỉ vì Ấn Độ là quốc gia thứ tư đáp xuống Mặt Trăng, sau Mỹ, Trung Quốc và Nga – mà bởi vì tàu đổ bộ Vikram của Chandrayaan-3, cũng là quốc gia đầu tiên chạm xuống gần cực nam chưa được khám phá của vệ tinh này.
Chuyến bay này sẽ không phải là cuối cùng. Nửa thế kỷ sau khi kết thúc cuộc chạy đua không gian thời chiến tranh lạnh giữa Liên Xô và Mỹ, một số lượng lớn chưa từng có của các quốc gia đang chuẩn bị cho cuộc phiêu lưu trên Mặt Trăng của riêng mình.
Cuối tuần này, cơ quan vũ trụ Nhật Bản sẽ cố gắng đáp xuống Mặt Trăng mà không cần người điều khiển từ xa, trong khi Hàn Quốc cũng đang lên kế hoạch tương tự trong năm nay. Những nước khác như Canada, Mexico và Israel đang có kế hoạch cử máy móc thám hiểm khám phá bề mặt Mặt Trăng. Sáu cơ quan vũ trụ quốc tế đang hợp tác với chương trình Artemis của NASA, nhằm mục đích đưa con người trở lại Mặt Trăng vào năm 2025. Trong khi đó, Trung Quốc đang lên kế hoạch đưa các phi hành gia của mình lên bề mặt Mặt Trăng vào năm 2030.
Trong thập niên 1960, khi Mỹ và Liên Xô chạy đua để trở thành nước đầu tiên đặt chân lên vệ tinh tự nhiên duy nhất của Trái đất, việc thám hiểm Mặt Trăng hầu hết do các chính phủ chỉ đạo và các cơ quan vũ trụ quốc gia thực hiện. Mặc dù có những lợi ích kinh tế và công nghệ phụ từ các chương trình không gian, việc lên Mặt Trăng chủ yếu là vì niềm tự hào dân tộc.
Hơn nửa thế kỷ sau, các diễn viên và động cơ hành động đã thay đổi. Trong khi hoạt động thám hiểm, bao gồm cả các sứ mệnh Mặt Trăng, vẫn bị chi phối bởi các cường quốc kinh tế lớn, thì việc sử dụng không gian nói chung đã mở rộng tới nhiều quốc gia và công ty tư nhân hơn.
Brian Weeden, giám đốc kế hoạch chương trình tại Secure World Foundation, một tổ chức tư vấn của Mỹ tập trung vào việc sử dụng không gian bền vững, cho biết: “Công nghệ không gian đã giảm rất nhiều về chi phí và nó đã được thương mại hóa ở một số khía cạnh”.
“Đó cũng là lý do tại sao bạn thấy nhiều quốc gia khám phá phương tiện phóng tên lửa hơn… [và] quan tâm đến không gian. Và khi họ quan tâm đến không gian, Mặt Trăng xuất hiện như một mục tiêu cao cả, nhưng có thể đạt được”.
Ngoài uy tín quốc gia – vẫn là một yếu tố quan trọng trong việc đổ bộ lên Mặt Trăng – Weeden cho biết nhiều sứ mệnh đổ bộ lên Mặt Trăng nhằm mục đích xác định “những gì là thực sự hữu ích ở đó”.
“Một số người cho rằng có giá trị quân sự, chiến lược và kinh tế to lớn khi có được sự hiện diện trên Mặt Trăng. Những người khác nghĩ rằng Mặt Trăng có những nguồn lực mà chúng ta cần. Thành thật mà nói, chúng tôi không biết.”
Định vị vùng cực
Việc Ấn Độ lựa chọn cực nam Mặt Trăng để đổ bộ là rất có ý nghĩa. Khi sứ mệnh Apollo cuối cùng rời Mặt Trăng vào năm 1972, các nhà khoa học đánh giá Mặt Trăng khá khô cằn và cằn cỗi. Nhưng kể từ đó, các cuộc thăm dò đã chỉ ra rằng lượng lớn nước đóng băng và kim loại đất hiếm có thể ẩn giấu trong các miệng hố tối lạnh lẽo ở cực nam.
Cả Trung Quốc và Mỹ đều muốn sử dụng khu vực này làm căn cứ để khám phá những nơi xa nhất của Mặt Trăng, với mục tiêu lâu dài hơn là học cách sống và làm việc trên một hành tinh khác. Nguồn nước quý giá nếu không được sử dụng để uống có thể được phân hủy thành hydro dùng làm nhiên liệu hoặc oxy dùng để thở. Và hy vọng là với sự hiện diện thường xuyên, nhiều tài nguyên quý giá hơn có thể được tìm thấy trên Mặt Trăng để hỗ trợ các sứ mệnh khám phá xa hơn vào không gian sâu.
Jim Free, phó quản trị viên phụ trách phát triển hệ thống thám hiểm của Nasa cho biết: “Mục tiêu của chúng tôi là học cách sống và vận hành trên Mặt Trăng cũng như thực hiện nghiên cứu khoa học trên Mặt Trăng, để khi có thể, chúng tôi sẽ lên Sao Hỏa”.
Đánh giá cao sự sẵn sàng chi tiêu chính trị lớn cho các sứ mệnh Mặt Trăng – riêng Nasa đang chi khoảng 93 tỷ đô la cho Artemis đến năm 2025 – các công ty trên khắp thế giới cũng đang đổ xô vào. Các công ty Mỹ Intuitive Machines và Astrobotic đang cạnh tranh để vận hành chuyến đổ bộ thương mại lên Mặt Trăng đầu tiên trong năm nay sau cuộc đổ bộ ispace của Nhật Bản đã thất bại vào tháng Tư.
Dallas Kasaboski, nhà phân tích của công ty tư vấn vũ trụ NSR và là tác giả của báo cáo Thị trường Mặt Trăng hàng năm, cho biết: “Hiện tại có rất nhiều động lực”. Kasaboski ước tính có hơn 400 sứ mệnh Mặt Trăng công cộng và tư nhân được lên kế hoạch từ năm 2022 đến năm 2032, tăng so với dự báo 250 sứ mệnh so với cùng kỳ chỉ một năm trước. Ông nói, trong khi nhiều chương trình hiện tại – bao gồm cả Ấn Độ – đã được hình thành từ nhiều năm trước, “hai năm qua đã chứng kiến sự phát triển và cam kết mạnh mẽ hơn nhiều đối với các hoạt động trên Mặt Trăng”.
Rẻ hơn nhưng vẫn khó khăn
Sự tăng tốc đó được hỗ trợ nhờ chi phí truy cập và vận hành trong không gian giảm nhanh chóng cũng như nhận thức ngày càng tăng về không gian như một lĩnh vực chiến lược.
Nasa ước tính việc phát triển các tên lửa tái sử dụng thương mại như Falcon 9 của SpaceX đã cắt giảm chi phí – tính trên mỗi kg trọng tải – khi phóng vào cái gọi là quỹ đạo Trái đất tầm thấp – tới 95%. Sự tham gia của khu vực tư nhân vào việc phát triển các dịch vụ liên lạc và di chuyển trên Mặt Trăng hứa hẹn sẽ mang lại hiệu quả tương tự.
Bleddyn Bowen, phó giáo sư quan hệ quốc tế tại Đại học Leicester và là tác giả của cuốn sách Nguyên tội: Quyền lực, Công nghệ và Chiến tranh ngoài không gian. “Cuối cùng thì họ cũng đã có công nghệ sẵn sàng để thực hiện việc này.”
Nhưng trong khi ngày nay sức mạnh xử lý được tích hợp trong iPhone lớn hơn khoảng 100.000 lần so với sức mạnh xử lý của chiếc máy tính đưa con người lần đầu tiên đặt chân lên Mặt Trăng, thì việc lên Mặt Trăng vẫn là một công việc mạo hiểm. Bowen nói: “Không gian là nơi của những giấc mơ và những lời hứa tan vỡ. Vẫn cực kỳ khó khăn để có được mọi thứ như ý, vào thời điểm đúng, vào đúng ngày.”
Không có định vị vệ tinh để dẫn đường cho tàu vũ trụ, không có bầu khí quyển để làm chậm thiết bị đang lao xuống với tốc độ rất cao xuống bề mặt Mặt Trăng. Mặt Trăng đầy những miệng núi lửa và đống đổ nát và bóng của chúng có thể dễ dàng bị cảm biến đọc sai.
Ấn Độ đã thành công trong tuần này, nhưng chỉ sau khi sứ mệnh trước đó vào năm 2019 thất bại. Vài ngày trước khi tàu Chandrayaan-3 chạm đất, tàu đổ bộ Luna-25 của Nga đã bị mất kiểm soát và bị rơi xuống bề mặt.
Yury Borisov, người đứng đầu cơ quan vũ trụ Nga Roscosmos, đổ lỗi cho sự thất bại của chương trình Mặt Trăng của nước này sau 50 năm gián đoạn. Ông nói: “Kinh nghiệm vô giá mà những người tiền nhiệm của chúng tôi tích lũy được trong những năm 1960 và 1970 thực tế đã bị mất đi khi chương trình bị gián đoạn”.
Nhưng nguy cơ thất bại đã không làm Trung Quốc, Mỹ hay những nước như Ấn Độ nản lòng khi đang tìm kiếm uy tín mà sứ mệnh Mặt Trăng thành công đưa tới. Họ cũng không tỏ ra bận tâm trước sự không chắc chắn về kết quả mà các dự án tốn kém này sẽ mang lại. Đối với nhiều người, lợi thế lớn hơn chính là lợi thế của người đi đầu trong một lĩnh vực mà tiềm năng vẫn chưa được biết đến.
Bowen nói: “Nếu bạn là một cường quốc trên Mặt Trăng, thì bạn sẽ có ảnh hưởng lớn trong việc thiết lập các chi tiết cho việc quản lý Mặt Trăng. Việc quản lý Mặt Trăng sẽ là nền tảng cho mọi thứ khác có thể xảy ra trong 100 năm tới và… nếu Mặt Trăng trở nên khả thi hơn về mặt kinh tế thì bạn đã ở tầng trệt rồi”.
Quản trị Mặt Trăng
Nỗi sợ thua kém Trung Quốc đã khiến Mỹ phải tập trung lại nỗ lực thám hiểm không gian: từ bỏ Sao Hỏa và quay trở lại Mặt Trăng vào năm 2017. Trong vòng hai năm, Trung Quốc đã chứng tỏ khả năng lên Mặt Trăng của mình với lần hạ cánh thành công đầu tiên trên thế giới ở phía xa của Mặt Trăng.
Giờ đây, Trung Quốc và Mỹ đang nhắm mục tiêu vào cực nam và thậm chí một số địa điểm đổ bộ giống nhau, và kế hoạch của họ đã làm dấy lên lo ngại về xung đột tiềm ẩn.
Tim Marshall viết trong cuốn sách về quyền lực và chính trị trong không gian, Tương lai của Địa lý, viết: “Quyền lực thống trị sẽ có thể cản trở tham vọng của người khác bằng cách chiếm giữ lãnh thổ và cố gắng kiểm soát nó. Người đầu tiên chiếm giữ được sẽ là người đầu tiên tiếp cận được nguồn tài nguyên tiềm năng của Mặt Trăng.”
Người đứng đầu Nasa Bill Nelson đã cảnh báo vào đầu năm nay rằng Trung Quốc có thể bắt đầu đưa ra yêu sách đối với lãnh thổ trên Mặt Trăng dưới chiêu bài nghiên cứu khoa học. Cáo buộc này đã bị Trung Quốc bác bỏ.
Nhưng những bình luận của ông đã nêu bật nhu cầu cấp thiết phải đưa ra những hướng dẫn quốc tế mới cho việc khai thác Mặt Trăng nếu các sứ mệnh Mặt Trăng theo kế hoạch muốn thành công một cách hòa bình. Thỏa thuận Mặt Trăng năm 1979 chưa được Nga, Trung Quốc hay Mỹ phê chuẩn, thay vào đó họ đã đưa ra các quy tắc riêng được gọi là Hiệp định Artemis. Cả Trung Quốc và Nga đều chưa ký hiệp định này.
David Avino, giám đốc điều hành của công ty kỹ thuật vũ trụ Argotech, công ty có tham vọng phát triển hoạt động kinh doanh trên Mặt Trăng thịnh vượng, cho biết: “Điều rất quan trọng là tất cả các quốc gia lên Mặt Trăng đều yêu cầu một bộ quy tắc và chúng được tuân thủ tốt”.
Nhưng cuộc đua đã bắt đầu. Và nó không còn chỉ là giữa Mỹ và Trung Quốc nữa. Ấn Độ cũng có tham vọng đưa con người vào vũ trụ và phương pháp tiếp cận chi phí thấp của nước này cho đến nay đã tỏ ra rất thành công. Theo báo cáo, sứ mệnh Chandrayaan-3 tiêu tốn tới 73 triệu USD, chỉ bằng một phần chi phí của các cuộc đổ bộ khác.
Chương trình không gian 54 năm tuổi của Ấn Độ ban đầu tập trung vào phát triển trong nước – giúp xây dựng cơ sở hạ tầng thông tin liên lạc, cải thiện hệ thống giám sát cây trồng và cảnh báo lốc xoáy. Nhưng các ưu tiên của nó đã thay đổi cùng với sự trỗi dậy của Trung Quốc.
Rajeswari Pillai Rajagopalan, nhà phân tích tại tổ chức nghiên cứu Observer Research Foundation ở New Delhi, cho biết vụ thử tên lửa chống vệ tinh đầu tiên của Bắc Kinh vào năm 2007 “đã dẫn đến sự đồng thuận nhất trí rằng Ấn Độ cần phải làm gì đó để bảo vệ tài sản của mình trong không gian”. Ấn Độ cuối cùng đã thử nghiệm tên lửa chống vệ tinh của riêng mình vào năm 2019.
Ấn Độ cũng đã tìm cách chống lại sức mạnh của Trung Quốc bằng cách xây dựng quan hệ đối tác thám hiểm không gian, bao gồm các sứ mệnh tiềm năng trong tương lai lên Mặt Trăng với Nhật Bản và tới Sao Kim với Pháp.
Trong quá trình đó, nó đã xây dựng được khả năng đáng kể trong không gian. “Ấn Độ không phải là một cường quốc không gian mới. Họ đã phóng vệ tinh của riêng mình bằng tên lửa riêng lần đầu tiên vào năm 1980,” Bowen nói.
Nhiệm vụ thành công trong tuần này sẽ củng cố những nỗ lực của Thủ tướng Narendra Modi nhằm thể hiện Ấn Độ là một cường quốc hàng đầu thế giới về kinh tế, công nghệ và quân sự dưới thời thủ tướng của ông, với hội nghị thượng đỉnh các nhà lãnh đạo G20 ở New Delhi vào tháng tới và các cuộc bầu cử quốc gia vào năm 2024.
Ngược lại, sự thất bại của Luna-25 đã phủ bóng đen lên uy tín của Nga với tư cách là một cường quốc không gian. Weeden của SWF cho biết: “Trong 15 năm qua, chúng tôi đã thấy rất nhiều lý do để lo lắng về khả năng và sức sống của chương trình không gian của Nga. Tôi không nói rằng chương trình không gian của Nga đã kết thúc, nhưng nó đang trên một quỹ đạo đi xuống trong khi của Ấn Độ thì đang đi lên”.
Bowen chỉ ra rằng trong tất cả các lĩnh vực then chốt cần thiết để thể hiện sức mạnh trong không gian – cơ sở hạ tầng, dịch vụ kinh tế và tình báo quân sự – Ấn Độ đều có khả năng tự cung tự cấp.
“Vì vậy, nếu họ muốn thực hiện một chương trình thám hiểm Mặt Trăng mạnh mẽ – vâng, chương trình này sẽ tốn thời gian và tiền bạc – nhưng họ có thể làm được”.
________
Hình ảnh:
