Bước sang tháng 9, cuộc phản công của Ukraine tiếp tục có những đột phá trên cả hai mặt trận phía Đông và phía Nam, thậm chí đã tiến rất gần đến tuyến phòng thủ cốt lõi của quân đội Nga ở khu vực Zaporizhzhia. Các nhà phân tích nhận định rằng, quân đội Ukraine có thể tiến hành một cuộc tấn công trực diện bất cứ lúc nào. Và đây có thể trở thành trận chiến khốc liệt nhất và quan trọng nhất kể từ khi Ukraine chính thức phản công. Việc Ukraine đột phá tuyến phòng thủ phía Nam của quân đội Nga có thể đang đến rất gần. Chiến trường đang ở trong những thời khắc quan trọng và căng thẳng nhất.
Sau ba tháng tiến triển chậm đến mức khó chịu, cuộc phản công của Ukraine đang có được động lực. Gần ngôi làng phía nam Robotyne, quân đội Ukraine đã chọc thủng tuyến phòng thủ đầu tiên trong ba tuyến phòng thủ của Nga. Bây giờ họ đang tấn công phòng tuyến thứ hai. Vậy, liệu Ukraine có thể vượt qua nó và phòng tuyến thứ ba trước khi đạn pháo trở nên khan hiếm và mùa đông vẫy gọi hay không?
Trent Maul, Giám đốc phân tích của Cơ quan Tình báo Quốc phòng Mỹ (DIA) cho biết hiện tại đang có một sự lạc quan lớn trong cuộc phản công của Kyiv. Công việc của DIA – nơi ông Maul công tác ít được biết đến hơn so với CIA, chính là thực hiện các biện pháp quân sự đối với kẻ thù của nước Mỹ. Điều đó thường đòi hỏi những đánh giá mang tính định lượng, như tầm bắn của tên lửa Iran hay quy mô hạm đội của Trung Quốc. Nhưng những yếu tố vô hình cũng quan trọng không kém. Ông Maul nêu rõ ý chí chiến đấu là một yếu tố quan trọng, và thẳng thắn thừa nhận rằng cơ quan của ông đã sai lầm ở Iraq vào năm 2014 và Afghanistan vào năm 2021, nơi quân đội do Mỹ xây dựng đã sụp đổ gần như chỉ sau một đêm.
Trong cuộc chiến Ukraine này, việc ông Volodymyr Zelensky nhất quyết ở lại Kyiv, so với quyết định chạy trốn khỏi Kabul của Tổng thống Afghanistan Ashraf Ghani đã ảnh hưởng rõ rệt tới thực địa chiến trường. Tất cả những yếu tố vô hình này đều có vai trò cực kỳ quan trọng bên cạnh binh lực và vũ khí, đó là tầm quan trọng của khả năng lãnh đạo trên tiền tuyến, tinh thần đồng đội của quân đội, sức mạnh chỉ huy và kiểm soát của quân đội, v.v…
Trước khi chiến tranh nổ ra, các cơ quan tình báo phương tây đã không đánh giá đúng thực lực Ukraine khi bỏ qua những yếu tố thuộc về tinh thần như vậy. Họ chỉ đơn thuần so sánh về mặt lực lượng và vũ khí. Nếu vậy thì Nga đã đủ nuốt chửng Ukraine đến 10 lần rồi chứ không phải đang sa lầy như lúc này.
DIA cho biết, họ sẽ theo dõi các dấu hiệu cho thấy Nga có thể duy trì việc cung cấp đạn pháo cho tiền tuyến và duy trì vai trò lãnh đạo ở cấp địa phương. Các quan chức Mỹ và Ukraine trước đó đã không đánh giá cao chiều sâu phòng thủ của Nga và việc Ukraine sẽ gặp khó khăn như thế nào khi “đập tan” họ bằng xe thiết giáp. Các tướng lĩnh Ukraine nói rằng 80% nỗ lực của Nga là dành cho việc xây dựng phòng tuyến thứ nhất và thứ hai. Nhưng DIA cảnh báo rằng phần lớn quân tiếp viện của Nga vẫn ở phòng tuyến thứ ba.
Trong những tuần gần đây, các quan chức Mỹ đã bí mật chỉ trích các chỉ huy Ukraine về chiến lược quân sự của họ – đặc biệt là quyết định khai triển các đơn vị có kinh nghiệm ở phía đông xung quanh Bakhmut thay vì trên trục then chốt ở phía nam. Đặc biệt hơn là hai biến số quan trọng: Một là kho dự trữ đạn dược của Ukraine, rất quan trọng để duy trì các trận địa pháo nhằm tạo điều kiện cho tiến bộ. Và hai là thời tiết đang trở nên ẩm ướt hơn vào mùa thu.
Một quan chức chính quyền ông Biden nói rằng Ukraine chỉ còn khoảng 6 đến 7 tuần chiến đấu trước khi cuộc tấn công lên đến đỉnh điểm và thoái trào sau đó. Một số người cho rằng quân đội Ukraine đã tung ra hầu hết lực lượng dự bị trước khi chọc thủng tuyến thứ hai và chịu thương vong nặng nề nên họ khó có thể tiến xa. Nhưng chúng ta nên lưu ý rằng, hai nhân vật là ông Sergei Surovikin, vị tướng người Nga đã xây dựng các tuyến phòng thủ, và Yevgeny Prigozhin, lãnh đạo lính đánh thuê Wagner hiện đều đã biến mất khỏi hàng ngũ quân Nga trên tiền tuyến. Người trước bị cách chức, còn người sau thì chết trong một vụ tai nạn máy bay đáng ngờ. Một người là đại diện cho thành công về mặt phòng ngự, một người là đại diện cho thành công ở mặt trận tấn công. Phải chăng đó là một điềm báo cho quân đội của Tổng thống Putin?
***
Chỉ còn hơn ba tháng nữa là hết năm, quân đội Ukraine trước tiên cần chọc thủng từng chút một phòng tuyến của Nga trên mặt trận hiện tại. Sau đó, Kyiv mới có điều kiện đột phá toàn bộ chiến tuyến dài hàng trăm cây số.
Ngày 24/9, theo Bộ Tổng tham mưu Ukraine, lực lượng của Kyiv đã tiến về gần làng Verbove ở Zaporizhzhia, và quân đội Ukraine cũng đang tiến về phía nam tới thành phố Tokmak, một thành trì của Nga. Viện Nghiên cứu Chiến tranh (ISW) nhận định rằng đó là “một bước đột phá chiến thuật” ở Verbove, mặc dù cho biết tình hình vẫn chưa ổn định.
Bộ Tổng tham mưu Ukraine cho biết hôm Chủ nhật 24/9 rằng: “Các lực lượng Ukraine đang dồn ép kẻ thù và củng cố các vị trí của mình” khi nói về những tiến bộ ở thành phố Melitopol bị chiếm đóng. Lúc này, quân đội Ukraine tiết lộ, trên hướng tấn công chính ở khu vực phía nam Zaporizhzhia, các bãi mìn mà quân của họ phải đối mặt không còn nhiều như trước, và những bãi mìn dày đặc nhất có lẽ đã được dọn sạch.
Trong tuần qua, giao tranh giữa Nga và Ukraine trở nên khốc liệt, quân đội Ukraine đã dần tiếp cận tuyến phòng thủ chính của quân đội Nga ở lớp thứ hai. Trước tuyến phòng thủ chính thường có các bãi mìn, nhưng lính Nga cũng thường để lại các đường rút lui cho mình nên không phải ở đâu cũng có mìn. Tuy nhiên sẽ có chướng ngại vật như chiến hào chống tăng và phòng tuyến răng rồng ở phía trước để ngăn chặn lực lượng thiết giáp Ukraine có bước tiến nhanh chóng.
Điều kiện chiến đấu mới nhất cho thấy bộ binh Ukraine đã vươn được tới tuyến phòng thủ chính của Nga. Tuyến phòng thủ chính của quân đội Nga được canh gác nghiêm ngặt, bao gồm các chiến hào dày đặc, một số công sự cố định và bán cố định có vũ khí và có thể được pháo binh hỗ trợ từ phía sau. Nếu quân đội Ukraine muốn chọc thủng tuyến phòng thủ này thì có thể nói đây sẽ là đòn tấn công trực diện, rất có thể sẽ trở thành hình mẫu của chiến tranh tấn công hiện đại, có nguy cơ gây thương vong nặng nề cho cả hai bên.
Thông tin tình báo gần đây cho thấy rằng hỏa lực của pháo binh Ukraine đã có thể trấn áp hỏa lực của pháo binh Nga và bắt đầu có một số lợi thế về khả năng phản pháo. Radar chống pháo và đạn pháo thông minh Excalibur với độ chính xác cao do quân đội Mỹ cung cấp sẽ đóng vai trò ngày càng quan trọng. Điều này cung cấp sự hỗ trợ mạnh mẽ để hỗ trợ cho cuộc tấn công của quân đội Ukraine.
Hệ thống pháo binh và tên lửa HIMARS của quân đội Ukraine cũng có thể thực hiện các cuộc tấn công bao quát nhằm vào các tuyến phòng thủ của quân đội Nga, gây thiệt hại nghiêm trọng cho các thiết bị radar của quân đội Nga và ngăn chặn hiệu quả việc sử dụng vũ khí chống tăng của Nga. Khi các đội xe bọc thép quy mô lớn của quân đội Ukraine bắt đầu tấn công tầm gần, họ cũng sẽ sử dụng hỏa lực hạng nặng để bắn liên tục nhằm tiếp tục trấn áp các vị trí của quân Nga.
Nếu quân Ukraine dọn bãi mìn, chướng ngại vật, đồng thời vượt chiến hào kịp thời và hiệu quả, thì lực lượng thiết giáp sẽ nhanh chóng tiến về vị trí của quân Nga. Khi ấy, quân Nga có thể bị bắt hoặc bỏ chạy, thương vong của quân Ukraine cũng sẽ giảm đi rất nhiều.
Dù vậy, ngay cả khi quân đội Ukraine có thể hạn chế hiệu quả hỏa lực của pháo binh Nga, các cuộc đột kích quy mô lớn của lực lượng thiết giáp vẫn gặp rủi ro lớn. Khi các loại mìn chống tăng được kích hoạt, phương tiện có thể bị tê liệt và không thể tiến về phía trước. Nếu thiết giáp bị chặn tạm thời bằng chiến hào hoặc chướng ngại vật, nó sẽ trở thành mồi ngon cho vũ khí chống tăng của quân đội Nga.
***
Ukraine có thể phát động một cuộc tấn công trọng điểm bất cứ lúc nào, trong khi đó quân đội Nga đang củng cố tuyến phòng thủ và đồng thời phải bắt đầu xây dựng tuyến phòng thủ mới phía sau tuyến phòng thủ chính. Bộ chỉ huy quân sự Nga nên nhận ra rằng việc quân đội Ukraine đột phá chỉ là vấn đề thời gian.
Phía sau tuyến phòng thủ chính của Nga là các sở chỉ huy, điểm liên lạc, nhà kho, vị trí pháo binh, lực lượng phòng thủ sẽ yếu, khó ngăn chặn được đòn tấn công của lực lượng thiết giáp Ukraine. Quân đội Nga sẽ không đặt một số lượng lớn mìn phía sau tuyến phòng thủ này. Một khi khai thác được sơ hở trên tuyến phòng thủ chính của quân Nga, lực lượng chủ lực của quân đội Ukraine sẽ nhanh chóng tiến sâu vào phía sau tuyến phòng thủ và đánh bại quân Nga.
Có thể đã quá muộn để quân đội Nga xây dựng lại các công sự kiên cố, điều vốn có thể cản trở quân đội Ukraine tiến sâu hơn, nhưng hiệu quả thực tế vẫn còn phải chờ xem. Đánh giá tình hình hiện nay, quân đội Nga khó có thể tập hợp một lực lượng thiết giáp lớn, có hiệu quả chiến đấu để cạnh tranh với lực lượng thiết giáp Ukraine.
Quân đội Nga cũng sẽ phải cố gắng ngăn chặn quân Ukraine mở rộng sang trái và sang phải, dọc tuyến phòng thủ chính sau khi đột phá, khi đó cuộc tấn công có thể nhanh chóng chuyển thành cận chiến giáp lá cà trong chiến hào. Xe tăng và xe bọc thép của Ukraine có thể di chuyển dọc theo chiến hào, hỗ trợ hỏa lực tầm gần và yểm trợ cho từng bộ binh đang chiến đấu trong chiến hào.
Sau khi quân đội Ukraine xuyên thủng tuyến phòng thủ chính của quân đội Nga, họ không chỉ tiếp tục tiến về phía trước để phá vỡ tuyến phòng thủ mới tạm thời của quân đội Nga mà còn mở rộng khoảng cách về hai bên. Khi khoảng cách đủ lớn, lực lượng chủ lực của quân đội Ukraine sẽ có thể chọn cách đột nhập nhanh vào phía sau tuyến phòng thủ phía Nam của quân đội Nga, phá hủy các vị trí pháo binh, sở chỉ huy và điểm tiếp tế của Nga, khiến quân đội Nga bị kẻ thù từ cả hai phía áp sát. Thực sự có khả năng thực tế rằng quân đội Ukraine sẽ chọc thủng toàn bộ vị trí phòng thủ của Nga ở miền nam Ukraine trước cuối năm 2023.
Đó là chưa kể Ukraine đã nhận được những chiếc đầu tiên trong số 31 xe tăng M1 Abrams của Mỹ. 200 quân nhân Ukraine gần đây cũng đã hoàn thành khóa đào tạo liên quan. Xe tăng M1 Abrams có thể không ngay lập tức trở thành lực lượng chủ lực tấn công, nhưng chúng có thể đóng vai trò bất ngờ trong các trận chiến tiếp theo.
Trong cuộc phản công tương đối chậm ở giai đoạn đầu, quân đội Ukraine ước tính đã triển khai 1 – 2 lữ đoàn tiền phương, hoạt động với bộ binh quy mô nhỏ, với sự hỗ trợ của hỏa lực pháo binh và máy bay không người lái, hàng ngày tiến lên, rà phá mìn đồng thời mở rộng khoảng trống ở bên.
Quân đội Ukraine cũng đã tiến hành luân chuyển quân trên tiền tuyến, và ít nhất một nửa lực lượng phản công có thể vẫn chưa được đưa vào. Sau khi quân Ukraine chọc thủng tuyến phòng thủ chính của quân đội Nga, họ có thể khai triển 6-8 lữ đoàn tiến hành các cuộc đột kích chiều sâu nhằm đánh bại toàn bộ tuyến phòng thủ phía nam của quân đội Nga trong thời gian sớm nhất.
Thành công của quân đội Ukraine trên hướng tấn công chính ở phía nam cũng được hưởng lợi từ cuộc tấn công hỗ trợ ở phía đông. Quân đội Ukraine tiếp tục gây đủ áp lực về hướng Bakhmut ở miền đông Ukraine, thu hút quân Nga. Quân đội Nga đã phải trả giá đắt để chiếm giữ nơi này và đã tuyên truyền rất mạnh mẽ. Như vậy, về mặt chính trị Nga sẽ không thể dễ dàng bỏ cuộc và phải đầu tư lực lượng dự bị để phòng thủ tại khu vực này. Quân đội Nga cũng cố gắng tiến hành một cuộc tấn công ở phía đông bắc, tại Kupiansk để kiềm chế quân đội Ukraine nhưng không thành công.
Các binh sĩ ở mặt trận Ukraine cho biết quân Nga ở chiến hào tuy kém nhưng quân xung kích Nga đánh trả mạnh hơn. Những binh lính tham gia phản công phía nam phải là lực lượng đặc biệt và lính dù tương đối tinh nhuệ của Nga. Quân Nga cũng cố gắng phản công từ hai phía để đánh vào sườn quân Ukraine nhưng khó đạt được thành công, ngược lại quân Ukraine đã mở rộng khoảng trống đã để bảo đảm sự di chuyển an toàn của lực lượng quy mô lớn.
Sau khi lực lượng đổ bộ đường không Nga ban đầu khai triển ở Bakhmut được chuyển về hướng nam Zaporizhzhia, tuyến phòng thủ Bakhmut bị suy yếu, quân Ukraine đã lợi dụng tình hình để mở cuộc tấn công ác liệt và đạt được tiến bộ đáng kể. Ngày 18/9, quân đội Ukraine tuyên bố đã tiêu diệt khả năng chiến đấu của Lữ đoàn bộ binh cơ giới số 72, Lữ đoàn dù 31 và Lữ đoàn 83 của Nga. Điều đó khiến khả năng phòng thủ của quân đội Nga ở phía nam và phía đông đang suy giảm.
Một blogger quân sự Nga tiết lộ binh lính Nga bỏ rơi trang thiết bị quân sự trên chiến trường. Cuộc phản công do quân đội Nga tổ chức bao gồm nhiều loại nhân lực khác nhau nhưng không cung cấp đủ đạn pháo, thậm chí đạn pháo sau khi bắn ra cũng không nổ, tinh thần quân đội Nga xuống thấp sau thất bại trong cuộc phản công. Lính Nga nói rằng các vị trí phòng thủ chưa sẵn sàng và chỉ có thể sử dụng vũ khí nhỏ, ngược lại, quân Ukraine dường như có lợi thế về pháo binh.
Sự tiến bộ đồng bộ của quân đội Ukraine ở phía đông và phía nam cho thấy khả năng phối hợp chiến đấu hiệu quả, khả năng bắn pháo binh và tác chiến điện tử chính xác, cho thấy quân đội Ukraine không chỉ có tinh thần chiến đấu cao mà còn được huấn luyện bài bản, có đủ tài nguyên về đạn pháo và máy bay không người lái tấn công. Ngược lại, các hoạt động quân sự của Nga thiếu sự phối hợp và nguồn lực ngày càng cạn kiệt. Một ví dụ điển hình là việc Nga đang thiếu đạn pháo và đang cố gắng cầu cứu Triều Tiên nhưng chưa rõ sẽ nhận được bao nhiêu viện trợ. Theo đánh giá của các chuyên gia phương Tây, hiệu quả chiến đấu của Quân đội Nga đã giảm tới 50%.
Viên Minh (Tổng hợp)