Huyền Anh
Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) có thể tham gia vào cuộc xung đột tiềm tàng liên quan đến Đài Loan nếu chiến tranh lan đến lãnh thổ Hoa Kỳ tại khu vực Thái Bình Dương. Báo cáo do Trường Cao đẳng Quốc phòng NATO công bố vào Thứ Hai (15/4) cho biết đây là kịch bản có thể xảy ra nếu chiến tranh lan rộng.
Báo cáo có tựa đề “NATO và Tình huống Khẩn cấp Đài Loan” do Viện Nghiên cứu và Giáo dục có trụ sở tại Rome thực hiện. Báo cáo mang tính chất học thuật và không đại diện cho lập trường chính thức của NATO. Tuy nhiên, việc phân tích tình hình Đài Loan liên quan đến NATO là điều hiếm hoi và có thể được sử dụng như tài liệu tham khảo cho việc hoạch định chiến lược của liên minh.h
Tác giả báo cáo là Tiến sĩ James Lee, một nhà nghiên cứu tại Viện Hàn lâm Khoa học Đài Loan (Taiwan Academi Sinica).
Tiến sĩ Lee phân tích về việc liệu một cuộc tấn công vũ trang của Trung Quốc có kích hoạt Điều 5 Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương hay không. Theo Điều 5, một cuộc tấn công một thành viên NATO được xem là tấn công vào toàn bộ liên minh.
Báo cáo cho rằng việc kích hoạt Điều 5 là không có khả năng nếu chiến tranh chỉ giới hạn trong vùng lân cận Đài Loan hoặc Chuỗi đảo Thứ nhất. Chuỗi đảo này bao gồm các đảo nối liền Okinawa của Nhật Bản với Đài Loan và Philippines.
Tuy nhiên, báo cáo cho rằng Điều 5 có thể được áp dụng nếu xung đột leo thang đến mức Trung Quốc tấn công các căn cứ quân sự Mỹ ở Hawaii.
Một số ý kiến cho rằng Mỹ không có nghĩa vụ phòng thủ tập thể cho Hawaii và đảo Guam. Lý do là vì Điều 6 của Hiệp ước NATO nêu rõ: Một cuộc tấn công vũ trang nhằm vào một nước thành viên được coi là bao gồm một cuộc tấn công vũ trang vào lãnh thổ của tất cả các thành viên liên minh ở châu Âu hoặc Bắc Mỹ và bất kỳ vùng lãnh thổ đảo nào cũng phải ở Bắc Đại Tây Dương, phía bắc Chí tuyến Bắc.
Báo cáo gợi ý rằng Điều 5 có thể được áp dụng cho Hawaii, tùy thuộc vào cách định nghĩa lãnh thổ của hòn đảo này. Tuy nhiên, ngay cả khi Điều 5 được áp dụng, thì phạm vi hành động của các thành viên NATO vẫn sẽ “tương đối hạn chế”.
Ngoài ra, Tiến sĩ Lee đề xuất các phương thức hợp tác tiềm năng giữa các nước châu Âu và Hoa Kỳ để ứng phó với các tình huống bất ngờ. Cụ thể, Washington có thể kêu gọi các đồng minh NATO áp đặt các biện pháp trừng phạt đối với Bắc Kinh. Hoặc, các thành viên liên minh hoạt động tại khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương như Vương Quốc Anh, Pháp, Đức và Canada có thể hỗ trợ các hoạt động của Mỹ.
Nhận thức rõ ràng về nguy cơ tiềm ẩn do “cửa sổ dễ bị tấn công ở châu Âu” khi Hoa Kỳ tập trung lực lượng quân sự tại khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, báo cáo đề xuất Washington và NATO cần tăng cường hợp tác chặt chẽ trong việc lập kế hoạch dự phòng.
Trước đây, NATO đã cân nhắc thiết lập Văn phòng Liên lạc tại Tokyo nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho việc hợp tác với các nước Úc, Nhật Bản, New Zealand và Hàn Quốc trong khu vực. Tuy nhiên, liên minh quân sự xuyên Đại Tây Dương đã trì hoãn kế hoạch này.
Hawaii: Vùng đất ‘ngoài vòng bảo vệ’ của NATO
Theo hãng tin CNN, nhiều người dân Hawaii bày tỏ sự ngỡ ngàng khi hay tin bang của họ không nằm dưới “chiếc ô an ninh” của Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO).
Ông David Santoro, Chủ tịch tổ chức tư vấn Diễn đàn Thái Bình Dương có trụ sở tại Honolulu, cho rằng sự nhầm lẫn này xuất phát từ quan niệm mặc định rằng Hawaii, là một phần của Hoa Kỳ, sẽ tự động được NATO bảo vệ.
Tuy nhiên, trên thực tế, vị trí địa lý của Hawaii tọa lạc tại khu vực Thái Bình Dương, khiến cho hòn đảo này không nằm trong phạm vi áp dụng của Điều 5 Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO). Điều 5 chỉ bảo hộ cho các cuộc tấn công xảy ra trên lãnh thổ hoặc các đảo thuộc Bắc Mỹ và châu Âu của các quốc gia thành viên.
Lý do chính là do Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương được ký kết vào năm 1949, nhằm mục đích thiết lập liên minh quân sự giữa các quốc gia Bắc Mỹ và châu Âu để chống lại mối đe dọa từ Liên Xô. Vào thời điểm ký kết Hiệp ước, Hawaii vẫn chưa chính thức trở thành tiểu bang thứ 50 của Hoa Kỳ. Hawaii chỉ đạt được vị thế này vào năm 1959, mười năm sau khi Hiệp ước NATO được ký kết.
Điều này ngụ ý rằng nếu Hawaii bị tấn công, các quốc gia thành viên NATO không có nghĩa vụ phải hỗ trợ quân sự. Tuy nhiên, Hoa Kỳ, với tư cách là đồng minh NATO, vẫn có trách nhiệm bảo vệ Hawaii theo Hiệp định phòng thủ chung Mỹ – Nhật Bản.
Việc Hawaii không nằm trong “chiếc ô an ninh” của NATO đã gây ra những lo ngại về an ninh cho tiểu bang này, đặc biệt là trong bối cảnh căng thẳng gia tăng giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc.
Nhiều chuyên gia đề xuất rằng Hoa Kỳ nên xem xét việc đưa Hawaii vào Hiệp ước NATO để đảm bảo an ninh cho bang này và củng cố vị thế của Mỹ ở khu vực Thái Bình Dương.
Tuy nhiên, việc sửa đổi Hiệp ước NATO là một quá trình phức tạp đòi hỏi sự đồng thuận của tất cả các quốc gia thành viên. Do đó, không có gì chắc chắn rằng Hawaii sẽ được đưa vào NATO trong tương lai gần.
Kịch bản NATO bị cuốn vào vòng xoáy xung đột Đài Loan
Trên bàn cờ địa chính trị thế giới đầy biến động, vấn đề Đài Loan vẫn luôn là điểm nóng tiềm ẩn nguy cơ bùng nổ xung đột, đồng thời đặt ra thách thức không nhỏ cho NATO.
Theo số liệu của Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm (SIPRI), chi tiêu quân sự của Trung Quốc trong năm 2022 đã tăng 7,2% so với năm 2021, lên tới 272 tỷ USD, chỉ xếp sau Hoa Kỳ. Con số này cho thấy tiềm lực quân sự ngày càng gia tăng của Trung Quốc, khiến cho viễn cảnh nước này sử dụng vũ lực để thống nhất Đài Loan trở nên đáng lo ngại hơn bao giờ hết.
Căng thẳng Mỹ – Trung leo thang liên quan đến vấn đề Đài Loan đang là một trong những mối đe dọa lớn nhất đối với hòa bình và an ninh quốc tế hiện nay. Trung Quốc đại lục luôn khẳng định chủ quyền lãnh thổ không thể chia cắt đối với Đài Loan, coi đây là một tỉnh ly khai cần được thống nhất bằng vũ lực nếu cần thiết. Ngược lại, Đài Loan luôn kiên định lập trường về một quốc gia độc lập, với chính phủ và quân đội riêng.
Năm 2023, Trung Quốc đã tăng cường các hoạt động quân sự quanh Đài Loan, bao gồm các cuộc tập trận quân sự quy mô lớn và việc điều động máy bay chiến đấu xâm nhập vùng nhận dạng phòng không (ADIZ) của Đài Loan. Mỹ đã đáp trả bằng cách tăng cường sự hiện diện quân sự ở khu vực và cam kết bảo vệ Đài Loan theo Đạo luật Quan hệ Đài Loan.
Theo ước tính của RAND Corporation, một tổ chức nghiên cứu phi lợi nhuận toàn cầu có trụ sở tại Mỹ, một cuộc chiến tranh giữa Mỹ và Trung Quốc có thể khiến hơn 1 triệu người thiệt mạng và gây thiệt hại kinh tế lên tới 14 nghìn tỷ USD, gấp hơn 6 lần so với GDP của Đài Loan.
Nếu Trung Quốc tấn công Đài Loan, Hoa Kỳ có thể sẽ tham gia vào cuộc chiến để bảo vệ hòn đảo này. Điều này có thể dẫn đến sự tham gia của NATO theo Điều 5 Hiệp ước, vốn quy định rằng một cuộc tấn công vào bất kỳ quốc gia thành viên nào được xem là tấn công vào toàn bộ liên minh.
Việc NATO tham gia vào xung đột Đài Loan tiềm ẩn nhiều nguy cơ khó lường, có thể dẫn đến leo thang căng thẳng, bùng nổ chiến tranh quy mô lớn, thậm chí là một cuộc chiến tranh thế giới. Hơn nữa, sự can thiệp của NATO có thể khiến Trung Quốc phản ứng dữ dội, đẩy hai cường quốc hạt nhân vào thế đối đầu trực tiếp, gây ra những hậu quả khó lường cho khu vực và toàn cầu.
Tương lai của vấn đề Đài Loan và khả năng NATO bị cuốn vào xung đột vẫn còn nhiều ẩn số, phụ thuộc vào nhiều yếu tố phức tạp và khó lường. Tuy nhiên, cần nhấn mạnh rằng giải pháp hòa bình cho vấn đề Đài Loan là con đường duy nhất để đảm bảo hòa bình, ổn định và thịnh vượng cho khu vực Châu Á – Thái Bình Dương và trên toàn thế giới.
Huyền Anh tổng hợp