Hôm 16/4, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Lloyd Austin đã họp trực tuyến với người đồng cấp Trung Quốc Đổng Quân, đánh dấu lần đầu tiên hai quan chức quốc phòng cấp cao hai nước đối thoại sau hơn một năm.
Quan hệ Mỹ – Trung đang tan băng?
Theo thông cáo báo chí của Lầu Năm Góc, trong cuộc họp kéo dài hơn một giờ, hai Bộ trưởng đã thảo luận về một loạt các vấn đề quốc phòng song phương và các động lực an ninh toàn cầu.
Cuộc họp trực tuyến diễn ra trong bối cảnh quan hệ Mỹ – Trung đang có nhiều căng thẳng, đặc biệt là liên quan đến các vấn đề an ninh khu vực và thương mại. Lần gần nhất hai Bộ trưởng quốc phòng hai nước đối thoại là vào tháng 11/2022, trong chuyến thăm Trung Quốc của Ngoại trưởng MỹAntony Blinken.
Theo thông cáo báo chí, sau cuộc hội đàm giữa Bộ trưởng Austin và người đồng cấp Trung Quốc, ông Austin đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tiếp tục duy trì các kênh liên lạc quân sự giữa hai nước.
Ông cũng khẳng định rõ ràng về việc tôn trọng tự do hàng hải trên vùng biển quốc tế được bảo đảm theo luật pháp quốc tế, đặc biệt là tại Biển Đông.
Tuyên bố này được đưa ra trong bối cảnh quan hệ giữa Mỹ và Trung Quốc đang có xu hướng nguội lạnh trong những năm gần đây, dẫn đến việc giảm thiểu giao tiếp giữa hai bên, đặc biệt là trong lĩnh vực quân sự. Hai nước bất đồng về nhiều vấn đề, bao gồm thương mại, an ninh và nhân quyền.
Bộ Quốc phòng Mỹ là cơ quan chịu ảnh hưởng nặng nề nhất bởi sự gián đoạn liên lạc quân sự với Trung Quốc. Kể từ sau chuyến thăm Đài Loan của Chủ tịch Hạ viện Nancy Pelosi vào năm 2022, các nhà lãnh đạo quân sự Mỹ không thể thực hiện liên lạc khu vực với các đối tác Trung Quốc trong hơn một năm qua.
Một số kênh liên lạc quân sự giữa Mỹ và Trung Quốc đã được khôi phục sau cuộc gặp thượng đỉnh giữa Tổng thống Joe Biden và Chủ tịch Tập Cận Bình hồi tháng 11/2023. Tuy nhiên, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Lloyd Austin vẫn gặp khó khăn trong việc thiết lập đối thoại trực tiếp với người đồng cấp Trung Quốc.
Các kênh liên lạc quân sự hai bên vốn đã hiếm hoi và thiếu minh bạch. Tháng 4/2022, sau hơn một năm nhậm chức, Bộ trưởng Austin mới có cuộc trao đổi đầu tiên với người tiền nhiệm của Bộ trưởng Quốc phòng Trung Quốc hiện tại, ông Ngụy Phượng Hòa.
Tuy nhiên, sau sự kiện Mỹ bắn hạ khinh khí cầu do thám của Trung Quốc bay qua lãnh thổ Mỹ vào đầu năm 2023, ông Ngụy Phượng Hòa đã từ chối mọi yêu cầu tiếp xúc từ phía Mỹ.
Sự gián đoạn liên lạc này cũng trùng hợp với chiến dịch hù dọa nhằm vào Hoa Kỳ và các đồng minh của Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA). Trong hai năm, PLA đã thực hiện hơn 180 lần tiêm kích bám đuôi các máy bay quân sự Mỹ, vượt quá tổng số vụ việc tương tự diễn ra trong cả thập kỷ trước đó cộng lại.
Cuộc điện đàm giữa Bộ trưởng Mỹ – Trung diễn ra ngay sau khi Ủy ban Chuyên trách của Hạ viện ứng phó với ĐCSTQ công bố một báo cáo. Báo cáo này cáo buộc chính quyền ĐCSTQ trực tiếp trợ cấp cho việc sản xuất và phân phối các loại thuốc phiện bất hợp pháp, góp phần gây ra hàng trăm nghìn ca tử vong do sử dụng ma túy tại Mỹ. Hiện tại, vẫn chưa rõ Bộ Quốc phòng Mỹ sẽ có những hành động cụ thể nào để đối phó với những phát hiện trong báo cáo này. Sự kiện này đánh dấu sự ấm lên trong quan hệ Mỹ – Trung sau một giai đoạn dài căng thẳng và đối đầu, đặc biệt là trong lĩnh vực quân sự.
Quan hệ Mỹ – Trung: Căng thẳng và thách thức
Mối quan hệ Mỹ – Trung hiện đang ở giai đoạn căng thẳng cao độ, bao trùm nhiều lĩnh vực quan trọng, từ kinh tế và thương mại đến an ninh, chính trị và công nghệ. Tình trạng căng thẳng này xuất phát từ nhiều yếu tố phức tạp, bao gồm:
Sự trỗi dậy mạnh mẽ của Trung Quốc trên trường quốc tế, đặc biệt là về kinh tế và quân sự, đã đặt ra thách thức cho vị thế thống trị của Mỹ. Điều này dẫn đến lo ngại về sự cạnh tranh tiềm tàng và ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc trong các vấn đề toàn cầu.
Khác biệt sâu sắc về hệ tư tưởng và chính trị giữa hai nước cũng góp phần làm gia tăng căng thẳng. Mỹ là một nền dân chủ tự do, đề cao các giá trị như nhân quyền, tự do ngôn luận và pháp quyền, trong khi Trung Quốc là một quốc gia độc đảng với sự kiểm soát chặt chẽ của chính phủ. Những khác biệt này dẫn đến bất đồng về vai trò của chính phủ, quyền tự do cá nhân và cách thức quản lý đất nước.
Cạnh tranh gay gắt trong khu vực Châu Á – Thái Bình Dương cũng là một điểm nóng trong mối quan hệ Mỹ – Trung. Cả hai nước đều coi khu vực này là khu vực quan trọng về lợi ích chiến lược và kinh tế, dẫn đến sự cạnh tranh trong các hoạt động ngoại giao, kinh tế và quân sự.
Tranh chấp chủ quyền ở Biển Đông là một điểm nóng tiềm ẩn nguy cơ xung đột cao nhất giữa hai nước. Cả Mỹ và Trung Quốc đều có tuyên bố chủ quyền phi lý đối với hầu hết diện tích Biển Đông, dẫn đến căng thẳng gia tăng và các hành động quân sự hóa phi pháp từ phía Trung Quốc.
Căng thẳng Mỹ – Trung kéo theo một số tác động đáng chú ý:
Nguy cơ xung đột quân sự: Căng thẳng gia tăng làm gia tăng nguy cơ xảy ra xung đột quân sự, đặc biệt là ở Biển Đông hoặc Biển Hoa Đông. Một cuộc xung đột như vậy sẽ có hậu quả thảm khốc cho cả hai nước và toàn bộ khu vực.
Cản trở hợp tác quốc tế: Căng thẳng Mỹ – Trung cản trở hợp tác quốc tế về các vấn đề toàn cầu như biến đổi khí hậu, đại dịch COVID-19 và an ninh hạt nhân. Việc giải quyết những thách thức chung này đòi hỏi sự hợp tác và phối hợp giữa các quốc gia, nhưng căng thẳng hiện tại đang làm suy yếu khả năng hợp tác hiệu quả.
Tác động tiêu cực đến nền kinh tế toàn cầu: Chiến tranh thương mại Mỹ – Trung và các biện pháp trừng phạt kinh tế lẫn nhau đã tác động tiêu cực đến nền kinh tế toàn cầu, gây gián đoạn chuỗi cung ứng và làm tăng giá cả hàng hóa. Căng thẳng tiếp tục có thể dẫn đến suy thoái kinh tế và ảnh hưởng tiêu cực đến đời sống của người dân trên toàn thế giới.
Huyền Anh tổng hợp