Liên Thành
Kể từ những ngày đầu tiên của cuộc chiến, ông Putin đã thường xuyên đề cập đến các cuộc tấn công hạt nhân như một phần trong nỗ lực rộng lớn hơn của Nga nhằm thiết lập cái gọi là lằn ranh đỏ và làm suy yếu sự hỗ trợ của phương Tây dành cho Ukraina. Tuy nhiên, ví dụ mới nhất về đe doạ hạt nhân này đáng được chú ý kỹ hơn vì nó vô tình cung cấp những hiểu biết sâu sắc về thực tế chính trị đằng sau của ông Putin.
Ukraina đã đạt được bước đột phá ngoại giao lớn vào tuần trước, được các đồng minh chủ chốt bật đèn xanh cho các cuộc tấn công vào lãnh thổ Nga bằng vũ khí phương Tây. Phản ứng của Nga trước tin tức mang tính bước ngoặt này là khá gay gắt, với việc một loạt quan chức và nhà tuyên truyền của Điện Kremlin lên án phương Tây và thề sẽ trả thù khủng khiếp.
Peter Dickinson là biên tập viên của dịch vụ UkraineAlert của Hội đồng Đại Tây Dương, đã có bài nhận định rằng, những lời răng đe của ông Putin đang ngày một mất dần hiệu lực, và thậm chí còn vừa mới ngầm thừa nhận Crimea không phải là một phần của Nga. Sau đây là những nội dung chính trong bài bình luận của chuyên gia Dickinson.
Có thể dự đoán được, ông Vladimir Putin sẽ dẫn đầu, đưa ra thêm nhiều mối đe dọa hạt nhân. Phát biểu tại Tashkent, ông Putin cảnh báo các nhà lãnh đạo châu Âu về “ những hậu quả nghiêm trọng ” trước khi nhắc nhở họ về khả năng dễ bị tổn thương của chính họ. Ông nhận xét : “Họ nên nhớ rằng nước của họ là những quốc gia nhỏ và đông dân, đây là yếu tố cần cân nhắc trước khi họ bắt đầu bàn về việc tấn công sâu vào lãnh thổ Nga” .
Phản ứng của đồng minh thân cận của ông Putin và cựu tổng thống Nga Dmitry Medvedev thể hiện mối đe dọa hạt nhân thậm chí còn rõ ràng hơn. Ông Medvedev, hiện là phó chủ tịch Hội đồng An ninh Nga, cho biết sẽ là một “sai lầm chết người” nếu các nhà lãnh đạo phương Tây tin rằng Nga chưa sẵn sàng sử dụng vũ khí hạt nhân chống lại Ukraina hoặc các quốc gia thành viên NATO. Ông tuyên bố: “Than ôi, đây không phải là một nỗ lực đe dọa hay lừa đảo hạt nhân”.
Tất nhiên, việc Nga sử dụng biện pháp đe doạ hạt nhân không còn là điều đáng ngạc nhiên nữa. Kể từ những ngày đầu tiên của cuộc xâm lược Ukraina, ông Putin đã thường xuyên đề cập đến các cuộc tấn công hạt nhân như một phần trong nỗ lực rộng lớn hơn của Nga nhằm thiết lập cái gọi là lằn ranh đỏ và làm suy yếu sự hỗ trợ của phương Tây dành cho Ukraina. Tuy nhiên, ví dụ mới nhất về đe doạ hạt nhân này đáng được chú ý kỹ hơn vì nó vô tình cung cấp những hiểu biết sâu sắc về thực tế chính trị đằng sau của ông Putin về việc chinh phục và thôn tính.
Với những đề cập lạnh lùng đến “các quốc gia nhỏ và đông dân”, ông Putin rõ ràng hy vọng sẽ đe dọa các đối thủ của mình và báo hiệu rằng việc sử dụng vũ khí phương Tây trên lãnh thổ Nga là một lằn ranh đỏ lớn đối với Điện Kremlin. Nhưng theo logic riêng của Nga, lằn ranh đỏ đặc biệt này đã bị vượt qua hàng trăm lần. Kể từ năm 2022, Ukraina thường xuyên sử dụng vũ khí phương Tây trên khắp các khu vực Ukraina bị chiếm đóng mà Tổng thống Putin nói hiện là một phần của Nga mà không gây ra bất kỳ sự leo thang rõ rệt nào từ Matxcova.
Ít nhất về mặt chính thức, không có sự mơ hồ nào ở Matxcova về tình trạng của các khu vực Ukraina mà Điện Kremlin tuyên bố chủ quyền. Theo Hiến pháp Nga, các tỉnh Luhansk, Donetsk, Zaporizhzhia và Kherson của Ukraina cùng với bán đảo Crimea hiện đều là một phần của Liên bang Nga. Nga tuyên bố “trả lại” Crimea vào tháng 3 năm 2014, chỉ vài tuần sau khi quân đội chớp nhoáng tiếp quản bán đảo này, đánh dấu sự khởi đầu của cuộc xâm lược Ukraina của Nga. Gần đây hơn, ông Putin đã tuyên bố “sáp nhập” thêm 4 tỉnh của Ukraina trong một buổi lễ xa hoa ở Điện Kremlin vào tháng 9 năm 2022.
Về mặt kỹ thuật, năm tỉnh của Ukraina bị Nga “sáp nhập” đơn phương giờ đây đều được hưởng sự bảo vệ giống như phần còn lại của lãnh thổ Nga. Tuy nhiên, trên thực tế, từ lâu, rõ ràng Matxcova không có ý định mở rộng chiếc ô hạt nhân của mình để bao trùm các khu vực này, hoặc thậm chí cố gắng áp đặt các giới hạn đỏ liên quan đến việc sử dụng vũ khí phương Tây.
Trận Kherson cung cấp một minh chứng đặc biệt sống động về khoảng cách đáng tin cậy giữa lời nói của Nga và thực tế. Thủ phủ khu vực duy nhất bị chiếm trong toàn bộ cuộc xâm lược của Nga, Kherson được giải phóng vào tháng 11 năm 2022, chưa đầy hai tháng sau khi ông Putin tuyên bố đây là “của Nga mãi mãi. Lúc đó, thay vì chạm tới nút hạt nhân, ông Putin đã phản ứng trước không mạnh mẽ bằng cách ra lệnh cho đội quân của mình lặng lẽ rút lui qua sông Dnipro.
Trận chiến Crimea đang phát triển có lẽ còn bộc lộ nhiều hơn thế. Trong hơn mười năm, ông Putin luôn khẳng định bán đảo Ukraina bị chiếm đóng hiện là một phần của Nga và bác bỏ mọi nỗ lực thảo luận về tình trạng của bán đảo này. Trong thời kỳ này, việc chiếm giữ Crimea đã nổi lên như một yếu tố được cho là quan trọng nhất trong câu chuyện dân tộc của nước Nga hiện đại; nó đã được coi là thành tựu vĩ đại nhất trong toàn bộ sự nghiệp chính trị của ông Putin và được nhiều người coi là biểu tượng cho sự trở lại vị trí hàng đầu của đất nước trong các vấn đề quốc tế. Sự tôn trọng chính thức của Nga đối với Crimea ban đầu đã thuyết phục nhiều người ở phương Tây coi bán đảo này là khu vực cấm, nhưng không ngăn cản được Ukraina.
Kể từ những tháng đầu của cuộc chiến, Ukraina đã tấn công lực lượng Nga ở Crimea bằng mọi loại vũ khí sẵn có, bao gồm cả những vũ khí do các đồng minh phương Tây của nước này cung cấp. Tên lửa do phương Tây cung cấp đã đóng vai trò trung tâm trong Trận chiến Crimea, cho phép Ukraina tiêu diệt một cách có phương pháp hệ thống phòng không của Nga trên khắp bán đảo và đánh chìm nhiều tàu chiến Nga. Cuộc tấn công đáng chú ý nhất xảy ra vào tháng 9/2023, khi Ukraina sử dụng tên lửa hành trình của phương Tây để ném bom và phá hủy một phần trụ sở Hạm đội Biển Đen của Nga ở Sevastopol. Điều quan trọng là nó không dẫn đến Thế chiến thứ ba. Thay vào đó, ông Putin đã rút hầu hết các tàu chiến còn lại của mình khỏi Crimea về các cảng Nga tương đối an toàn.
Sự mâu thuẫn rõ ràng trong quan điểm công khai của Điện Kremlin liên quan đến các cuộc tấn công trên đất Nga có một số ý nghĩa thực tế đối với việc tiến hành thêm cuộc chiến. Nó nhấn mạnh tính linh hoạt của các lằn ranh đỏ của Nga và củng cố nhận thức rằng Matxcova chủ yếu tìm cách khai thác nỗi sợ hãi leo thang của chính phương Tây hơn là thiết lập bất kỳ ranh giới thực sự nào.
Rõ ràng, không một nhà lãnh đạo phương Tây có trách nhiệm nào có thể hoàn toàn coi thường mối đe dọa chiến tranh hạt nhân. Đồng thời, ngày càng rõ ràng rằng việc sử dụng đe doạ hạt nhân không ngừng nghỉ của Nga đang mất dần hiệu lực. Bằng cách tham gia vào các mối đe dọa hạt nhân thường xuyên mà không bao giờ dẫn đến hành động, Điện Kremlin đã làm suy yếu toàn bộ khái niệm răn đe hạt nhân. Dựa trên kinh nghiệm trong hai năm qua, giờ đây có vẻ an toàn khi kết luận rằng mặc dù việc ném tấn công liên tục đất của Nga có thể buộc ông Putin phải đáp trả quyết liệt bằng một số hình thức, nhưng các cuộc tấn công có chủ đích vào các căn cứ quân sự của Nga và các vị trí bắn qua biên giới từ Ukraina là rất khó để thúc đẩy bất kỳ loại leo thang lớn nào.
Sự miễn cưỡng rõ ràng của Điện Kremlin trong việc coi các khu vực “sáp nhập” của Ukraina là hoàn toàn của Nga mâu thuẫn trực tiếp với những nỗ lực của Matxcova nhằm miêu tả việc chiếm đóng các vùng đất của Ukraina là không thể đảo ngược. Sau hơn một thập niên, hàng trăm nghìn công dân Nga đã được chuyển đến Crimea bị chiếm đóng kể từ năm 2014 chắc chắn sẽ tự hỏi họ phải đợi bao lâu nữa trước khi Điện Kremlin cuối cùng cũng xem họ lả được xứng đáng bảo vệ.
Không hề cố định, tham vọng lãnh thổ của Nga ở Ukraina phần lớn mang tính cơ hội và sẽ mở rộng hoặc thu hẹp tùy theo tình hình quân sự. Ông Putin và các cộng sự thường kêu gọi Ukraina chấp nhận “thực tế lãnh thổ mới” do tiền tuyến hiện tại của cuộc chiến tạo ra, nhưng hành động của họ gửi đi một tín hiệu không thể nhầm lẫn rằng tương lai của các khu vực Ukraina “sáp nhập” vẫn còn nhiều điều đáng tranh luận. Trong khi đó, nhiều cuộc rút lui khỏi “vùng đất lịch sử của Nga” do quân đội Nga tiến hành kể từ năm 2022 cho thấy khả năng xảy ra ngày tận thế hạt nhân đã bị phóng đại quá mức. Điều này sẽ giúp các đối tác phương Tây của Kyiv vượt qua nỗi sợ leo thang tự chuốc lấy thất bại và khuyến khích họ cuối cùng cung cấp cho Ukraina các công cụ, cùng với sự rảnh tay, để hoàn thành công việc đánh bại Nga.