THƯỜNG SƠN
Không hợp tác với cơ quan an ninh Việt Nam yêu cầu cung cấp thông tin về các tài khoản mà Việt Nam cho là “lừa đảo, vi phạm pháp luật” một trong những nội dung mà Bộ Thông tin và Truyền thông và hệ thống báo đảng của Việt Nam vừa cáo buộc Facebook.
Cáo buộc nặng nề trên xem ra khác hẳn thời ‘mặn nồng’ của cuộc gặp giữa Bộ trưởng Thông Tin Truyền Thông Trương Minh Tuấn với người đứng đầu Quản Trị Chính Sách Toàn Cầu của Facebook là bà Monika Bickert vào tháng Tư năm 2017, khi facebook của nhiều người đấu tranh dân chủ và nhân quyền đã bị gỡ nội dung và bị khóa. Cùng thời gian đó, giới tuyên giáo Việt Nam phổ biến thông tin cho biết vào năm 2017, Việt Nam đã yêu cầu Google gỡ bỏ hơn 2000 clip bị cho là “nói xấu, bôi nhọ lãnh đạo Đảng và Nhà nước” trên YouTube, để đến thời điểm diễn ra cuộc gặp Monika Bickert – Trương Minh Tuấn đã có hơn 1000 clip bị xóa.
Đầu năm 2019, nhiều tờ báo nhà nước đồng loạt nhảy xổ vào Facebook và gào thét về những ‘sai phạm’ của hãng này tại Việt Nam như không đóng các tài khoản cá nhân, Fanpage, nhóm, có bài đăng với nội dung vu khống, chống phá chính quyền, bôi nhọ, phỉ báng các cá nhân, tổ chức, cơ quan Nhà nước; cho phép các tài khoản hoạt động quảng cáo, rao bán sản phẩm, dịch vụ bất hợp pháp; trốn thuế; không hợp tác với cơ quan an ninh Việt Nam yêu cầu cung cấp thông tin về các tài khoản mà Việt Nam cho là “lừa đảo, vi phạm pháp luật”…
Chắc chắn là những tờ báo trên đã được bật đèn xanh bởi hành động thông đồng của Ban Tuyên giáo trung ương của Ủy viên bộ chính trị Võ Văn Thưởng và Bộ Thông tin và Truyền thông của tân bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng.
Điều đó cũng có nghĩa là lần đầu tiên từ lúc vào Việt Nam, Facebook đã biết phản ứng như thế nào trước sự can thiệp ngày càng thô bạo của chính thể độc đảng ở đất nước này.
“Chúng tôi có một quy trình rõ ràng để các chính phủ báo cáo nội dung bất hợp pháp và chúng tôi xem xét tất cả các yêu cầu đó, đối chiếu các điều khoản và điều kiện cung cấp dịch vụ của chúng tôi với luật pháp địa phương”, Facebook viết trong một tuyên bố để phản ứng những cáo buộc của chính quyền Việt Nam về việc doanh nghiệp này vu khống, bôi nhọ cá nhân, tổ chức; cho phép quảng cáo bất hợp pháp; và trốn thuế.
Vào tháng 12/2018, bất ngờ xuất hiện thông tin về bà Lê Diệp Kiều Trang – người phụ trách của Facebook tại Việt Nam – đã thôi việc vào ngày 1/1/2019. Khi đó, thông tin này đã gây sự chú ý và dấu hỏi từ dư luận. Nhiều người không biết rõ bà Trang tự nguyện nghỉ việc hay bị ban lãnh đạo của Facebook thúc ép phải nghỉ việc.
Nhưng vào những ngày đầu năm 2019 thì sự thể đã rõ hơn nhiều: cái cách phản ứng dữ dằn và cay cú của chính quyền Việt Nam đối với Facebook đã cho thấy trong những tháng qua doanh nghiệp mạng xã hội này đã không làm cho những kẻ muốn bóp nghẹt tự do ngôn luận và tự do Internet hài lòng.
Không loại trừ khả năng Facebook đã bị chính quyền Việt Nam đe dọa theo đúng cái cách của Trung Quốc độc trị đối với Google gần một chục năm về trước, để cuối cùng dàn lãnh đạo Facebook phải phản ứng lại.
Việc Facebook cho bà Lê Diệp Kiều Trang nghỉ việc vào ngày 1/1/2019 – đúng vào ngày Luật An ninh mạng của Việt Nam có hiệu lực – có thể là một phản ứng mang hàm ý phản ứng đối với Luật An ninh mạng mà đang tạo ra nguy cơ siết bóp đối với Facebook.
Trước đó, rất nhiều dư luận trên mạng xã hội đã dậy sóng với những dấu hỏi: Phải chăng Facebook đã bắt đầu ‘thành khẩn hợp tác’ với chính quyền Việt Nam từ cuối năm 2017? Vì sao Facebook – một tổ chức mạng có uy tín quốc tế và được tiếng là độc lập với các chính phủ, lại dễ dàng thỏa hiệp với chính quyền Việt Nam trong việc “xóa tin xấu độc’ – mà thực chất là xóa và gỡ nhiều tin tức, bình luận về dân chủ nhân quyền và bất công xã hội?
Vậy điều gì, hay những tác động nào đã khiến Facebook thay đổi quan điểm từ thỏa hiệp với chính quyền Việt Nam sang phản ứng với nó?
*****
“Khi về làm dâu, cô gái đó sẽ phải tôn trọng các yếu tố văn hoá, truyền thống của gia đình nhà chồng. Điều này lại càng khắt khe hơn với một nàng dâu trưởng, khi sẽ phải làm gương cho những nàng dâu đến sau”– Nguyễn Mạnh Hùng nói với Phó chủ tịch châu Á – Thái Bình Dương của Facebook là Simon Milner trong một cuộc gặp tại Hà Nội vào tháng 9 năm 2018. Ngay sau đó câu nói này đã được các tờ báo đảng Việt Nam tô đậm một cách đầy chủ ý và mang tính chiến thắng với những cái tít ‘Lãnh đạo Facebook cam kết hợp tác chặt chẽ với Chính phủ Việt Nam’, mà cụ thể là “Phó chủ tịch Facebook cam kết sẽ hợp tác chặt chẽ với Chính phủ Việt Nam để giải quyết các vấn đề còn tồn tại, hình thành nhóm làm việc chung giữa Facebook với cơ quan quản lý Việt Nam”.
‘Nhà chồng’ Nguyễn Mạnh Hùng (phải) với ‘nàng dâu’ Simon Milner
Cũng ngay sau đó, Facebook – một trong những doanh nghiệp mạng xã hội lớn nhất và được xem là uy tín nhất thế giới – đã phải mang một biệt hiệu chẳng hay ho chút nào: ‘Nàng dâu trưởng của nhà chồng Việt Nam’.
Vậy ‘nhà chồng’ muốn gì? Và áp đặt luật ‘làm dâu’ ra sao?
Những mục tiêu là rất rõ: ngăn chặn thông tin bất đồng chính trị đang từng ngày đe dọa sự tồn vong của chế độ cầm quyền, và bắt Facebook phải đóng thuế trong bối cảnh Việt Nam chỉ còn biết đi vay để đảo nợ nước ngoài nhưng vẫn chẳng thu được đồng nào trong tổng số hàng chục ngàn tỷ đồng mưu tính truy thu từ hoạt động kinh doanh chưa đóng thuế của Facebook tại Việt Nam trong nhiều năm qua.
Trong thực tế, những cố gắng và cả những thủ đoạn không mệt mỏi của chính quyền Việt Nam nhằm gây áp lực lẫn ‘thuyết phục vận động’ Facebook đã phần nào đạt kết quả.
Sau cuộc gặp của Bộ trưởng Thông Tin Truyền Thông Trương Minh Tuấn với người đứng đầu Quản Trị Chính Sách Toàn Cầu của Facebook là bà Monika Bickert vào tháng Tư năm 2017, facebook của nhiều người đấu tranh dân chủ và nhân quyền đã bị gỡ nội dung và bị khóa, và hiện tượng này đã trở thành số nhiều và liên tục. Tình trạng bóp nghẹt tự do biểu đạt trên mạng và bỏ tù các nhà hoạt động, cũng như các vụ khóa tài khoản và tháo gỡ nội dung đã gia tăng nghiêm trọng mà không nhận được lời giải thích thỏa đáng từ Facebook ngoài lý do mơ hồ là “vi phạm tiêu chuẩn”.
Cùng thời gian trên, giới tuyên giáo Việt Nam phổ biến thông tin cho biết vào năm 2017, Việt Nam đã yêu cầu Google gỡ bỏ hơn 2000 clip bị cho là “nói xấu, bôi nhọ lãnh đạo Đảng và Nhà nước” trên YouTube, để đến thời điểm diễn ra cuộc gặp Monika Bickert – Trương Minh Tuấn đã có hơn 1000 clip bị xóa.
Việt Nam là quốc gia bị Tổ chức Phóng viên không biên giới có trụ sở ở Pháp, cùng một số tổ chức nhân quyền quốc tế, liệt vào hạng 175/180 về tự do báo chí trên thế giới. Chắc hẳn “học tập kinh nghiệm” của chế độ độc đảng ở Trung Quốc trong việc “siết” và “đẩy đuổi” Google và chỉ cho các mạng xã hội hoạt động tại đất nước này nếu chịu nghe lời nhà cầm quyền Bắc Kinh, chính quyền Việt Nam cũng muốn tạo ra một “tác động mang tính răn đe” đối với mạng Facebook.
Khi đó, nhiều dư luận đã đặt câu hỏi: Phải chăng Facebook đã bắt đầu ‘thành khẩn hợp tác’ với chính quyền Việt Nam từ cuối năm 2017?
Vì sao Facebook – một tổ chức mạng có uy tín quốc tế và được tiếng là độc lập với các chính phủ, lại dễ dàng thỏa hiệp với chính quyền Việt Nam trong việc “xóa tin xấu độc’ – mà thực chất là xóa và gỡ nhiều tin tức, bình luận về dân chủ nhân quyền và bất công xã hội?
Đến tháng Tư năm 2018, đã có những bằng chứng đáng thuyết phục cho thấy tổ chức mạng Facebook đã “tiếp tay” cho chính quyền Việt Nam vi phạm nghiêm trọng quyền tự do ngôn luận – được quy định trong Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị mà Việt Nam đã ký kết vào năm 1982 và Facebook đương nhiên phải tôn trọng Công ước này.
Ngày 9/4/2018, 50 tổ chức xã hội dân sự, các nhà hoạt động bảo vệ nhân quyền và các tổ chức truyền thông độc lập ở Việt Nam đã gửi một bức thư ngỏ tới nhà sáng lập Facebook – ông Mark Zuckerberg – về tình trạng nội dung thông tin trên Facebook của họ bị tháo gỡ và tài khoản bị khóa tại Việt Nam.
Một trong những bằng chứng rõ nhất được các tổ chức xã hội dân sự nêu ra là giám đốc Facebook tại Việt Nam là bà Lê Diệp Kiều Trang – con gái của một cựu quan chức cộng sản – đã nhiều lần thẳng tay cắt bỏ nhiều nội dung phản biện xã hội và tố cáo giới quan chức của những facebooker.
Có thể xem bức thư ngỏ của 50 tổ chức xã hội dân sự gửi tới nhà sáng lập Facebook ông Mark Zuckerberg là giọt nước tràn ly sau một thời gian dài nhiều tài khoản facebook của giới đấu tranh dân chủ và nhân quyền ở Việt Nam bị Facebook khóa một cách vô lý khi chỉ dựa vào chế độ report” của đội ngũ đông đảo dư luận viên công an và “lực lượng 47” của Bộ Quốc phòng.
Nhưng Facebook còn phải đối mặt với các cuộc điều trần căng như dây đàn tại Quốc hội Hoa Kỳ.
Tháng 9 năm 2018, hơn một tuần trước khi Phó chủ tịch Facebook Simon Milner gặp gỡ Bộ trưởng Thông tin và Truyền thông Nguyễn Mạnh Hùng, một giám đốc phụ trách hoạt động (COO) và là nhân vật quyền lực thứ hai của Facebook – bà Sheryl Sandberg – đã phải trả lời những câu hỏi truy xét gắt gao của Thượng nghị sĩ Marco Rubio, khi ông hỏi về trường hợp khi các chính quyền độc tài yêu cầu Facebook ngăn chặn thông tin những chính quyền này cho là độc hại.
Marco Rubio cũng đề cập việc Việt Nam vừa thông qua Luật An ninh mạng, dự kiến sẽ đi vào hiệu lực đầu 2019 và sẽ yêu cầu Facebook lưu trữ dữ liệu người dùng tại nước sở tại và phải giao nộp cho chính quyền dữ liệu người dùng bị nghi ngờ hoạt động chống chính quyền.
‘Ông đề cập đến Việt Nam, chúng tôi không có máy chủ ở Việt Nam và trừ những trường hợp ngoại lệ với các mối đe dọa nghiêm trọng, chúng tôi không bao giờ cung cấp thông tin cho chính phủ Việt Nam, bao gồm cả thông tin về chính trị” – bà Sandberg trả lời.
‘Và quý vị sẽ không bao giờ làm như vậy?” – Thượng nghị sĩ Rubio hỏi – “Quý vị sẽ không đồng ý làm như vậy để được hoạt động?”
“Chúng tôi sẽ chỉ hoạt động ở một quốc gia mà chúng tôi giữ gìn được những giá trị của mình”
“Và điều này cũng sẽ áp dụng cho cả Trung Quốc?”
“Điều đó cũng sẽ áp dụng cho cả Trung Quốc”.
Đã rõ rằng Sheryl Sandberg đã có một cam kết trước Quốc hội Hoa Kỳ về các giá trị dân chủ và nhân quyền, đặc biệt là ‘không cung cấp thông tin’ để giải tỏa scandal trước đó về việc Facebook đã làm lộ thông tin của hàng triệu khách hàng trên thế giới.
Giờ đây, cuộc đấu tố hằn học và cay cú của chính quyền Việt Nam đối với Facebook đã cung cấp một bằng chứng trực tiếp về thất bại của chính quyền này trong việc cố gắng áp đặt Facebook phải tuân theo luật chơi độc trị và bóp nghẹt tự do ngôn luận trên mạng xã hội.
Thường Sơn