Tác giả: Jakub Grygiel
Vũ Ngọc Chi chuyển ngữ
25-7-2024
Tóm tắt: Thay vì từ bỏ Kiev, Washington nên cung cấp cho họ công cụ để giành chiến thắng
Hoa Kỳ đã đạt tới điểm mà không thể tiếp tục như vậy nữa ở Ukraine. Cách tiếp cận tiệm tiến của Tổng thống Joe Biden không hiệu quả. Thay vào đó, nó đã dẫn đến một cuộc chiến tiêu hao kéo dài và bi thảm. Thành tích yếu kém của Ukraine trong năm qua đã làm dấy lên viễn cảnh nghiệt ngã về một chiến thắng của Nga, điều này sẽ khiến Kyiv rơi vào sự thống trị của đế quốc Moscow.
Cựu Tổng thống Donald Trump đã hứa sẽ thay đổi cách tiếp cận của Hoa Kỳ nếu ông tái đắc cử vào tháng 11, đồng thời nhấn mạnh rằng ông có thể kết thúc chiến tranh “trong 24 giờ”. Và người tranh cử đồng hành với Trump, Thượng nghị sĩ Hoa Kỳ J. D. Vance, đã viết rằng, Ukraine nên hạn chế mình chỉ thực hiện một “chiến lược phòng thủ” để “bảo toàn nhân lực quân sự quý giá của mình, ngưng đổ máu và dành thời gian để bắt đầu các cuộc đàm phán”. Giải pháp mà cả Trump và Vance dường như đều ủng hộ là một giải pháp thương lượng cho phép Washington tập trung sự chú ý và nguồn lực vào nơi khác.
Chiến tranh cần phải kết thúc—và kết thúc nhanh chóng. Câu trả lời không phải là cắt đứt toàn bộ viện trợ của Mỹ hay lao vào một thỏa thuận không cân xứng với Tổng thống Nga Vladimir Putin. Mỹ vẫn có thể thoát khỏi tình thế không thể giải quyết được và cũng tránh để Nga giành chiến thắng. Để ngăn chặn các khoản chi tiêu không biết bao giờ mới chấm dứt của Hoa Kỳ và để bảo vệ nền độc lập và an ninh của Ukraine, Hoa Kỳ và các đồng minh cần trao cho Kyiv một cơ hội chiến thắng thực sự cuối cùng – được định nghĩa không phải là quay trở lại biên giới năm 2013 của Ukraine (như Kyiv mong muốn) mà là một giải pháp bền vững, khôi phục lại gần như biên giới năm 2021 của nó.
Để đạt được kết quả đó, Washington và các đồng minh của mình phải cải thiện đáng kể và nhanh chóng vị thế quân sự của Ukraine bằng việc cung cấp một lượng vũ khí lớn – và không đặt ra hạn chế nào trong việc sử dụng chúng. Cơ hội hòa bình thực tế nhất sẽ đến nếu quân đội Ukraine có thể phát động một cuộc tấn công quyết định đẩy lực lượng Nga quay trở lại ranh giới trước năm 2022.
Một tổng thống mới của Hoa Kỳ có thể xúc tác cho sự thay đổi chính sách để biến điều này có thể xảy ra; chẳng hạn, chính quyền mới của Trump có thể nắm bắt cơ hội để ra hiệu sức mạnh của Mỹ và chấm dứt xung đột, củng cố danh tiếng quốc tế của Hoa Kỳ và cho phép Washington chuyển sang các ưu tiên khác. Nhưng bất kể ai ở Nhà Trắng, việc tăng cường viện trợ quân sự không hạn chế trong thời gian ngắn sẽ mang lại cơ hội tốt nhất cho hòa bình lâu dài ở biên giới châu Âu.
Chiến tranh bất tận
Chiến lược hiện tại của chính quyền Biden không bền vững đối với cả Hoa Kỳ và Ukraine. Vào năm 2022, sau khi Nga tấn công và Ukraine thể hiện quyết tâm chống trả đáng kể, Washington và một số đồng minh dần dần bắt đầu gửi viện trợ quân sự cho Kiev, đặt ra những hạn chế về cách thức và địa điểm các lực lượng Ukraine có thể sử dụng những khả năng tiên tiến hơn. Họ lo ngại rằng một phản ứng kiên quyết hơn sẽ khiến Nga leo thang, có khả năng mở rộng cuộc xung đột ra ngoài Ukraine và khiến phương Tây gặp nguy hiểm. Việc đe dọa dùng vũ khí hạt nhân của Putin đã khiến các quan chức Mỹ và châu Âu khiếp sợ đến mức, mặc dù họ tuyên bố tìm kiếm một chiến thắng cho Ukraine nhưng trên thực tế, họ chỉ cung cấp đủ sự hỗ trợ cho Kyiv để giữ cho nước này không bị sụp đổ trước sự tấn công dữ dội của Nga. Mục tiêu rõ ràng không phải là đánh bại Nga trên chiến trường mà là duy trì Ukraine “cho đến khi nào còn cần thiết” – hy vọng là cho đến khi Moscow kết luận rằng việc gây hấn thêm sẽ là tự chuốc lấy thất bại và tự kết thúc chiến tranh.
Hơn hai năm tham chiến, Kyiv vẫn chưa gục ngã, nhưng các đối tác phương Tây cũng không cung cấp cho họ công cụ để giành chiến thắng. Một cuộc chiến tiêu hao kéo dài có thể sẽ kết thúc bằng sự sụp đổ của Ukraine. Kyiv không có đủ nhân lực để gửi quân tiếp viện vào chiến hào trong nhiều năm tới, và cách xa tiền tuyến, phần còn lại của đất nước đang gặp khó khăn. Ba phần tư doanh nghiệp Ukraine đang gặp phải tình trạng thiếu lao động vì tình trạng di cư và nghĩa vụ quân sự (và những thương vong kéo theo đó). Ngành nông nghiệp mất đi diện tích màu mỡ: Đối với một số loại cây trồng, diện tích đất thu hoạch đã giảm khoảng 1/3. Việc mất các cảng, chẳng hạn như Mariupol, đã gây ra vấn đề nghiêm trọng cho các nhà sản xuất muốn xuất khẩu. Một báo cáo tháng 2 do Ngân hàng Thế giới đồng tài trợ, ước tính rằng, việc xây dựng lại nhà ở, cơ sở hạ tầng và ngành công nghiệp của Ukraine sẽ cần gần 500 tỷ đô la. Thời gian kéo dài thêm, tình hình sẽ chỉ trở nên tồi tệ hơn.
Thời gian cũng không đứng về phía các đối tác phương Tây của Ukraine. Các nước châu Âu đã tuyên bố rằng, cuộc chiến của Nga là mối đe dọa hiện hữu đối với lục địa này, nhưng phần lớn, các khoản đầu tư quân sự gần đây của họ rất khiêm tốn và họ không muốn chi tiêu những khoản tiền lớn để hỗ trợ nền kinh tế Ukraine. Các quốc gia ở tiền tuyến phía đông châu Âu là ngoại lệ; Ba Lan sẽ chi hơn 4% GDP trong năm nay và Phần Lan, một thành viên mới của NATO, có kế hoạch tăng gấp đôi sản lượng đạn pháo vào năm 2027. Nhưng ngay cả những quốc gia này cũng sẽ buộc phải thừa nhận rằng mỗi quả đạn pháo mà họ cung cấp cho một Ukraine đang suy yếu sẽ là một quả đạn pháo ít hơn mà lực lượng của họ có thể sử dụng được. Nếu Nga đạt được nhiều thắng lợi hơn nữa ở Ukraine và tăng cường đe dọa phương Tây, các quốc gia đó có thể không còn chấp nhận sự đánh đổi như vậy nữa.
Chiến tranh cần phải kết thúc và kết thúc nhanh chóng
Đối với Hoa Kỳ, việc tài trợ cho một cuộc xung đột kéo dài sẽ không mang lại lợi ích gì. Chiến lược cung cấp viện trợ dần dần của Biden sẽ không ngăn được sự hủy diệt cuối cùng của Ukraine và nó sẽ khiến Hoa Kỳ sa lầy vào một cuộc chiến không có con đường dẫn đến chiến thắng. Nó cũng không bền vững về mặt chính trị: Sau hàng thập niên xảy ra “các cuộc chiến tranh bất tận” không được lòng dân, các nhà lãnh đạo Mỹ không còn có thể hứa hẹn về các khoản chi tài chính và cung cấp vũ khí vô thời hạn trên cơ sở một chiến lược không có triển vọng thành công.
Hoa Kỳ cũng đang gặp phải những rủi ro chiến lược lớn hơn khi hạn chế hỗ trợ Ukraine ở mức trang bị vũ khí dần dần. Moscow có thể dựa vào nền kinh tế chiến tranh của mình và không cần phải đàm phán, miễn là họ tự tin rằng họ có thể làm Ukraine thương tổn đến phải đầu hàng và họ tồn tại lâu hơn sự hỗ trợ của phương Tây dành cho Kiev. Ukraine cũng không đủ khả năng đàm phán do vị thế yếu kém hiện tại của mình, vì đã mất lãnh thổ và quyền tiếp cận Biển Azov, tuyến đường thủy quan trọng cho việc xuất khẩu nông sản của mình và thiếu phương tiện để đảo ngược tổn thất. Điều này có nghĩa là chiến tranh sẽ kéo dài – và nó càng kéo dài thì Nga càng có nhiều thời gian để tạo ra vấn đề cho châu Âu và Mỹ ở các khu vực khác trên thế giới. Moscow có thể mở rộng hợp tác với Triều Tiên bằng cách chia sẻ công nghệ vệ tinh và tên lửa đạn đạo, huy động thêm lực lượng quân sự để gây bất ổn cho các quốc gia ở châu Phi Hạ Sahara và khu vực Địa Trung Hải rộng lớn hơn, đồng thời gây nhiễu tín hiệu GPS trên một khu vực ngày càng rộng lớn ở châu Âu. Trong khi đó, Trung Quốc đang xây dựng quân đội của riêng mình và nước này có thể tận dụng sự biến động dai dẳng ở châu Âu để phát triển ở Thái Bình Dương.
Đồng thời, Washington và các đối tác không nên quá lo lắng về việc khiêu khích Nga. Những lo ngại của phương Tây về sự leo thang của Nga đã bị phóng đại. Trong suốt thời gian cầm quyền của mình, Putin đã cẩn thận tránh xung đột trực tiếp với phương Tây, có lẽ vì ý thức được sự yếu kém về kinh tế và quân sự của Nga. Giờ đây, Mátxcơva quan tâm đến việc kiềm chế cuộc chiến với Ukraine vì nước này sẽ gặp khó khăn khi đối đầu với hỏa lực và lực lượng tổng hợp của phương Tây trong một cuộc chiến mở rộng. Nga dọa leo thang nhưng lùi bước khi đối đầu với sức mạnh. Tuy nhiên, vẫn có những giới hạn đối với những gì Hoa Kỳ và các đồng minh nên làm; cụ thể là họ không nên thách thức quân đội Nga trên tiền tuyến bằng cách gửi quân của mình tới Ukraine.
Hành động quyết định
Thay vì kéo dài cuộc chiến này, mục tiêu của Mỹ là nên kết thúc nó nhanh chóng, giúp Ukraine đánh bại Nga và trong quá trình đó ngăn chặn Moscow theo đuổi những tham vọng đế quốc hơn nữa. Ổn định châu Âu trước tiên sẽ cho phép Washington tập trung nỗ lực vào sân khấu châu Á, nơi nước này phải đối mặt với mối đe dọa tiềm tàng từ Trung Quốc, sắp xếp chiến lược của mình thay vì mạo hiểm đối đầu với hai cường quốc theo chủ nghĩa xét lại cùng một lúc.
Cách hợp lý nhất để đạt được mục tiêu này là gia tăng vận chuyển vũ khí tới Ukraine và không đặt ra hạn chế nào trong việc sử dụng chúng. Ukraine cần pháo binh, thiết giáp và sức mạnh không quân, đồng thời nước này phải có khả năng tấn công các mục tiêu quân sự ở Nga, như sân bay, kho đạn dược và nhiên liệu, cũng như các nhà máy quân sự. Bằng cách dỡ bỏ các hạn chế sử dụng vũ khí của phương Tây, đặc biệt là tên lửa tầm trung, Washington sẽ tạo cơ hội cho Kiev làm suy yếu lực lượng Nga và ngăn chặn các cuộc tấn công quy mô lớn vào các thành phố và cơ sở hạ tầng của Ukraine. Ukraine không thể tự vệ sau chiến hào và với nguồn cung cấp các thiết bị phòng không đắt tiền đang ngày càng cạn kiệt.
Sự gia tăng này sẽ mang lại cho Ukraine cơ hội cuối cùng để đạt được bước đột phá về mặt chiến thuật nhằm khôi phục hoặc đạt được vị thế lãnh thổ trước năm 2022. Từ vị trí này, các lực lượng Ukraine có thể tiếp tục đe dọa những thành quả mà Nga đạt được trong cuộc xâm lược năm 2014, đặc biệt là Crimea. Mặc dù mong muốn giành lại biên giới trước năm 2014 của Kyiv là điều dễ hiểu, nhưng những tổn thất khủng khiếp và sự kiệt quệ của quốc gia khiến một định nghĩa ít tham vọng hơn về chiến thắng quân sự trở nên thực tế hơn nhiều.
Bằng cách làm suy yếu và đẩy lực lượng Nga ra khỏi lãnh thổ mà họ đã chiếm từ đầu năm 2022, Kyiv sẽ giành được cho mình những lựa chọn chính trị. Một thành tựu quân sự như vậy có thể gây ra tổn thất đủ lớn về vật chất và danh tiếng để buộc Nga phải ngồi vào bàn đàm phán. Ngay cả khi không có đàm phán, điều mà trong mọi trường hợp có thể không dập tắt được mong muốn khôi phục đế chế của mình ở châu Âu, một chiến thắng nhanh chóng và mang tính quyết định trên chiến trường sẽ gây thiệt hại đủ lớn cho lực lượng Nga để Ukraine có thời gian xây dựng lại cơ sở hạ tầng và công nghiệp, giành lại những vùng đất màu mỡ cho sản xuất nông nghiệp và tăng cường năng lực quân sự để ngăn chặn các cuộc tấn công tiếp theo của Nga.
Một cuộc chiến tiêu hao kéo dài có thể sẽ kết thúc bằng sự sụp đổ của Ukraine
Hoa Kỳ và các đồng minh sẽ có đủ nguồn lực để thực hiện chiến lược này vào thời điểm cuộc bầu cử Mỹ vào tháng 11 trôi qua hoặc một tổng thống mới nhậm chức. Đến đầu năm 2025, năng lực sản xuất của phương Tây sẽ tăng lên đủ để cung cấp đủ số lượng đạn pháo cho lực lượng Ukraine. Các nhà máy của Hoa Kỳ đang trên đà sản xuất 80.000 đạn pháo mỗi tháng vào cuối năm 2024 và 100.000 đạn pháo mỗi tháng vào năm 2025. Thêm vào đó là 100.000 đạn pháo hay hơn mỗi tháng mà ngành công nghiệp châu Âu dự kiến sẽ sản xuất vào cuối năm 2025 và Ukraine không thể chỉ duy trì các vị trí phòng thủ, vốn cần khoảng 75.000 quả đạn pháo mỗi tháng, nhưng cũng có thể bắt đầu hành động tấn công.
Quân đội Mỹ cũng có nhiều thiết bị dư thừa, bao gồm các loại xe tăng cũ và các phương tiện khác đang được cất giữ. Cho đến nay, Hoa Kỳ chỉ gửi 31 xe tăng đến Ukraine, chủ yếu là để buộc Berlin phải cung cấp xe tăng, nhưng vẫn còn hàng trăm xe tăng khác đang được cất giữ trong kho có thể được tân trang lại và chuyển giao. Ukraine rõ ràng cần nhiều hơn những gì họ đã nhận được, vì những tổn thất sẽ nhanh chóng làm cạn kiệt kho vũ khí của nước này. Một số lượng nhỏ máy bay chiến đấu của phương Tây trong tay các phi công Ukraine cũng dự kiến sẽ tham gia chiến đấu trong những tháng tới, nhưng còn nhiều hơn nữa mà các nước châu Âu có thể chuyển tới Kiev. Ví dụ, Hy Lạp đang xem xét cung cấp vài chục máy bay phản lực.
Mặc dù Washington và các đồng minh không thể gửi binh sĩ của mình tới Ukraine nhưng họ có thể cung cấp huấn luyện quân sự bổ sung cho quân đội Ukraine. Nhân lực là một vấn đề ngày càng gia tăng đối với Kiev. Những người Ukraine trong độ tuổi tòng quân đã di cư ra nước ngoài nên được kêu gọi trở về nước và tham gia cuộc chiến. Ở các nước châu Âu nơi nhiều người trong số họ hiện đang cư trú, chính phủ có thể thành lập các đơn vị quân đội Ukraine và huấn luyện những tân binh trước khi gửi họ trở lại Ukraine.
Yếu tố quyết định sẽ là tốc độ và số lượng trang thiết bị viện trợ sát thương. Nếu Ukraine có thể tạo ra một bước đột phá trên tiền tuyến và buộc quân Nga phải quay trở lại hiện trạng lãnh thổ trước tháng 2 năm 2022, điều đó có thể khiến Nga thất bại rõ ràng. Crimea sẽ vẫn nằm dưới sự chiếm đóng của Nga, nhưng đây cũng sẽ vẫn là một điểm yếu mà quân đội Ukraine có thể nhắm tới để ngăn chặn Moscow nối lại một cuộc chiến tranh quy mô lớn. Cảng Sevastopol, một số căn cứ quân sự của Nga và Cầu eo biển Kerch (nối Bán đảo Crimea với đất liền Nga) đã được chứng minh là dễ bị tấn công bởi máy bay không người lái trên biển của Ukraine và trong trường hợp cây cầu là bom xe tải. Ukraine cần được cung cấp thêm khả năng – chẳng hạn như tên lửa đạn đạo của Mỹ và tên lửa hành trình của Anh, Pháp và Đức – để tấn công những nơi này ngay bây giờ và giữ chúng trong tình trạng bị đe dọa trong trường hợp ngừng bắn. Theo luật pháp được quốc tế công nhận, chúng là một phần lãnh thổ của Ukraine, vì vậy các hoạt động quân sự ở đó sẽ không mang đến rủi ro leo thang giống như việc tấn công các mục tiêu ở Nga. Chỉ Moscow (và một số cường quốc nhỏ) coi Crimea là một phần của Nga, và khi Ukraine tấn công Crimea trong hai năm qua, phản ứng của Nga không khác gì phản ứng của nước này trước các cuộc tấn công của Ukraine ở tiền tuyến.
Ngay cả trong trường hợp tốt nhất, không có lý do gì để mong đợi một thất bại kịch tính của Nga đến mức làm thay đổi căn bản quan điểm chiến lược của Moscow. Nga sẽ vẫn là một quốc gia hạt nhân hùng mạnh, nuôi dưỡng những khát vọng sâu sắc nhằm khôi phục lại sự vĩ đại của đế quốc. Nhưng để đạt được mục tiêu đó, họ cần Ukraine, nơi sẽ mang lại cho họ khả năng đe dọa phần còn lại của châu Âu và gây ảnh hưởng lên nền chính trị châu Âu. Không có Ukraine, Nga chỉ còn là cường quốc châu Á, nhanh chóng mất chỗ đứng vào tay Trung Quốc. Kiev không thể thay đổi ước vọng chiến lược của Moscow bằng những chiến thắng trên chiến trường, nhưng có thể ngăn cản Nga kiểm soát các vùng đất của mình. Nguồn cung vũ khí phương Tây nhanh chóng và đáng kể sẽ mang lại cho Ukraine cơ hội tốt nhất để đẩy lùi lực lượng Nga và tạo không gian cũng như thời gian cần thiết để tái thiết, tái trang bị và ngăn chặn một bước tiến khác của Nga. Không có lý do chiến lược nào để Washington kéo dài xung đột bằng việc cung cấp vật tư từng giọt một; các chính sách được thiết kế chủ yếu nhằm tránh leo thang sẽ không cứu được Ukraine hay ổn định biên giới phía đông châu Âu. Thay vào đó, đã đến lúc tổng thống Mỹ tiếp theo phải có hành động quyết đoán.
______
Tác giả: Jabub Grygiel là giáo sư Chính trị tại Đại học Công giáo Hoa Kỳ. Ông còn là cố vấn cao cấp của Sáng kiến Marathon và là Nghiên cứu viên thỉnh giảng tại Viện Hoover. Ông cũng là cố vấn cấp cao của Văn phòng hoạch định chính sách của Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ từ năm 2017 đến 2018.