Vũ Ngọc Chi chuyển ngữ
5-8-2024
Kể từ cuối thập niên 1990, hàng chục ngàn người đã chạy trốn khỏi Bắc Hàn sang miền Nam. Nhà ngoại giao Ri Il Gyu cũng chấp nhận rủi ro. Từ Cuba, ông cùng gia đình bay sang vùng dân chủ của bán đảo Nam Hàn – mặc dù sợ bị bỏ tù, nếu việc đào tẩu của ông bị lộ ra.
“Như địa ngục”
Khi Ri Il Gyu, nhà ngoại giao cao cấp thứ hai của Bắc Hàn ở Cuba, cuối cùng quyết định trốn sang Nam Hàn, ông đã một mình chuẩn bị mọi việc. Khoảng một tuần sau, ông bảo gia đình hãy sẵn sàng rời Cuba trong vòng chưa đầy 8 giờ tới. Ban đầu vợ ông bảo ông đừng có “nói giỡn nghe khủng khiếp như vậy”.
Ông Ri nói: “Vì vậy, tôi đã cho cô ấy xem vé máy bay của chúng tôi và cô ấy không nói ra lời. Tôi nói với các con tôi rằng, không có tương lai hay hy vọng gì ở Bắc Hàn cả”.
Rạng sáng hôm sau, gia đình ông theo ông đến phi trường Havana, nơi họ sẽ đến nước thứ ba rồi đến Nam Hàn. Đó là một trong những trường hợp trốn thoát giật gân và kịch tính nhất của một người Bắc Hàn trong thời gian gần đây.
Như Ri kể, ông và gia đình đã đợi máy bay ở sân bay Havana trong một giờ – khoảng thời gian mà ông cảm thấy “như địa ngục”. Lo lắng rằng nhân viên đại sứ quán sẽ phát hiện ra mình sắp rời khỏi đất nước, ông đã kiểm tra đồng hồ khoảng 100 lần cho đến khi cuối cùng ông và gia đình lên máy bay an toàn.
Ri nói, nếu bị bắt, họ sẽ phải đối mặt với một tương lai tồi tệ hơn cả cái chết: Bị giam trong một trại tù, nơi mà theo ông, mọi người phải ăn côn trùng để sống sót.
Thoát khỏi Cuba
Việc ông Ri, cựu cố vấn chính trị của đại sứ quán Bắc Hàn ở Cuba đã đào thoát sang Nam Hàn chỉ được công bố vào tháng 7. Và các nhà quan sát cho biết, điều đó có thể đã khiến nhà lãnh đạo Kim Jong-un của Bắc Hàn tức giận, vì nó có thể khuyến khích các nhà ngoại giao khác làm theo – điều này làm suy yếu sự kiểm soát của ông đối với giới tinh hoa đất nước.
Ông Ri cho biết, đại sứ quán Bắc Hàn tại Cuba có khoảng 20 nhà ngoại giao, là cơ quan đại diện lớn thứ ba của Bình Nhưỡng ở nước ngoài, sau các cơ quan đại diện ở Trung Quốc và Nga. Ông Ri 52 tuổi, là quan chức cấp cao nhất của Bắc Hàn sang Nam Hàn kể từ khi Tae Yong Ho, cựu phó đại sứ tại London, đào tẩu sang phía bên kia hồi năm 2016.
Tin tức về việc ông Ri bỏ trốn xảy ra vào thời điểm căng thẳng giữa hai miền Triều Tiên đang ở mức cao nhất trong nhiều năm. Bắc Hàn đã thả các khinh khí cầu đầy rác về phía Nam Hàn và tiếp tục các vụ thử tên lửa mang tính khiêu khích, trong khi Nam Hàn đáp trả bằng cách nối lại các chương trình phát sóng tuyên truyền với các thông điệp và các bài hát K-pop ở khu vực biên giới.
Ông Ri nói: “Chế độ Kim Jong-un có thể sẽ rất khó chịu nếu họ nghe tôi nói điều này một cách công khai trong các cuộc phỏng vấn trên các phương tiện truyền thông. Họ có thể nghĩ đến việc thủ tiêu một người như tôi là vì lợi ích của họ. Nhưng tôi không quá lo lắng về điều đó vì chính phủ Nam Hàn đã ưu tiên bảo vệ tôi”.
Trong chương trình bảo vệ ở Nam Hàn
Ông Ri nằm trong chương trình bảo vệ của chính phủ 9 tháng, sau khi đến Nam Hàn. Bắc Hàn được cho là có lịch sử lâu dài về các vụ ám sát hoặc âm mưu sát hại những người đào tẩu cấp cao. Cá nhân Kim Jong-un cũng có thể nhớ tới ông Ri: Cựu quan chức ngoại giao nói rằng, hồi năm 2018, [Kim] thường gặp Ri cùng các quan chức khác trong quá trình chuẩn bị tiếp các đại diện hàng đầu của Cuba và đôi khi Kim đã hỏi ông những câu hỏi. Theo Ri, Kim hút thuốc liên tục trong mỗi cuộc họp và khó thở “như một bệnh nhân hen suyễn”.
Ông Ri nói rằng, từ lâu ông đã nghĩ đến việc chạy trốn khỏi Bắc Hàn; ông gọi đất nước này là “một thế giới đen tối” và “một nước cộng hòa tham nhũng”. Mức lương hàng tháng của ông tương đương khoảng 460 Euro. Vì vậy, ông buộc phải buôn lậu xì gà Cuba vào Trung Quốc trong hành lý ngoại giao của mình để kiếm sống. Ri cho biết, các nhà ngoại giao Bắc Hàn ở các nước khác cũng tham gia buôn lậu mọi thứ từ ngà voi, sừng tê giác đến rượu whisky và xe hơi.
Cuối cùng, yếu tố quyết định dẫn đến việc ông đào tẩu là việc Bộ Ngoại giao Bắc Hàn không cho ông sang Mexico để điều trị chứng thoát vị đĩa đệm. Ông nghi ngờ rằng việc từ chối là do ông sếp của ông ở Bình Nhưỡng, sau khi ông Ri – trước đó đã từ chối yêu cầu hối lộ của ông này.
Hàng chục ngàn người trốn chạy khỏi Bắc Triều Tiên
Cuộc trốn thoát của ông Ri diễn ra trước khi Cuba thiết lập quan hệ ngoại giao với Nam Hàn hồi tháng 2 năm nay. Vì không có đại sứ quán Seoul ở Havana vào thời điểm đó nên Ri cho biết, ông không thể nhận được nhiều sự hỗ trợ từ các nhà ngoại giao Nam Hàn như những người đào thoát khỏi Bắc Hàn ở nước khác. Các quan chức Nam Hàn cuối cùng có liên quan đến vụ trốn thoát của Ri, nhưng ông và chính phủ ở Seoul không muốn cung cấp thông tin chi tiết để không gây nguy hiểm cho bất kỳ kế hoạch trốn thoát nào trong tương lai của những người Bắc Hàn khác.
Ri vẫn chưa chắc chắn mình sẽ làm gì ở Nam Hàn, nhưng ông tin rằng những người Bắc Hàn khác đã định cư thành công ở Nam Hàn. Tae, cựu phó đại sứ tại London, thậm chí còn được bầu vào quốc hội ở đó trước khi được bổ nhiệm chức vụ cấp thứ trưởng vào tháng 7. Ri cho biết, ông đã đọc hồi ký của Tae khoảng 10 lần.
Từ cuối thập niên 1990, khoảng 34.000 người Bắc Hàn đã định cư ở Nam Hàn để thoát cảnh nghèo đói và áp bức chính trị. Theo chính phủ Nam Hàn, khoảng 10 người Bắc Hàn được coi là thuộc giới tinh hoa đã trốn sang đây hồi năm 2023 – con số cao nhất trong nhiều năm. Ri nói rằng, ông không thể bảo đảm rằng việc trốn thoát của ông sẽ khiến nhiều nhà ngoại giao Bắc Hàn thực hiện các bước tương tự. “Nhưng tôi nghĩ việc đào tẩu của tôi chắc chắn sẽ mang lại cho họ chút can đảm để làm điều đó”.