Lưu Trọng Văn

22-8-2025

Sự kiện tiến sĩ Hán Nôm Hoàng Phương Mai tự sát ở tuổi 49 rúng động dư luận.

Vì sao nên nỗi? Chắc phải có uẩn khúc gì ở đây.

Một số người liên quan Viện Hán Nôm cho biết, TS Mai có nhiều đơn thư kiện cáo lãnh đạo Viện Hán Nôm gửi lãnh đạo Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam. Đúng sai thế nào không rõ, nhưng chính vì những đơn thư kiện cáo này đã góp phần dẫn đến TS Mai bị buộc thôi việc với lý do không hoàn thành nhiệm vụ nhiều năm.

Sự kiện đau lòng một người mẹ bị dồn chân tường, phẫn uất đã tự sát để lại chồng ốm đau và hai con chưa tự lập, không thể không tạo sóng dư luận.

Câu hỏi đặt ra là, tại sao ở một viện nghiên cứu khoa học danh giá thành viên của Viện Hàn lâm khoa học danh giá, nơi tập trung hầu hết là các giáo sư, tiến sĩ cũng rất danh giá, với hầu hết lãnh đạo là các giáo sư tiến sĩ danh giá lại có thể xảy ra một sự việc đau lòng liên quan tới nhân phẩm và số phận con người đến như vậy?

Với câu hỏi ấy, không thể không có những nghi vấn về giới trí thức ở các cơ quan nhà nước.

Tại sao trước sự kiện đơn thư tố cáo kéo dài nhiều năm của một nhà khoa học, dù đúng sai thế nào mà không được minh bạch, không được xử lý công minh kịp thời?

Chuyện đơn thư tố cáo trong giới lãnh đạo trí thức khoa học như vậy đã kéo dài nhiều năm, tại sao không thấy các trí thức khoa học cùng cơ quan lên tiếng ủng hộ hay phê phán?

Sự thờ ơ?

Sự vô cảm?

Vâng, sự im lặng của các vị trí thức ở ngôi lãnh đạo ở các cơ quan liên quan trên phần nào có thể hiểu được, vì với cơ chế còn nhiều vấn đề, thì các vị trí thức khi tham gia quan quyền có thể đánh mất phẩm chất trí thức không ít thì nhiều.

Nhưng sự im lặng của giới trí thức chuyên môn thuần tuý trong các cơ quan nhà nước trên, trước một sự việc liên quan đến sự thật và công lý thì thật khó hiểu.

Vậy thì trí thức – anh, chị là ai?

Vì cô đơn, cô độc dẫn đến bất lực cùng quẫn nữ tiến sĩ khoa học Phương Mai mới tự sát.

Cái chết bi thương ấy giữa thời cuộc lãnh đạo quốc gia đang đề cao vai trò trí thức liệu có để lại sự cảnh tỉnh hay báo động về thực trạng giới trí thức hiện nay không?

TS Phương Mai có thể đúng và có thể sai. Thước đo của tri thức là năng lực và phẩm chất phân biệt được đúng, sai. Nếu các vị trí thức ở các cơ quan trên sử dụng năng lực của mình và dám đứng về cái đúng, dám phê phán cái sai khi sự việc xảy ra thì chắc chắn không có cái chết của một nhà khoa học ở tuổi 49 của mình.

Lời xưa vang vọng, người nay muộn phiền…

Lê Thiếu Nhơn

22-8-2025

Mấy ngày qua, mình cứ nghĩ vẩn vơ về khái niệm “kinh tế tri thức” khi nghe chuyện nữ tiến sĩ Hoàng Phương Mai tự kết liễu đời mình ở tuổi 49, bỏ lại hai đứa con đang tuổi trưởng thành và người chồng nay ốm mai đau.

Xin được nhắc lại dữ liệu: Tuổi 49, học vị tiến sĩ, làm việc trong môi trường luôn cảm nhận được giá trị tích tụ theo thời gian. Mình tin người phụ nữ ấy có thể cực đoan, có thể cố chấp nhưng chắc chắc không thể nông nổi, không thể hồ đồ.

Tháng 3/2025, tiến sĩ Hoàng Phương Mai bị Viện Hán Nôm cho thôi việc. Không chấp nhận, tiến sĩ Hoàng Phương Mai ngày nào cũng đến Viện Hán Nôm, và ngồi làm việc ở ngay phòng tiếp khách. Tháng 7/2025, Viện Hán Nôm cấm tiến sĩ Hoàng Phương Mai lui tới cơ quan (cũ). Sáng 16/8/2025, gia đình phát hiện tiến sĩ Hoàng Phương Mai đã chọn sự ra đi nghiệt ngã nhất.

Mình không quen tiến sĩ Hoàng Phương Mai. Chỉ biết chị và chồng là nghiên cứu viên Nguyễn Ngọc Dương cùng làm việc ở Viện Hán Nôm. Nghiên cứu viên Nguyễn Ngọc Dương sức khỏe suy nhược, gần như không giúp được gì, kể cả làm chỗ dựa tinh thần cho vợ.

Mấy năm trước, mình tình cờ đọc được cuốn sách “Lời xưa vang vọng” của tiến sĩ Hoàng Phương Mai, khảo sát tác phẩm “Lữ trung tạp thuyết” của Bùi Huy Bích (1744-1818). Tâm huyết của tiến sĩ Hoàng Phương Mai rất đáng ghi nhận, vì đây là một công trình hữu ích cho những ai quan tâm văn xuôi Việt Nam thế kỷ 18.

Vì sao bi kịch lại đến với tiến sĩ Hoàng Phương Mai? Phó Giáo sư – Tiến sĩ Phạm Thùy Vinh, (cựu cán bộ Viện Hán Nôm) trong một bài viết tiễn đưa tiến sĩ Hoàng Phương Mai, tiết lộ: “Tôi cũng biết là Viện Hán Nôm đã khuyên cháu rút hết đơn kiện gửi lên lãnh đạo các cấp của Viện Hàn lâm Khoa học xã hội (nghe nói khá nhiều) và làm đơn trình bày với Viện là do sức khỏe không tốt nên không hoàn thành nhiệm vụ công việc được giao thì Viện sẽ xoá bỏ quyết định nghỉ việc để cháu được ở lại làm việc.

Cháu cũng nói với tôi có chuyện đó nhưng cháu không làm vì cháu không sai, hơn nữa trên Viện Hàn lâm cũng động viên cháu là cứ yên tâm, chờ họ sẽ xem xét lại vì khi đó họ còn bận nhiều việc quá. Vì vậy khi nói chuyện với tôi thì cháu rất lạc quan tin tưởng vào cấp trên sẽ cứu xét”.

Ôi trời, lẽ nào mọi cay đắng đều xuất phát từ đây? Điều tiến sĩ Hoàng Mai Phương chờ đợi, không phải một việc làm, mà là thứ cao cả hơn, mang tính “nguyên tắc” và “lý tưởng”.

Chúng ta cứ rêu rao “kinh tế tri thức” nhưng chưa bao giờ xây dựng đội ngũ trí thức đích thực tư duy độc lập và hành động tự chủ. Trí thức ở nước ta vẫn mang đặc trưng phò chính thống, lụy danh lợi, ưa bè nhóm. Bất kỳ trí thức nào không thích thú vòng xoáy ấy và không nương theo vòng xoáy ấy, đều bị tẩy chay.

Đừng nghĩ học hàm học vị là chốn sang trọng, có những cái đầu hói đường bệ uy nghiêm nhưng lòng tự trọng không nhiều bằng số tóc ít ỏi còn lại đâu.

Người ở với người thì ắt có mâu thuẫn. Cơ quan sinh tồn bằng ngân sách luôn là nơi đấu đá dai dẳng và xung đột triền miên, với những tiểu xảo chính trị văn phòng rẻ rúng và bệnh hoạn. Tiến sĩ Hoàng Phương Mai đã vấp váp giữa dòng chảy kia và vẫn tin vào “cấp trên” một cách trong sáng.

Bây giờ, thị trường chức vụ sôi động lắm. Ai cũng chạy khỏe, làm gì có cái ghế nào cho không biếu không, và tất nhiên là “quan quan tương hộ”. Khi bất bình ở công ty con, mà khiếu nại lên công ty mẹ, thì chả khác gì tự làm khổ bản thân thêm lần nữa. Hãy nhớ rằng, những nội dung như “chấp nhận sự thao túng”, “chấp nhận sự dối trá”, “chấp nhận sự hèn hạ” là phần phụ lục được ẩn giấu khéo léo phía sau mỗi hợp đồng lao động.

Thời đại phô diễn mặt nạ đạo đức, những lời ngon ngọt “xin ghi nhận, sẽ xử lý” hoặc “xin lắng nghe, sẽ giải quyết” chỉ là ngôn ngữ đãi bôi chót lưỡi đầu môi.

Tội nghiệp tiến sĩ Hoàng Phương Mai! Cộng đồng thì hăm hở vươn vai vươn cổ vươn tay mà không chú ý hỗ trợ tâm lý cho người thất nghiệp tuổi trung niên. Còn chị lại theo đuổi tinh thần cổ nhân “triêu văn đạo, tịch tử khả hỷ” (sáng nghe được đạo lý, chiều chết cũng vui lòng) nên chị đã tuyệt vọng.

Sự chấm dứt số phận chua xót của tiến sĩ Hoàng Phương Mai, hoàn cảnh cứ giông giống câu thơ Bùi Huy Bích viết cuối thời Trịnh – Nguyễn phân tranh: “Kiến thuyết quan binh công lược bạo/ Dân gia phiến tịch đãng vô di” (Nghe nói quan binh công phá dữ/ Sạch không manh chiếu của dân lành).

Mình không quen tiến sĩ Hoàng Phương Mai. Mình viết đôi dòng bái biệt chị, vì mình được đọc cuốn sách “Lời xưa vang vọng”- một công trình ra đời từ Viện Hán Nôm, nơi tiến sĩ Hoàng Phương Mai đã lặng lẽ cống hiến nhiều năm và đã bị ruồng bỏ như một kẻ vô tích sự.