Nguồn: “The Baltic is becoming a battleground between NATO and Russia”, The Economist, 23/12/2025
Biên dịch: Viên Đăng Huy
So với những chiếc tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân khổng lồ của Nga, mẫu tàu ngầm A26 của Thụy Điển, với chiều dài chỉ 66 mét là một thiết kế nhỏ gọn. Tuy nhiên, bù đắp cho thiếu hụt về kích thước cho tàu ngầm do Saab chế tạo này là khả năng tàng hình và giám sát. Một cửa đổ bộ tích hợp ở mũi tàu cho phép mẫu tàu ngầm này triển khai thiết bị lặn không người lái, cảm biến hoặc thợ lặn xuống đáy biển. Đối với vùng nước đục của Biển Baltic và cuộc Chiến tranh Lạnh đang âm thầm diễn ra bên dưới, A26 mang lại hiệu quả cao nhất so với chi phí bỏ ra. Đó ít nhất là kết luận mà chính phủ Ba Lan đưa ra vào ngày 26 tháng 11, khi quyết định chi khoảng 2,8 tỷ USD để mua ba chiếc tàu loại này.
Đối với những quốc gia như Ba Lan, việc giám sát trên và dưới mặt Biển Baltic là vấn đề an ninh quốc gia cấp thiết. Vùng biển này chằng chịt các hạ tầng viễn thông và năng lượng. Đường ống dẫn khí tự nhiên Balticconnector nối Phần Lan và Estonia. Một đường ống khác, Baltic Pipe, vận chuyển khí đốt từ Na Uy đến Ba Lan. Các đường dây cáp quang và điện bao phủ khắp đáy biển. Đầu năm nay, Estonia, Latvia và Lithuania đã ngắt kết nối hệ thống điện của họ khỏi lưới điện của Nga; trong số bốn đường cáp kết nối họ với lưới điện châu Âu, có ba liên kết nằm dưới nước. Trên mặt nước, hàng trăm tuabin gió đứng sừng sững ngoài khơi Đan Mạch và Đức, và những tuabin mới đang mọc lên ngoài khơi Ba Lan. Bờ biển Baltic hiện có 10 trạm khí hóa lỏng (LNG), và hai trạm khác đang được xây dựng.
Trên lý thuyết, sự hiện diện của NATO tại Baltic chưa bao giờ mạnh mẽ hơn thế. Trong số chín quốc gia ven biển, tất cả trừ Nga đều thuộc NATO. Tuy nhiên, dù NATO có ưu thế rõ rệt về sức mạnh hải quân thông thường, Nga vẫn có phương tiện để gây hỗn loạn. Kể từ năm 2023, đã có ít nhất 11 vụ nghi vấn phá hoại hạ tầng Biển Baltic, nhiều vụ trong số đó liên quan đến hạm đội bóng tối của Nga, mạng lưới tàu chở dầu mà nước này dùng để lách các lệnh trừng phạt của phương Tây. Nghiêm trọng nhất là các vụ đứt đường ống Balticconnector và cáp điện nối Phần Lan với Estonia, có khả năng do các tàu kéo lê mỏ neo dọc đáy biển gây ra. Cả hai đều mất nhiều tháng để sửa chữa.
Các điệp viên Nga cũng có thể đang sử dụng một số con tàu cho các chiến dịch trên mặt biển. Vào tháng 9, những chiếc drone dường như được phóng từ các tàu liên quan đến Nga đã được phát hiện trên các sân bay của Đan Mạch. Các vụ việc tương tự cũng đã xảy ra tại Pháp và Đức.
Các cuộc tấn công hỗn hợp cho phép Nga phủ nhận sự liên quan, thử nghiệm điều khoản phòng thủ chung của NATO và đo lường mức độ sẵn sàng đối đấu của từng thành viên. Nhưng chính quyền của Vladimir Putin cũng bắt đầu hành động công khai. Vào đầu tháng 10, cơ quan tình báo quốc phòng Đan Mạch tiết lộ rằng các tàu chiến Nga đã chĩa vũ khí vào tàu và trực thăng hải quân Đan Mạch, đồng thời di chuyển áp sát tàu Đan Mạch để dàn dựng một vụ va chạm.
Nga sẽ sớm có thêm nhiều mục tiêu để lựa chọn. Đức, Đan Mạch, Thụy Điển và Phần Lan đang xây dựng các trang trại điện gió mới trên Biển Baltic. Ba Lan thậm chí còn dễ bị tổn thương hơn. Nước này phụ thuộc vào các đường ống và cảng biển Baltic cho gần một nửa lượng năng lượng nhập khẩu, và sự phụ thuộc đó đang tăng lên. Đến năm 2040, quốc gia này có thể đầu tư hơn 100 tỷ USD vào các trang trại điện gió ngoài khơi và các trạm LNG mới. Nhà máy điện hạt nhân đầu tiên của Ba Lan, dự kiến khánh thành vào năm 2036, sẽ nằm cách bờ biển chưa đầy 2km.
Nhiều dự án trong số này được lên kế hoạch khi mối đe dọa từ Nga còn có vẻ mơ hồ. Giờ đây, các chính phủ đang cuống cuồng tìm cách bảo vệ chúng — một thách thức khó nhằn. Radar và vệ tinh có thể giám sát bầu trời và theo dõi tàu thuyền, ngay cả khi chúng tắt thiết bị phát đáp. Nhưng việc theo dõi những gì diễn ra dưới mặt nước khó khăn hơn nhiều, khiến đáy biển trở thành địa bàn lý tưởng cho các cuộc tấn công hỗn hợp.
Phần lớn các công nghệ giám sát hiện nay dựa trên sóng âm đều không phát huy hiệu quả tại Biển Baltic. Đặc điểm lòng biển nông và nhiều vật cản tạo ra nhiễu âm lớn, trong khi mật độ tàu bè qua lại dày đặc dễ dàng che giấu các hoạt động ngầm và độ mặn thay đổi đột ngột cũng làm biến dạng sóng âm. Các giải pháp mới sẽ giải quyết các yếu điểm này, như cảm biến thủy âm, tàu ngầm lớp A26 và thiết bị lặn không người lái (UUV). Tuy nhiên, để xây dựng được một hệ thống giám sát tích hợp toàn diện, một mục tiêu trọng yếu của NATO tại Baltic, sẽ phải mất nhiều năm nữa.
Các dự án như A26 đối mặt với tình trạng chậm trễ kéo dài. Hải quân Thụy Điển từng lên kế hoạch nhận chiếc đầu tiên trong số hai tàu ngầm đặt hàng từ Saab vào năm 2022, nhưng việc này đã bị dời sang năm 2031. (Nhu cầu nâng cấp xưởng đóng tàu được cho là một trong những lý do gây chậm trễ). Ba Lan, quốc gia vốn chỉ có một chiếc tàu ngầm cũ kỹ từ thời Liên xô, sẽ phải đợi đến thập niên 2030 mới có được ba chiếc A26 đã đặt hàng. Trong khi đó, cơ quan tình báo quân sự chính của Anh gần đây kết luận rằng Nga đang hiện đại hóa hạm đội của mình để nhắm vào các đường cáp và ống dẫn dưới biển.
Ngay cả khi có công nghệ mới để cải thiện việc giám sát và sửa chữa, NATO vẫn cần những hành động quyết liệt hơn để cảnh cáo Nga rằng các cuộc tấn công hỗn hợp sẽ phải trả giá. Cho đến nay, phản ứng của liên minh này chủ yếu vẫn mang tính đối phó. Thông qua chiến dịch “Baltic Sentry” triển khai đầu năm 2025, NATO đã tăng cường tuần tra trên biển. Tuy nhiên, các tàu chiến của liên minh chỉ có quyền gọi loa kiểm tra thông tin đăng ký của tàu thương mại, còn luật pháp quốc tế lại không cho phép họ trực tiếp lên tàu hoặc khám xét.
Một số quốc gia đã đưa ra các biện pháp quyết liệt hơn. Sau các vụ xâm nhập của drone tại Đan Mạch, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã đề xuất đóng cửa Biển Baltic đối với các tàu chở dầu thuộc hạm đội bóng tối. Bộ trưởng Quốc phòng Estonia, Hanno Pevkur, cũng đã đề xuất điều này từ vài tháng trước đó.
Tuy nhiên, một cuộc phong tỏa như vậy gần như chắc chắn sẽ vi phạm luật pháp quốc tế. Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển đảm bảo quyền đi qua các eo biển quốc tế cho các tàu thuyền, ngay cả những tàu đang bị trừng phạt, miễn là họ không đe dọa vũ lực hoặc vi phạm các quy tắc an toàn. Nga, quốc gia sử dụng Biển Baltic cho 60% lượng dầu thô xuất khẩu bằng đường biển, có thể sẽ coi việc đóng cửa các eo biển Đan Mạch là một hành động gây chiến. Jacek Siewiera, cựu lãnh đạo Hội đồng An ninh Quốc gia Ba Lan, cho rằng một phản ứng thận trọng hơn sẽ là từ chối quyền tiếp cận đối với những con tàu không đáp ứng các tiêu chuẩn kỹ thuật.
Cách tiếp cận đó đang dần nhận được sự ủng hộ. Vào tháng 10, Đan Mạch đã thắt chặt kiểm soát các tàu chở dầu tại khu neo đậu Skagen, nơi nối liền Biển Bắc với Biển Baltic. Trong khi đó, Ba Lan đang tăng cường sức mạnh răn đe cho hải quân. Một dự luật được quốc hội nước này thông qua vào tháng 11 cho phép hải quân sử dụng vũ lực để bảo vệ hạ tầng trọng yếu, ngay cả bên ngoài lãnh hải Ba Lan.
Việc bảo vệ rất tốn kém, nhưng không thấm vào đâu so với việc phải giải quyết các hậu quả của cuộc tấn công. Một nghiên cứu gần đây của tổ chức tư vấn RAND cho biết chi phí sửa chữa hàng ngày cho một sợi cáp viễn thông dưới biển là 24 triệu Euro (28 triệu USD), đường ống dẫn dầu là 36 triệu Euro và đường ống dẫn khí đốt là 75 triệu Euro. Những đợt sửa chữa như vậy thường kéo dài hàng tháng. Sự mất mát về nguồn cung năng lượng và kết nối càng làm trầm trọng thêm thiệt hại. Với chừng đó những hành vi khiêu khích, một hoặc hai chiếc tàu ngầm bắt đầu trông giống như một món hời.