Ngô Nhân Dụng
Tổng thống Donald Trump đánh một lúc hai “app” TikTok và WeChat của hai công ty Trung Quốc, đánh nhanh, đánh mạnh, nhưng cũng nằm trong trận chiến kinh tế, thương mại đã bắt đầu từ năm 2018.
Mở đầu là trận chiến thuế quan, ông Trump khai pháo, bị trả đũa, và kéo dài cho tới giờ chưa ngã ngũ. Tiếp theo là lệnh cấm trên Huawei, một công ty bán 250 ngàn cái điện thoại di động năm ngoái, nhiều hơn Apple. Bây giờ ông Trump tấn công vào một mặt trận mới là những cái “app.” Trong lãnh vực này Trung Cộng đã đánh trước. Những thứ “app” của Facebook, YouTube và Google đã bị cấm trong Trung Quốc từ lâu rồi; bây giờ Mỹ mới trả đòn. Tháng Sáu vừa qua, chính phủ Ấn Độ cũng đã cấm cửa TikTok và WeChat cùng nhiều công ty khác của Trung Quốc, sau khi hai nước đụng trận ở biên giới trên vùng núi Himalaya.
Hậu quả lệnh cấm của ông Trump là từ giữa tháng Chín 2020 người Mỹ hay các công ty Mỹ sẽkhông được làm ăn với Tik Tok nữa, trừ khi một công ty Mỹ mua và làm chủ cái app này. Có hai vấn đề: Thứ nhất là chuyện an ninh, chính phủ Mỹ lo ngại các ty chủ nhân của Tik Tok là ByteDance (Tự Tiết Khiêu Động) có thể dùng app này để thu thập các dữ liệu về người Mỹ và các công ty Mỹ. Thứ nhì, hai nước chắc chắn đang mở cuộc chạy đua trong lãnh vực tin học trên toàn thế giới.
Về vấn đề thứ hai, thực ra ông Trump, hoặc những người tiền nhiệm có thể đánh sớm hơn vào các công ty tin học Trung Cộng từ lâu. Vì nhìn xa hơn, đây là một cuộc Chiến tranh Lạnh mới giữa Mỹ và Trung Cộng trong thế kỷ 21, không cách nào tránh khỏi!
Trong vấn đề thứ nhất, thì đây là điều ai cũng công nhận là có thật. Các công ty Facebook, YouTube và Google xưa nay vẫn cất giữ các thông tin về các cá nhân, đoàn thể và xí nghiệp sửdụng các app của họ, để sử dụng và đem bán cho các nhà làm quảng cáo, tiếp thị. Nhưng Tik Tok hay WeChat thì khác một điều: Chính phủ Mỹ không thể bắt YouTube, Facebook hoặc Google tiết lộ các dữ liệu họ thu lượm; còn Cộng sản Trung Cộng có quyền bắt Tik Tok và WeChat làm gián điệp cho nhà nước.
Trung Cộng có thể dùng các dữ liệu của Tik Tok và WeChat để biết người Mỹ nào đang ở đâu, di chuyển tới những chỗ nào, mua bán cái gì, trò chuyện với ai, từ đó suy ra các tin tức có giá trị tình báo.
Tháng 12 năm ngoái, Bộ Quốc Phòng Mỹ đã ra lệnh binh sĩ phải xóa bỏ app Tik Tok trong máy điện thoại của mình vì mối lo đó. Thượng viện Mỹ cũng biểu quyết cấm nhân viên chính phủliên bang không được dùng Tik Tok trong máy điện thoại được cấp phát.
Nhưng lệnh cấm thường dân Mỹ sử dụng Tik Tok không dễ áp dụng. Trước hết là chính phủMỹ phải đưa ra bằng chứng cho thấy Tik Tok đã vi phạm luật vì trao cho Bắc Kinh các dữ liệu của người sử dụng. Chính công ty Tik Tok ở Mỹ sẽ đứng ra kiện.
Trong năm qua, Tik Tok đã tìm cách “Mỹ hóa” triệt để, mời ông Kevin Mayer, một cựu quản đốc của công ty Disney về làm tổng giám đốc và mời các nhà đầu tư Mỹ nổi tiếng góp vốn. Công ty đang có 1,000 nhân viên người Mỹ và sẽ tuyển dụng 10,000 người nữa; để chứng tỏ họlà một “công ty Mỹ.”
Trong nước Trung Hoa Tik Tok không hề được công ty ByteDance sử dụng mà dùng một app tương tự mang tên là Dou Yin (Đẩu Âm). ByteDance cho biết sẽ cất giữ các dữ liệu của Tok Tok ở trong nước Mỹ hoặc tại Singapore. Nhưng dù các dữ liệu cất giữ ở nước nào không ảnh hưởng gì tới việc sử dụng các dữ liệu đó.
Năm 2015, gián điệp Trung Cộng đã ăn trộm được các thông tin về 21 triệu người, khi đột nhập vào máy của Nha Nhân viên của chính phủ liên bang Mỹ! Đầu năm nay Bộ Tư pháp Mỹ tố cáo gián điệp quân sự Trung Cộng, vào năm2017, đã lấy trộm các dữ liệu về 145 triệu người Mỹqua kho chứa của Equifax, một công ty thẩm lượng tín dụng.
Điều chính phủ Mỹ có thể nêu lên để biện minh lệnh cấm Tik Tok chính là Đạo luật về An ninh Tình báo mà quốc hội Trung Cộng đã thông qua năm 2017, bắt các công ty tin học của họ phải cộng tác với hệ thống tình báo.
Có một cách để chính phủ Mỹ rút lại lệnh cấm Tik Tok là một công ty Mỹ đứng ra làm chủ. Công ty Microsoft đang thương lượng với ByteDance về vụ này, và Tổng thống Trump tỏ ý ủng hộ.
Nếu việc mặc cả của Microsoft thành công, người ta sẽ chỉ trích rằng đây là một cuộc “ép duyên” phũ phàng. Công ty ByteDance ước tính giá trị của Tik Tok cao hơn con số $50 tỷ mỹkim mà thị trường dự đoán, vì Tik Tok có 100 triệu người sử dụng trong nước Mỹ, đặc biệt là giới trẻ.
Nhưng trong quá khứ, một vụ “ép duyên” tương tự đã diễn ra rồi mà không ai kiện cáo. Năm 2019, một công ty Trung Quốc đã bị chính phủ Trump ép phải bán một cái app chuyên dùng trong việc hẹn hò của những người đồng tính (gay dating app). Lý do cũng là an ninh quốc gia! Chủ nhân của app này có thể dùng các thông tin cá nhân thu lượm được để làm áp lực với những người đồng tính muốn giữ bí mật; có thể ép họ làm gián điệp của Cộng sản Trung Quốc!
Như vậy thì các thông tin cá nhân mà Tik Tok thu lượm được cũng không khác gì! Thực ra, điều này cũng đúng đối với các công ty Mỹ như Facebook, Tweeter, YouTube và Google! Facebook còn lưu giữa các thông tin về người Mỹ nhiều hơn Tik Tok gấp bội. Chính phủ Mỹcũng vẫn theo dõi, thu lượm các thông tin cá nhân của các công dân, qua máy điện thoại di động, như Edward Snowden đã tố cáo.
Lệnh cấm Tik Tok của Tổng thống Trump không dễ đem thi hành. Muốn những người Mỹđang sử dụng Tik Tok phải gỡ bỏ cái app này ra khỏi điện thoại của họ thì phải bắt các công ty như Google, Apple hoặc Microsoft cộng tác; mà các công ty này không chắc đã theo vì chủtrương của họ vẫn là bảo vệ quyền tự do thông tin.
Lệnh cấm đối với app WeChat của công ty Tencent (Đằng Tấn) diễn biến theo cách khác. WeChat, bên Trung Quốc gọi là Weixin (Vi Tín), là một diễn đàn cho mọi người trao đổi, giống như các app WhatsApp và Telegram của Facebook. Trung Cộng cũng cấm những app Mỹ này từ lâu, bây giờ ông Trump đang đánh trả đòn. Nhưng bên ngoài nước Tàu WeChat không được ưa chuộng vì có nhiều khuyết điểm, mà người trong lục địa không biết hoặc bỏ qua dễ dàng. Vì vậy, khác với Tik Tok, không có công ty Mỹ nào tính mua WeChat để tiếp tục hoạt động ở Mỹ!
Ở Mỹ chỉ có những người hay liên lạc với người trong Trung Quốc mới dùng WeChat. Các công ty Mỹ đang bán hàng sang Trung Quốc dùng WeChat để liên lạc với khách hàng sẽ phải ngưng. App này cũng không dễ bị dùng để làm gián điệp vì các thông tin, dữ liệu để chỉ được lưu giữtrong máy, không chuyển về một trung tâm.
Nhưng công ty Tencent, trị giá gần $700 tỷ đô la, đang đứng trước một mối lo lớn, vì họ đang đầu tư trên khắp thế giới, đặc biệt là góp vốn cho các công ty chuyên về trò chơi và đánh bài trên mạng ở nước Mỹ, như Riot Games, Epic Games, Glu Mobile và Activision Blizzard. Tencent đang làm chủ 40 phần trăm công ty Epic Games ở North Carolina. Chính phủ Mỹ có thể bắt Tencent phải ngưng bành trướng.
Cuộc Chiến tranh lạnh trong thế kỷ 21 giữa Mỹ và Trung Cộng sẽ còn kéo dài. Tổng thống Trump cấm Tik Tok và WeChat chỉ là màn mở đầu cho các trận tấn công mới. Trong quá khứ, Trung Cộng đã tiến lên nhờ cóp nhặt các sáng kiến kỹ thuật xuất phát từ nước Mỹ. Mạng Baidu bắt chước Google, Ali Baba làm đúng những việc bán hàng trên mạng giúp eBay và Amazon làm giầu ở Mỹ, Didi cũng tổ chức gọi xe như Uber, Weibo (Vi Bác) thì bắt chước Twitter!
Trong cuộc chiến tranh lạnh mới, nước Mỹ cần phải xác định vị trí rõ ràng hơn. Từ hàng thế kỷ qua, Mỹ vẫn chủ trương mậu dịch tự do là chìa khóa giúp kinh tế phát triển, trong nước cũng như trên toàn thế giới. Trung Cộng thì ngược lại, họ chủ trương nhà nước nắm quyền quyết định kinh tế, thương mại. Hơn nữa, Mỹ là quốc gia đề cao tự do thông tin, một quyền căn bản về kinh tế cũng như chính trị. Ngược lại, Trung Cộng luôn luôn kiểm soát thông tin, đặc biệt bây giờ là thông tin trên mạng.
Các chính phủ Mỹ, dù Cộng Hòa hay Dân chủ cũng sẽ tiếp tục theo đuổi cuộc chiến tranh lạnh. Về lâu dài, họ sẽ phải làm thế nào để “giữ được linh hồn” không để mất, trong khi trong giai đoạn này họ phải “ăn miếng trả miếng” nên dùng các chiến thuật mà cộng sản Trung Quốc vẫn dùng!