- Gia Huy
Hôm thứ 5 (27/8), ông David Stilwell, trợ lý ngoại trưởng Mỹ phụ trách khu vực Đông Á và Thái Bình Dương cho biết việc Trung Quốc “thao túng” dòng chảy của sông Mekong là một thách thức cấp thiết đối với Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN). Vấn đề này có thể được đưa vào chương trình nghị sự tại một diễn đàn khu vực trong tuần tới.
Bình luận của ông Stilwell tại hội thảo trực tuyến do Viện Hòa bình Hoa Kỳ và Trường chính sách công Lý Quang Diệu của Singapore đồng tổ chức là bằng chứng mới nhất cho thấy con sông dài 4.350km, nơi nuôi dưỡng cuộc sống của 60 triệu người dân quanh đó, đã trở thành mặt trận mới trong cuộc đối đầu Mỹ – Trung.
Ông Stilwell nhấn mạnh vấn đề dòng chảy là một trong “những xu hướng đáng lo ngại” tại khu vực sông Mekong.
“Một thách thức đặc biệt cấp thiết là việc Trung Quốc thao túng dòng chảy sông Mekong vì quyền lợi của họ nhưng lại khiến các quốc gia ở hạ lưu phải trả giá rất lớn.”
Ông trích dẫn một báo cáo gần đây cho thấy “Trung Quốc đang thao túng dòng chảy của sông Mekong trong suốt 25 năm qua. Dòng chảy bị chia cắt trùng hợp với việc xây dựng và vận hành các con đập lớn của Trung Quốc.”
Mặc dù ông Stilwell không nêu tên báo cáo, nhưng trong những tháng gần đây, Bắc Kinh và Washington đã đấu khấu với nhau về tình trạng dòng chảy của con sông đi qua năm quốc gia Đông Nam Á ở hạ lưu: Lào, Myanmar, Thái Lan, Campuchia và Việt Nam.
Vào tháng 4, tổ chức Eyes on Earth có trụ sở tại Mỹ kết luận rằng các đập của Trung Quốc đang giữ 47 tỷ mét khối nước.
Báo cáo trên được Tổ chức Quan hệ Đối tác Cơ sở hạ tầng Bền vững do Liên Hợp Quốc hậu thuẫn và tổ chức Nhóm Sáng kiến Hạ nguồn sông Mekong – một nhóm gồm năm quốc gia Đông Nam Á ở hạ lưu, cũng như Hoa Kỳ, ủy thác thực hiện.
Tuy nhiên, một nghiên cứu của Trung Quốc là sự hợp tác giữa Đại học Thanh Hoa và Viện Tài nguyên nước Trung Quốc lại lập luận ngược lại, nói rằng các đập của Trung Quốc giúp giảm bớt các vấn đề hạn hán tại khu vực sông Mekong. Nó cho rằng các đập này có thể giúp xả lượng nước được tích trữ trong mùa mưa vào những thời điểm dòng chảy xuống thấp. Dòng chảy trên sông hiện đang ở mức thấp kỷ lục trong năm thứ hai liên tiếp.
Gần đây, vào cuối tháng 8, Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường đã phát biểu tại một diễn đàn do Trung Quốc chủ trì cùng với 5 quốc gia Đông Nam Á ở hạ lưu rằng Bắc Kinh sẽ chia sẻ dữ liệu thủy văn của sông Mekong mà Trung Quốc gọi là sông Lan Thương.
Ông Stilwell cho biết cuộc khủng hoảng “đang tàn phá mùa màng và đe dọa an ninh lương thực và nước trên toàn khu vực”.
Ông nói: “Những vấn đề này tiềm ẩn nguy cơ gây ra sự bất ổn to lớn. Hoa Kỳ đang làm việc với các quốc gia sông Mekong, Ủy ban sông Mekong và các đối tác quốc tế để đảm bảo rằng việc kêu gọi Trung Quốc minh bạch dữ liệu về nước được đáp ứng.”
Ông Stilwell cùng với Ngoại trưởng Mỹ Michael Pompeo đã nói rõ chính sách cứng rắn đối với Trung Quốc của Washington tại các diễn đàn công khai trong những tháng gần đây và cũng trình bày quan điểm của ông về Hiệp hội các nước Đông Nam Á (ASEAN).
Tuần tới, ngoại trưởng của 10 nước ASEAN cùng với ngoại trưởng của các nước đối tác như ông Pompeo của Hoa Kỳ, ông Vương Nghị của Trung Quốc, ông Sergei Lavrov của Nga và ông S. Jaishankar của Ấn Độ sẽ tham gia một loạt các cuộc họp trực tuyến, bao gồm Diễn đàn Khu vực ASEAN thường niên (ARF).
Theo kế hoạch, các cuộc họp này lẽ ra diễn ra vào đầu tháng 8 nhưng đã được lùi lại vì nước chủ nhà Việt Nam – chủ tịch ASEAN năm nay – hy vọng rằng có thể tổ chức các cuộc họp gặp mặt trực tiếp.
Tuy nhiên, đến thời điểm hiện tại cuộc họp vẫn sẽ phải tổ chức theo hình thức trực tuyến.
ARF là sự kiện quan trọng thứ ba trong chương trình nghị sự hàng năm của ASEAN, tiếp sau Hội nghị thượng đỉnh hai năm một lần của các nhà lãnh đạo.
Trong một thông báo hôm thứ Tư (2/9), Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ cho biết cùng với các cuộc họp với ASEAN đã lên kế hoạch, ông Pompeo sẽ đồng chủ trì Hội nghị Ngoại trưởng Quan hệ đối tác Mekong – Hoa Kỳ lần đầu với năm quốc gia ở hạ lưu sông Mekong.
Hạn hán, các đập thủy điện làm cạn kiệt sông Mekong bất chấp mùa mưa đã đến. Ông Stilwell cho biết ông hy vọng các nước ASEAN, trong đó có một số quốc gia có tranh chấp với Trung Quốc tại Biển Đông, sẽ tiếp tục sử dụng “tiếng nói tập thể mạnh mẽ” để thúc đẩy các quyền lợi của mình.
Trong một buổi hỏi đáp ngắn gọn, khi được hỏi về việc có ý kiến cho rằng các nước ASEAN phải lựa chọn phe trong cuộc đối đầu Mỹ – Trung, ông Stilwell cho biết ông không hiểu được tại sao một câu chuyện như vậy vẫn tồn tại.
Ông cho biết “Sự lựa chọn là vì chủ quyền, sự lựa chọn là vì các quốc gia cần làm những gì trong khuôn khổ đa nguyên [của ASEAN] nhằm mang lại lợi ích tốt nhất cho chính họ, cho người dân và quyền lợi quốc tế của họ.”
Ông Stilwell cũng cho rằng Bắc Kinh đang gây sức ép lên các nước láng giềng yếu hơn thay vì đối xử với họ như các đối tác bình đẳng.
Gia Huy (theo SCMP)