Thuần Dương
Thuật toán lợi hại bởi bất chấp đúng sai, cái tên nghe sành điệu nhưng lại nói lên sự nguy hiểm đối với người dùng…
Sau khi chính quyền Trump ra lệnh cho Bytedance dỡ bỏ các hoạt động của ứng dụng TikTok tại Mỹ vào giữa tháng 9 hoặc hoàn toàn rời khỏi thị trường Mỹ, Bắc Kinh đã có động thái vào thứ Sáu (4/9), khi bổ sung “công nghệ khuyến nghị nội dung” vào danh sách hạn chế xuất khẩu của mình. Nghĩa là thuật toán khiến một bài đăng trên TikTok được lan tỏa ra sao sẽ không được bán cho Mỹ nếu chính quyền Trung Quốc không cho phép. Thuật toán này thật sự lợi hại? hay ẩn chứa âm mưu bất hảo?
Theo chính công ty, TikTok đã trở nên phổ biến ở Mỹ trong vài năm qua, từ 11 triệu người dùng vào đầu năm 2018, gần đây con số đã lên tới 100 triệu. Các nhà phân tích trong ngành cho rằng một phần sự phát triển của ứng dụng là do một thuật toán cốt lõi mạnh mẽ được xây dựng để nhanh chóng đề xuất các loại nội dung khác nhau cho người dùng tùy theo sở thích của họ.
Ứng dụng này đưa cho người dùng những video mới, đo lường cách họ tương tác với video, sau đó cung cấp dữ liệu đó ngược trở lại thuật toán. Điều này cho phép hệ thống cung cấp các video mà mỗi người dùng đều có thể thấy hấp dẫn. Ông Eugene Wei, người từng làm việc tại Oculus của Facebook và Amazon cho biết: “Khi bạn soi TikTok, TikTok sẽ soi lại bạn”, theo WSJ.
Thuật toán không phân biệt đúng sai
Có thể nói thuật toán của TikTok là vũ khí tối thượng khiến ứng dụng này phát triển nhanh chóng như vậy. Thuật toán này thu thập phân tích “sở thích” của bạn qua lịch sử tương tác, rồi quay trở lại cung cấp “thị trường” cho sở thích của bạn được thỏa mãn, không những thế ở một phương diện nào đó, nó đã giúp phóng đại và nuôi dưỡng cả những dục vọng của người dùng.
Bytedance, công ty mẹ của TikTok đã nhấn mạnh rằng “các thuật toán không có giá trị quan”. Vậy phải chăng đó là một lời thú nhận, rằng thuật toán không có phân biệt tốt xấu, đúng sai. Không phân biệt đúng sai chẳng phải là không coi trọng đạo đức?
Theo dõi các nội dung phổ biến được ưa chuộng trên TikTok, bạn có thể nhận ra nhiều xu hướng nóng hổi lại có nội dung phản truyền thống. Những hình thức diễn xuất có sắp đặt, giả tạo, những màn khoe thân, khiêu dâm, đẩy mạnh yếu tố hình thức, coi trọng tiền bạc, danh tiếng… Một “hot trend” (xu hướng thịnh hành) đang được nhiều người ưa thích là các màn chơi khăm của các cặp vợ chồng, anh chị em hay cả con cái và bố mẹ. Trong đó mọi người ngang hàng phải lứa, không cần tôn ti trật tự, không cần lễ giáo khiêm cung, chỉ cần lừa bịp, đánh bẫy người khác càng “khăm”, càng vui. Thậm chí con trai đánh bôm bốp vào đầu bố cũng là vui, bố cướp đồ ăn của con khiến bé khóc lóc la lối rồi hôm sau con nghĩ kế “chơi” lại bố lại càng vui…
Chỉ cần có những “cú twist” (lật ngược tình thế) càng bất ngờ, càng hả hê thì càng tốt. Nó đẩy mạnh tâm lý tranh đấu, thích trội hơn người, thích đè người dìm người xuống đáy bùn, bỏ qua lòng vị tha vốn được đề cao trong văn hóa truyền thống, “tiên tha hậu ngã” (nghĩ tới người trước khi nghĩ tới mình), sự bao dung rộng lượng, tấm lòng trung dung hòa ái tốt đẹp của người xưa.
Ngay cả những cốt truyện video có vẻ nhân văn, người nghèo khổ yếm thế cuối cùng khiến kẻ kênh kiệu phải cúi đầu, nhưng vẫn là mang cách thức chỉnh người, phán xét, trừng phạt. Cuối cùng cũng là để tìm kiếm sự hả hê, tâm lý bề trên, dùng quyền lực, nhan sắc và tiền tài để trị người.
Những video “biến hình” của các “soái ca”, “soái tỷ” đề cao nhan sắc, tính dục. Đời sống thượng lưu, an dật, hưởng thụ trở thành kim chỉ nang cho mục đích sống của các bạn trẻ. Những màn nhận nhầm người yêu, tán tỉnh thiếu lễ tiết, sỗ sàng… tất cả đều có thể trở thành xu thế.
Sự giả dối phổ biến trên TikTok. TikTok có tất cả mọi thứ có thể thu hút ham muốn, dục vọng của con người, và nó vẫn đang kích thích dục vọng của mọi người.
Một trong những biểu hiện lệch lạc khác của thuật toán TikTok mới đây cũng đã bị phanh phui. Bài viết của WSJ hôm 17/6 đã tiết lộ một bí mật trong thuật toán cốt lõi của TikTok, đó là nếu người dùng ca ngợi Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) thì sẽ nhận được lượt xem cao. Tài khoản TikTok có tên Asaday của một thanh niên 23 tuổi, ban đầu chỉ có hơn 2.000 người đăng ký theo dõi, nhưng đến giữa tháng Năm, số lượng người đăng ký đã tăng lên hơn 90.000 người. Lý do là Asaday đã cho đăng một video dài 13 giây ca ngợi ĐCSTQ vào tháng Tư. “Tôi không thấy bất kỳ sự tăng trưởng [lượng người đăng ký theo dõi] trên trang của mình cho đến khi tôi thực hiện video đùa cợt đó”, tài khoản Asaday cho biết.
Thuật toán một lần nữa được sử dụng để tuyên truyền, dẫn dắt người ta vì lợi ích của mình mà làm điều mình không thật tâm, chân thành muốn làm. Nói vài lời giả dối, nịnh nọt để đổi lấy mấy chục, mấy trăm nghìn lượt theo dõi… đồng thời đã tiếp tay cho thế lực có quyền hành để định hướng tư tưởng quần chúng.
Thuật toán là một khái niệm được sử dụng trong lĩnh vực công nghệ thông tin, đó là cách tư duy và các bước giải quyết vấn đề. Khoa học đôi khi không có nội hàm đạo đức và bản thân các thuật toán là không có yếu tố đạo đức. Thuật toán là các bước thực thi cơ học và không yêu cầu trí huệ phân biệt phải trái của con người. Khi thuật toán được triển khai như một nguyên tắc chỉ đạo trong cuộc sống hàng ngày của con người, chúng không chỉ sinh ra sự tàn nhẫn mà còn đẩy nhanh sự suy thoái đạo đức.
Khi một công ty chỉ đề cao các thuật toán, nó có nghĩa là họ đã từ bỏ các giá trị nhân đạo và nhân tính. Nói rằng “các thuật toán không có giá trị quan”, chẳng phải chính là văn hóa của nó không có tiêu chuẩn đúng sai, tốt xấu. Trung lập liệu có phải là đúng trong hoàn cảnh này? Thế giới muôn màu, muôn vẻ, nhưng tiêu chuẩn đúng sai là trắng và đen, đạo đức có tiêu chuẩn, bản thân giá trị trung lập chính là không có tiêu chuẩn. Nó là thiện hay ác? Không có ranh giới ở trên TikTok, miễn là nó đáp ứng được dục vọng đa số và phù hợp với ý chí của người có quyền ra thuật toán.
Khi một công ty cố tình nhầm lẫn giữa các thuật toán vô hồn với các khái niệm đạo đức của con người, thì đó chính là nhầm lẫn giữa đúng và sai và từ đó có thể làm lu mờ lương tâm. Nó sẽ mở một cánh cửa cho những người có động cơ bất hảo, đầy dục vọng. Để đạt được mục tiêu, mọi thứ có thể được thực hiện bằng mọi cách.
Cái tên nói lên bản chất?
Có lẽ thấm nhuần loại triết lý này ngay từ đầu nên cái tên của ứng dụng cũng được truyền cảm hứng và nói lên nhiều điều. Phiên bản ở Trung Quốc của TikTok là Douyin (抖音) có nghĩa là “đẩu âm” – âm thanh run rẩy, méo mó (có lẽ bởi một nét đặc biệt của Douyin là hiệu ứng làm méo tiếng trong video). “Đẩu” có nghĩa là rung, run, trạng thái dao động không ổn định, còn là vênh váo, lên mặt, hách dịch. “Đẩu” có một từ đồng âm là 覦 (du), có nghĩa là ham muốn. “Đẩu” (抖) còn có một âm khác là “đầu”, trong từ “đầu đà”, là 3 thứ độc hại tham, sân, si như bụi bẩn làm nhơ mất chân tâm của con người, người tu hành muốn quay trở về bản tính tiên thiên thánh thiện phải tu bỏ những thứ đó đi.
Cái tên “Đẩu âm” (Douyin) đã bao hàm trong đó mục đích thực sự của thuật toán mà nó sử dụng. Nó lợi dụng và gia tăng ham muốn, dục vọng. Nó đưa tham sâm si lên thành “hot trend” cốt là phù hợp với sở thích của người dùng. Nó đề cao sự thiếu khiêm nhường, tự tôn, tự mãn.
Trung Hoa xưa có câu: “Nam đẩu cùng, nữ đẩu tiện”, nghĩa là nam mà vênh váo thì khốn cùng, nữ mà vênh váo thì ti tiện, người nói chung mà không khiêm cung thì phúc bạc. “Vênh váo”, hơn người, trong cuộc sống hàng ngày, chính là biểu hiện của tâm lý không khiêm nhường, không an hòa, tĩnh tại, thiếu tự chủ, luôn có tâm tranh đấu, đố kỵ đòi hơn người, chỉnh đốn người.
Trạng thái của người bình thường, khi nói, hát giọng nói mạch lạc, rõ ràng và tròn trịa, nhưng trên Douyin các hiệu ứng bóp méo âm thanh, làm giọng nói cũng trở nên méo mó chỉ để cho hài hước. Đến giọng nói cũng là giả, mọi thứ đều có thể là giả, Douyin chính là môi trường của sự bất chân được nuôi dưỡng một cách công khai thành xu thế.
Trên Douyin các loại tin giả rất phổ biến, nó được tạo ra để thu hút quà tặng, phần thưởng từ người theo dõi. Ngoài việc dùng tin để đánh lừa người Trung Quốc, làm cho người dân trở nên mụ mị cuốn theo các thông tin giật gân, câu view, kích thích dục vọng và đắm chìm vào loại hình giải trí thiếu lành mạnh, họ còn dùng các loại nội dung này để mở đường cho việc lừa đảo người nước ngoài và cho phép các công ty nhận phần thưởng trên Douyin để trục lợi.
Douyin không chỉ là một thuật toán, nó chính là dùng những yếu tố sắc dục, thấp kém, dùng những gì bất hảo nhất để hấp dẫn con người, ăn mòn xã hội, đầu độc thanh thiếu niên. Douyin dùng ảo mộng giữa trần gian về danh lợi tình tạo cho mình thế lớn mạnh, đem chính mình đóng gói vào trong một công ty thịnh vượng, đem chính mình định hướng thước đo giá trị của con người, lợi dụng dục vọng để tăng trưởng, cuối cùng là để tiến ra thế giới công khai thu tiền.
Cả cái tên tiếng Trung là “Đẩu âm” và thuật toán của TikTok đều thể hiện những giá trị quan bất phân tốt xấu, thiện ác. Nhìn rõ để không tạo môi trường thuận lợi cho ứng dụng này phát triển chính là trách nhiệm và một hành động phân định rõ trắng đen của mỗi người sử dụng mạng thông thái.
Tham khảo bài viết của Wu Kan trên Secretchina.