Tuần trước trong chuyến thăm Nhật, Ngoại trưởng Vương Nghị đã có phát biểu ngang ngược khẳng định chủ quyền của Trung Quốc trên Biển Đông.
Bài phân tích của tác giả Katsuji Nakazawa trên Asia Nikkei cho thấy sự trùng hợp giữa thái độ hung hăng này và sự thay đổi về chính trị tại Mỹ.
Trung Quốc ngang ngược khẳng định chủ quyền trên Biển Đông
Tuần trước, trong chuyến thăm Nhật Bản hai ngày, ông Vương đã nhiều lần đề cập đến căng thẳng tại Quần đảo Senkaku (quần đảo Điếu Ngư), một quần đảo nhỏ không có cư dân do Nhật Bản quản lý và đề cập việc tàu thuyền của Nhật Bản đến quá gần quần đảo này.
“Thực tế là gần đây một số tàu đánh cá Nhật Bản không rõ nguồn gốc đã liên tục đi vào vùng biển nhạy cảm ngoài khơi quần đảo Điếu Ngư, và Trung Quốc phải có những phản ứng cần thiết”, ông Vương nói trong một cuộc họp báo hôm 24/11.
“Quan điểm của Trung Quốc rất rõ ràng. Phía Trung Quốc sẽ tiếp tục kiên quyết bảo vệ chủ quyền của mình, đồng thời đưa ra ba hy vọng”, ông Vương tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc.
“Ba hy vọng” của ông Vương Nghị bao gồm việc hai nước tuân thủ thỏa thuận năm 2014 ngăn chặn căng thẳng leo thang ở Biển Đông; tránh những hành động ở vùng biển nhạy cảm; và khi có vấn đề, hai nước nên trao đổi kịp thời và giải quyết ổn thỏa.
Thoạt nhìn, phát biểu của ông Vương cho thấy thái độ tích cực trong việc giải quyết căng thẳng giữa Trung Quốc và Nhật Bản. Trên thực tế, Trung Quốc đang làm khó nước Nhật với mục đích đã trù tính từ trước.
Lập luận của Trung Quốc là do các tàu đánh cá Nhật Bản đi vào “vùng biển nhạy cảm”, nên tàu Trung Quốc phải có biện pháp thực thi pháp luật.
Trên thực tế, lập trường của Nhật Bản là quần đảo Điếu Ngư không tồn tại vấn đề tranh chấp lãnh thổ. Dựa trên luật pháp quốc tế, quần đảo này thuộc một phần lãnh thổ cố hữu của Nhật Bản và nằm dưới sự kiểm soát hợp pháp của Tokyo.
Theo logic của Vương Nghị thì việc Trung Quốc liên tục xâm nhập vùng biển Nhật Bản là hợp lý. Chấp nhận logic của ông Vương cũng bằng như phủ định quyền kiểm soát hợp pháp của Nhật tại quần đảo Điếu Ngư và khiến cộng đồng quốc tế cho rằng quần đảo này nằm trong diện tranh chấp lãnh thổ Trung – Nhật.
Những phát biểu ngang ngược của ông Vương tại buổi họp báo đã làm dấy lên làn sóng phản đối tại Nhật.
Ông Toshimitsu Motegi, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Nhật Bản cũng xuất hiện trong cuộc họp báo này. Và ông ngay lập tức bị giới chính trị gia Nhật Bản chỉ trích vì đã duy trì thái độ mềm mỏng và không có phản ứng đáp trả lại bình luận của ông Vương tại buổi họp báo. Thay vào đó, ông Motegi lịch sự để ông Vương hoàn thành bài phát biểu của mình.
Những bình luận này của ông Vương đều có chủ đích, có chiến lược. Ông rất hiểu mình đang nói gì và đoạn video cho thấy thái độ mềm mỏng của ông Motegi có thể khiến thế giới lầm tưởng rằng Nhật Bản đang đồng ý với quan điểm của Ngoại trưởng Trung Quốc.
Thái độ của Trung Quốc với lãnh hải Nhật Bản thay đổi theo chuyển biến chính trị tại Mỹ
Lần đầu tiên, tàu chính phủ Trung Quốc xâm nhập vào lãnh hải quần đảo Điếu Ngư của Nhật là vào ngày 8/12/2008. Khi này, hai tàu tuần tra của Trung Quốc tiến vào khu vực và đậu ở đó 10 giờ. Những nhân viên trên tàu cũng chụp ảnh để làm bằng chứng cho tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc. Rõ ràng là những tàu tuần tra này đã thực thi theo mệnh lệnh được giao.
Chỉ sáu tháng trước đó, tháng 6/2008, Nhật Bản và Trung Quốc đã đạt được thỏa thuận song phương về việc phát triển chung các mỏ khí đốt ở Biển Đông, làm dấy lên hy vọng hòa giải căng thẳng giữa hai nước.
Nhìn lại quá khứ, một nhà nghiên cứu cấp cao về đối ngoại và an ninh tại một cơ quan tư vấn của Trung Quốc đã suy đoán, nhờ có thỏa thuận này mà “các cuộc biểu tình dữ dội chống Nhật năm 2012 do Nhật quốc hữu hóa quần đảo Điếu Ngư và sự sụp đổ mối quan hệ song phương (Trung-Nhật) có thể tránh khỏi”.
Tuy nhiên tới tháng cuối năm 2008, Trung Quốc lại thay đổi chính sách đối ngoại và an ninh với Nhật Bản, hướng tới mục tiêu dùng vũ lực để thay đổi hiện trạng tại Biển Đông. Một ví dụ rõ ràng là sự xâm lấn của hai tàu tuần tra vào lãnh hải Nhật Bản.
Yếu tố thúc đẩy hành động gây hấn này của Trung Quốc chính là diễn biến chính trị tại Mỹ. Tháng 11/2008, ứng cử viên đảng Dân chủ Barack Obama đắc cử tổng thống và chuẩn bị cho lễ nhậm chức vào tháng Một.