Thông tin bệnh viện Nhiệt Đới ở TP.HCM bỗng dưng có 53 ca dương tính với virus SARS-CoV-2 có lẽ đang làm cho mọi người khá lo lắng trong bối cảnh đại dịch COVID-19 đang bùng phát lại ở Việt Nam. Theo thông tin từ báo chí thì 53 người này đã chích ngừa vaccine COVID-19 đầy đủ 2 liều. Vậy chúng ta nên hiểu vấn đề này sao cho đúng? chúng ta cần làm gì để hạn chế lây nhiễm virus và nâng cao hiệu quả phòng tránh bệnh?
1- Sau khi chích ngừa vaccine, bạn có chắc chắn 100% sẽ không bị nhiễm virus hay không?
Câu trả lời là KHÔNG nhe bạn. Cho tới hiện nay thì chưa có vaccine nào cho thấy có khả năng bảo vệ khỏi nhiễm virus 100%. Vaccine của Pfizer-BioNTech hoặc Moderna thường được biết đến với khả năng bảo vệ là khoảng trên 90% còn của AstraZeneca là hơn 70%, sau 2 hoặc 3 tuần được chích liều thứ 2. Điều này có nghĩa là còn khoảng 10% người được chích vaccine của Pfizer-BioNTech/Moderna hoặc 30% người được chích vaccine của AstraZeneca có nguy cơ bị nhiễm virus. Do vậy, các bạn vẫn nên giữ ý thức phòng ngừa lây bệnh dù rằng đã được chích vaccine ở mức độ cao khi đang ở trong vùng dịch.
Khi cơ thể của bạn được chích ngừa thì các thành phần có trong vaccine sẽ kích thích cơ thể của bạn tạo ra “kháng thể” đặc hiệu. Các kháng thể này có khả năng nhận diện và bám lên bề mặt virus khi chúng có cơ hội tiếp xúc với cơ thể của bạn qua các dịch trong người như dịch nhầy nước mũi, nước miếng và cả nước mắt… Các kháng thể này bám lên virus (cụ thể là protein S của virus) và bất hoạt chúng trước khi chúng có thể chạm lên tế bào của bạn để vào bên trong (hình minh họa trong bài).
Do vậy, virus không thể xâm nhiễm vào bên trong tế bào của bạn và bạn sẽ không bị bệnh. Để dễ hình dung, thì các kháng thể này như những tấm khiên được tạo ra để ngăn những mũi tên của quân địch bắn tới. Mức độ hiệu quả của việc ngăn chặn những mũi tên này phụ thuộc vào “chất lượng của những tấm khiên” và “mật độ của những mũi tên”. Dĩ nhiên là không có tấm khiên nào có thể đảm bảo 100% hiệu quả bảo vệ. Trong làn mưa tên ấy thì vẫn có những phần trăm rất nhỏ đối với tấm khiên tốt và phần trăm lớn hơn đối với tấm khiên có chất lượng kém hơn mà những mũi tên có thể lọt qua!
Do vậy, chúng ta hãy khoan vội hoang mang khi thấy có người này, người kia bị nhiễm virus SARS-CoV-2 sau khi đã chích vaccine, mà hãy tìm hiểu xem “tỉ lệ” những người đã được chích vaccine trong tổng số những người bị nhiễm virus là bao nhiêu. Trong một nghiên cứu gần đây ở Mỹ trên 3975 người là các nhân viên y tế, những người làm việc ở tuyến đầu và những người làm việc trong những ngành nghề thiết yếu. Những người này được xét nghiệm hàng tuần kể từ tháng 12 năm 2020 và cho thấy đến nay có 204 người bị nhiễm virus.
Trong số những người bị nhiễm này chỉ có 16 người đã được chích vaccine (1 hoặc 2 liều), còn lại là 156 người chưa được chích vaccine (32 người còn lại không xác định được tình trạng nên đã được loại ra khỏi thí nghiệm). Dựa trên số liệu này, chúng ta có thể thấy rằng những người được chích vaccine chỉ chiếm khoảng 9% số người bị nhiễm virus dù rằng trong thí nghiệm này họ đã gom chung người có hiệu quả bảo vệ 1 phần (do mới chích 1 liều đầu tiên) và người đã có hiệu quả bảo vệ đầy đủ (sau 14 ngày tính từ ngày chích liều thứ 2). Điều này cho thấy rằng vaccine có hiệu quả rõ ràng trong việc giúp ngăn ngừa virus lây nhiễm.
2- Người chích đã chích vaccine sẽ khác như thế nào so với người không chích vaccine trên phương diện cả hai cùng mắc bệnh COVID-19?
Tuy không có vaccine nào có hiệu quả bảo vệ khỏi nhiễm virus 100% nhưng hầu hết các vaccine tốt hiện nay như Pfizer-BioNTech, Moderna, AstraZeneca và Johnson&Johnson đều cho thấy hiệu quả giảm bệnh nặng và tử vong của người đã chích vaccine khi mắc bệnh COVID-19 là 100%. Cũng từ số liệu của nghiên cứu khoa học mình đề cập phía trên cho thấy rằng những người đã chích vaccine nếu lỡ có mắc bệnh COVID-19 thì số lượng virus trong người của họ ít hơn khoảng 40% so với người không chích vaccine.
Đây có thể giúp giải thích vì sao những người này thường sẽ không bị các triệu chứng của bệnh COVID-19 như sốt, nhức mỏi, khó thở,… và khỏi bệnh sớm hơn (ít nhất là sớm hơn 2 ngày) so với người không chích vaccine. Điều này giúp cho chúng ta dễ hiểu hơn khi “52 trong số 53 nhân viên mắc COVID-19 tại Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới TP.HCM hoàn toàn không có triệu chứng”.
3- Người đã chích vaccine có giúp làm giảm khả năng lây nhiễm của virus trong cộng đồng hay không?
Câu trả lời là CÓ nhe các bạn. Câu hỏi trên khá quan trọng và luôn được các nhà quản lý đặt ra khi lên kế hoạch nới lỏng các biện pháp phòng ngừa lây nhiễm virus trong cộng đồng và mở cửa kinh tế. Một số điểm mình kể trên cũng đã giải đáp phần nào thắc mắc này. Khi được chích vaccine thì xác suất nhiễm virus đã giảm đi rất thấp, nếu xui xẻo vẫn bị nhiễm thì số lượng virus trong người đó cũng thấp hơn đáng kể và họ khỏi bệnh nhanh hơn so với người không chích vaccine. Số lượng virus và thời gian virus tồn tại trong người là yếu tố quan trọng để xác định khả năng & tình trạng lây nhiễm của các bệnh truyền nhiễm trong cộng đồng.
Do vậy, khi vaccine giúp giảm các yếu tố này thì đã giúp giảm khả năng lây nhiễm trong cộng đồng khi số lượng người được chích vaccine tăng lên. Điều này đã được cho thấy trong một nghiên cứu khác ở Anh với trên hơn 365 ngàn gia đình. Họ thấy rằng những người đã chích ít nhất một liều vaccine của Pfizer-BioNTech hoặc AstraZeneca nếu lỡ bị nhiễm virus thì nguy cơ lây nhiễm virus của họ cho những người tiếp xúc gần giảm đi một nữa. Đây cũng là những tiền đề mà các nước có tỉ lệ người chích vaccine cao và hiệu quả như Israel, Mỹ đã bắt đầu mạnh dạng nới lỏng các biện pháp phòng dịch cho dân nước họ.
4- Làm thế nào để giảm tối thiểu lây nhiễm virus trong cộng đồng?
Để giảm sự lây nhiễm của virus trong cộng đồng cách tốt nhất hiện nay vẫn là nâng cao tỉ lệ người chích vaccine trong cộng đồng. Đối với những nước có tỉ lệ này còn thấp, như Việt Nam, thì chúng ta cần thực hiện các biện pháp phòng tránh lây nhiễm chặt chẽ để tránh bùng dịch, gây quá tải cho hệ thống y tế!
Trường hợp 53 ca dương tính gần đây ở bệnh viện Nhiệt Đới xảy ra chủ yếu là “tập trung tại các phòng ban khối hậu cần như toàn bộ nhân viên Phòng Công nghệ thông tin, Phòng Chỉ đạo tuyến,…”. Điều này có thể do các nhân viên ngồi chung phòng, tiếp xúc gần và thiếu cảnh giác trong việc lây nhiễm virus (còn có thể do có suy nghĩ chủ quan trong đó nữa khi nghĩ rằng mình đã được chích vaccine nên an toàn!). Những tai nạn lây nhiễm chéo trong không gian làm việc như thế này có thể khắc phục bằng cách nâng cao ý thức của người nhân viên và áp dụng một số biện pháp quản lý phòng dịch mà nhiều nơi (bao gồm cả City of Hope, nơi mình đang làm việc) đã & đang làm trong thời gian đại dịch đó là:
– Kiểm tra sức khỏe, nhiệt độ cho nhân viên mỗi đầu ngày làm việc và yêu cầu nhân viên có biểu hiệm cảm sốt ở nhà;
– Giãn cách chỗ ngồi cho các nhân viên (cách nhau ít nhất 2 mét);
– Yêu cầu nhân viên đeo khẩu trang suốt trong thời gian làm việc, nhất là khi có người khác ở chung phòng;
– Chỉ cởi khẩu trang trong giờ làm việc khi uống nước hoặc ăn cơm; không ăn cơm chung với đồng nghiệp, trừ khi người này là người trong gia đình (vợ, chồng,…);
– Giảm tối đa người đến sở làm bằng cách cho những người có thể làm việc qua mạng làm việc ở nhà (work from home);
– Đối với những người bắt buộc phải đến chỗ làm thì nên chia ra thành nhiều ca để giảm thiểu số người cùng xuất hiện ở nơi làm việc trong một thời điểm.
– Nếu được thì nên thông gió cho các văn phòng, đưa ánh sáng mặt trời vào, thay vì đóng kín cửa và mở máy lạnh liên tục.
Hy vọng các thông tin trên giúp các bạn bớt hoang mang khi nghe người này người kia bị nhiễm virus dù rằng sau khi chích vaccine đầy đủ. Theo như mình đánh giá, hiện nay Việt Nam vẫn đang kiểm soát dịch bệnh lây lan khá tốt và nếu chiến lược vaccine được áp dụng kịp thời với những loại vaccine tốt thì sẽ sớm đẩy lùi được dịch COVID-19 mà không gặp những trường hợp dở khóc dở cười như các tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất, quốc gia Bahrain và Seychelles khi họ sử dụng chủ yếu vaccine kém hiệu quả của Trung Quốc mà mình đã phân tích ở các bài viết trước đó.
*Tài liệu tham khảo:
Levine-Tiefenbrun M, Yelin I, Katz R, Herzel E, Golan Z, Schreiber L, Wolf T, Nadler V, Ben-Tov A, Kuint J, Gazit S, Patalon T, Chodick G, Kishony R. Initial report of decreased SARS-CoV-2 viral load after inoculation with the BNT162b2 vaccine. Nat Med. 2021 May;27(5):790-792 (https://www.nature.com/articles/s41591-021-01316-7);
https://www.medrxiv.org/content/10.1101/2021.06.01.21257987v2.full (Prevention and Attenuation of COVID-19 by BNT162b2 and mRNA-1273 Vaccines);
https://depts.washington.edu/pandemicalliance/2021/04/29/impact-of-vaccination-on-household-transmission-of-sars-cov-2-in-england/ (Impact of Vaccination on Household Transmission of SARS-COV-2 in England);
https://www.nature.com/articles/d41586-020-00502-w (COVID research: a year of scientific milestones);