Nguyễn Can
Khái niệm Déjà vu là cảm giác kỳ lạ như là bạn đã từng trải nghiệm điều gì đó trước đây, mặc dù thực tế bạn chưa từng trải qua
Hiện nay déjà vu đã được đưa vào nghiên cứu trong khoa học chính thống. Tuy nhiên nên đi theo con đường nghiên cứu khoa học như thế nào thì cũng là vấn đề.
Nếu bạn có cảm giác kỳ lạ giống như bạn đã gặp ai đó trước đây hoặc đã từng có trải nghiệm điều gì đó trước đây, đừng lo lắng. Đó chỉ là trải nghiệm Déjà vu. Khái niệm Déjà vu là cảm giác kỳ lạ như là bạn đã từng trải nghiệm điều gì đó trước đây, mặc dù thực tế bạn chưa từng trải qua.
Bạn ghé thăm căn hộ của một người bạn và có cảm giác choáng ngợp rằng bạn đã từng ở đó trước đây, nhưng điều đó chưa hề xảy ra. Đây là lần đầu tiên bạn đến thăm thành phố này. Tuy nhiên, cảm giác có thể rất mãnh liệt và rất thực – đến mức bạn gần như biết mình sẽ tìm thấy gì khi bước vào bếp. Các chuyên gia ước tính khoảng hai phần ba số người trong chúng ta đã có trải nghiệm cảm giác này ít nhất một lần.
Thuật ngữ tiếng Pháp déjà vu, dịch sang tiếng Anh là “đã nhìn thấy”, được đưa ra vào năm 1876 bởi nhà triết học và nhà nghiên cứu tâm thần người Pháp Émile Boirac. Nhưng mọi người đã trải nghiệm cảm giác này từ lâu trước khi nó được đặt tên.
Qua nhiều thế kỷ, con người thường coi déjà vu là bằng chứng về những gì họ đã trải qua. Sigmund Freud, cha đẻ của phân tâm học cổ điển, đã trải nghiệm déjà vu và thấy những ham muốn bị kìm nén. Nhà tâm lý học cổ điển Carl Jung cho rằng trải nghiệm này có liên quan đến vô thức tập thể. Nhà triết học cổ điển Plato đã mô tả một điều gì đó tương tự déjà vu như là bằng chứng về tiền kiếp.
Và tất nhiên, hiện tại có một ý tưởng được Hollywood đưa hiện tượng déjà vu vào điện ảnh trong Ma trận. Không khó để hiểu tại sao déjà vu lại nổi tiếng là một điều ít được biết đến và là một hiện tượng siêu nhiên.
Hợp pháp hóa nghiên cứu hiện tượng déjà vu
Năm 2003, nhà tâm lý học Alan Brown đã xuất bản một bài báo trên tạp chí Psychological Bulletin xem xét những điều ít được biết về déjà vu và kết nối thông tin đó với các mô hình hiện có trong nghiên cứu tâm lý học nhận thức và trí nhớ. Về cơ bản, giả thuyết của ông đã tạo tiền đề cho cộng đồng nghiên cứu có cái nhìn sâu hơn về hiện tượng này trong những năm sau đó. Kể từ đó, ông và một số nhà nghiên cứu đã đưa nghiên cứu về déjà vu trở thành khoa học chính thống.
Ngoài những liên tưởng huyền bí, déjà vu đã đưa ra một trở ngại khác cho các nhà nghiên cứu. Trải nghiệm này thường kéo dài không quá vài giây và không có cảnh báo về thời điểm có thể xảy ra, khiến việc nghiên cứu trở nên cực kỳ khó khăn. Phần lớn những gì được biết về déjà vu dựa trên các cuộc khảo sát. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu đã đưa ra những cách mới để nghiên cứu nó trong tự nhiên.
Năm 2006, một nhóm nghiên cứu ở Anh đã thôi miên các đối tượng để tạo ra déjà vu. Anne Cleary, giáo sư tâm lý học nhận thức và nhà nghiên cứu trí nhớ tại Đại học Bang Colorado, đã có một ý tưởng với công nghệ cao hơn. Cô ấy đã sử dụng thực tế ảo để kích hoạt déjà vu. Cleary và nhóm của cô đã quan sát các đối tượng qua một loạt các cảnh trong trò chơi điện tử Sims, được thiết kế cẩn thận để bố cục không gian của một cảnh này giống với cảnh khác, mặc dù hình ảnh thực tế khá khác nhau. Các đối tượng đã trải nghiệm déjà vu khi một cảnh tương tự như cảnh mà họ đã nhìn thấy trước đây, cho thấy rằng sự tương đồng về bố cục không gian giữa hai địa điểm có thể dẫn đến cảm giác quen thuộc giống như déjà vu ở một địa điểm mới lạ.
Nhiều giả thuyết được đưa ra
Khi thực hiện nghiên cứu déjà vu, rất nhiều giả thuyết bắt đầu nghiên cứu những gì diễn ra trong não bộ.
Khi thực hiện nghiêm túc nghiên cứu déjà vu, rất nhiều giả thuyết bắt đầu xuất hiện về những gì diễn ra trong não bộ. Một giả thuyết cho rằng déjà vu là một vấn đề với trí nhớ. Đây sẽ là tình huống mà bạn đã trải qua một điều gì đó, nhưng không thể nhớ lại nó một cách có ý thức. Khi bạn bắt gặp điều gì đó tương tự, bạn nhận ra sự quen thuộc nhưng không thể nhớ lại. Vì vậy, trong kịch bản tại căn hộ của người bạn, không gian có vẻ rất quen thuộc vì bạn đã từng ở trong một căn hộ rất giống trước đây; bạn chỉ không nhớ nó. Chế độ xem này được hỗ trợ bởi các thử nghiệm VR của Cleary. Trong trường hợp nghiên cứu của cô ấy, chính sự tương đồng về không gian, thay vì bất kỳ chi tiết cụ thể nào, tạo ra cảm giác quen thuộc.
Một giả thuyết phổ biến khác cho rằng déjà vu là do thời gian không khớp hoặc gián đoạn quá trình xử lý tình huống hiện tại đang diễn ra của bạn. Hãy tưởng tượng bạn đang đi bộ xuống phố và đi ngang qua một quán cà phê mới. Bạn đã liếc qua cửa hàng, nhưng khoảng thời gian đó nhận được một tin nhắn và nhìn đi chỗ khác, vì vậy bạn đã không ghi nhận thông tin đầy đủ. Thông tin đã được xử lý ở một số cấp độ, chỉ là không đầy đủ. Khi bạn nhìn lên và nhìn thấy quán cà phê, bạn có cảm giác kỳ lạ mà bạn đã từng thấy nó trước đây – bởi vì bạn vừa làm, mặc dù bạn không còn nhớ gì về nó.
Một giả thuyết khác cho rằng déjà vu là do co giật nhỏ. Những người bị chứng động kinh được biết là có trải nghiệm déjà vu thường xuyên. Có thể chứng déjà vu ở những người không bị động kinh cũng do một số loại hoạt động giống như động kinh gây ra. Bộ não chỉ hoạt động sai một chút và điều đó gây ra cảm giác déjà vu. Điều này rất phù hợp với thực tế là thanh thiếu niên và thanh niên có trải nghiệm déjà vu thường xuyên hơn những người lớn tuổi. Trong độ tuổi này, não bộ đang bận rộn tự ghi lại khiến nguy cơ xảy ra déjà vu cao hơn.
Cleary cho biết rằng đây không nhất thiết là những giả thuyết để cạnh tranh nhau. Cô ấy nói: “Có thể có nhiều lý do khác nhau, tất cả đều có thể giải thích đúng tại sao déjà vu có thể xảy ra’’.
Không chỉ Déjà Vu
Mặc dù chưa ai xác định chính xác nguyên nhân gây ra déjà vu, nhưng thật tốt là khoa học cuối cùng đã nghiêm túc nghiên cứu hiện tượng kỳ lạ này. Cleary nói: “Tôi nghĩ [nghiên cứu về déjà vu] đã làm sáng tỏ các quá trình, điều này đang giúp chúng ta hiểu rõ trí nhớ tốt hơn ở mức độ rộng hơn là chỉ cố gắng hiểu về déjà vu.
Phòng nghiên cứu của Cleary hiện đang xem xét mối liên hệ giữa déjà vu và động kinh, cập nhật các kỹ thuật VR của họ và cố gắng tìm hiểu thêm về sự khác biệt của từng cá nhân trong trải nghiệm déjà vu.
Dù déjà vu là gì, nhiều khả năng là một sự cố trong trí nhớ hay một sự cố trong Ma trận. Bằng cách điều tra sự cố đó, các nhà nghiên cứu déjà vu có thể tìm hiểu thêm nhiều điều về cách bộ não xử lý ký ức.
Tuy nhiên cũng có những con đường khoa học khác để nghiên cứu hiện tượng này, ví dụ như khoa học tâm linh, thần học v.v. những nền khoa học tin tưởng vào luân hồi, tiền kiếp, văn hóa tiền sử… Khi khoa học hiện đại không thể giải thích được nhiều trường hợp, thường thì người ta sẽ đến với tâm linh để cố gắng tìm kiếm cách giải thích chúng.
Theo Discovermagazine