Antonio Graceffo
Gần như tất cả các thiết bị điện tử phụ thuộc vào Trung Quốc bất kể nó được sản xuất ở đâu
Khi nói đến chuỗi cung ứng, mọi con đường đều dẫn đến Trung Quốc, ngay cả khi các sản phẩm được “sản xuất” ở nơi khác.
Một máy tính xách tay được bán ở Hoa Kỳ, với nhãn “Sản xuất tại Trung Quốc”, được lắp ráp tại Trung Quốc, và nhiều linh kiện cũng có nguồn gốc từ Trung Quốc. Đây là phần dễ dàng trong việc truy tìm chuỗi cung ứng toàn cầu, vì hầu hết người tiêu dùng đều biết rằng một số lớn các thành phần của nhiều sản phẩm hàng ngày đến từ, hoặc được lắp ráp, tại Trung Quốc. Phần mà nhiều người không biết, và lý do tại sao Trung Quốc có thể thống trị chuỗi cung ứng toàn cầu một cách triệt để đến vậy, là những thứ nhỏ bé — kim loại và nguyên tố quan trọng để sản xuất thiết bị điện tử — cũng phụ thuộc vào Trung Quốc.
Kế hoạch 5 năm lần thứ 11 và 12 của Trung Cộng khuyến khích các công ty Trung Quốc đầu tư ở ngoại quốc, trong khi kế hoạch này đã cam kết tài chính và hỗ trợ từ các ngân hàng quốc doanh Trung Quốc. Một trong những mục tiêu được nhấn mạnh trong Kế hoạch 5 năm lần thứ 12 (2011-2015) là tăng cường vị thế của Trung Quốc về các kim loại.
Kế hoạch 5 năm lần thứ 13, kéo dài từ năm 2016 đến năm 2020, được Trung Cộng gọi là “giai đoạn chiến đấu quyết định”, nhằm tìm cách kiểm soát ngành công nghiệp kim loại màu toàn cầu. Chiến lược này cùng với “Sản xuất tại Trung Quốc 2025”, nhằm mở rộng đáng kể các ngành công nghiệp chiến lược và quốc phòng, cũng như khoa học và công nghệ của Trung Quốc. Để đạt được mục tiêu này, một kế hoạch hành động để ngành kim loại của Trung Quốc đạt được vị thế cường quốc trên thế giới đã được Bộ Công nghiệp và Công nghệ Thông tin công bố vào tháng 10/2016.
Các Kế hoạch 5 năm của Trung Cộng, Sản xuất tại Trung Quốc 2025, cũng như đạt được vị thế thế giới về kim loại, tất cả đều bao gồm các chỉ thị cho các doanh nghiệp nhà nước —được tài trợ bởi các ngân hàng quốc doanh—để mua và kiểm soát các mỏ ở các nước giàu tài nguyên trên toàn cầu.
Để đảm bảo hơn nữa việc thống trị thị trường khoáng sản của đất nước, Bắc Kinh đã áp đặt các hạn chế xuất cảng đối với những nguyên tố được sản xuất tại Trung Quốc. Những hạn chế này là chủ đề của các khiếu nại của Tổ chức Thương mại Thế giới do Hoa Kỳ và Liên minh Âu Châu, cũng như Nhật Bản và Mexico, với lý do cạnh tranh không lành mạnh.
Một số thương hiệu máy tính xách tay tự quảng cáo là “không sản xuất tại Trung Quốc”, nhưng điều này hơi gây hiểu nhầm, bởi vì ngay cả những máy tính xách tay này cũng phụ thuộc vào đầu vào từ Trung Quốc. Máy tính xách tay điển hình chứa nhiều hoặc tất cả các nguyên tố sau đây có nguồn gốc từ các quốc gia trên toàn thế giới, nhưng được kiểm soát bởi chế độ Trung Quốc: than chì, coban, liti, crom, vanadi, magie, antimon, và đồng.
Riêng Trung Quốc, cung cấp hoặc kiểm soát một nửa số nguyên liệu thô được sử dụng trên toàn thế giới. Graphite được sử dụng trong pin sạc được tìm thấy ở Trung Quốc, Mexico, Canada, Brazil và Madagascar, nhưng 69% trong số đó đến từ Trung Quốc. Cobalt có nguồn gốc từ Cộng hòa Dân chủ Congo (DRC), nơi Bắc Kinh kiểm soát 35 công ty khai thác. Trung Quốc kiểm soát 86% nguồn cung magie toàn cầu, mặc dù nguyên tố này có thể được tìm thấy ở Hoa Kỳ, Israel, Brazil, Nga, Kazakhstan, và Thổ Nhĩ Kỳ.
90% lithium trên thế giới đến từ Chile, Argentina, và Úc. Thông qua đầu tư vào các công ty tại các địa phương, Trung Quốc hiện kiểm soát 59% nguồn cung toàn cầu. Và không chỉ các nước đang phát triển đang từ bỏ tài nguyên của họ để đổi lấy tiền mặt của Trung Quốc. Tại Úc, Trung Quốc hiện kiểm soát 91% tổng lượng khai thác lithium, cũng như 75% trữ lượng của nước này.
Hai trong số các nơi có nguồn vanadi chủ yếu là Kazakhstan và Nam Phi, cả hai đều là thành viên của Sáng kiến Vành đai và Con đường của Trung Quốc (BRI, còn được gọi là “Một vành đai, một con đường”). Tại Kazakhstan, Ngân hàng Phát triển Trung Quốc (CDB) đang tài trợ rất nhiều cho lĩnh vực khai thác mỏ. Và ở Nam Phi, Bắc Kinh hiện đang lên kế hoạch đầu tư vào các mỏ vanadi.
Các công ty Trung Quốc cũng mua cổ phần đáng kể tại các mỏ đồng lớn nhất ở DRC . Tổng cộng, Trung Quốc sở hữu 30 dự án đồng ở ngoại quốc đang trong giai đoạn vận hành, và thêm 38 dự án đang trong giai đoạn thăm dò.
Zimbabwe có trữ lượng crom lớn thứ hai thế giới, chiếm khoảng 12% tổng lượng crom toàn cầu. Trung Quốc là nước tiêu thụ crom và crom lớn nhất thế giới, và đảm bảo nguồn cung của mình bằng cách đầu tư vào việc khai thác ở các quốc gia như Cuba và Zimbabwe. Trong 5 năm qua, Trung Quốc đã đầu tư hàng tỷ USD vào lĩnh vực kim loại của Zimbabwe, và là chủ sở hữu chính của một trong những công ty khai thác crom lớn nhất của đất nước này, Công ty Khai thác và Luyện hợp kim Zimbabwe (ZIMASCO).
Những người dân địa phương mô tả mối quan hệ Trung Quốc-Zimbabwe là trao đổi thiết bị và công nghệ khai thác để lấy quặng. Đây là một mô hình và một chiến lược mà Trung Quốc đã sử dụng ở các quốc gia giàu tài nguyên trên toàn cầu. Cụ thể, Trung Quốc cung cấp dịch vụ xây dựng và công nghệ cho các mỏ địa phương. Đổi lại, các mỏ đồng ý bán một phần trăm sản lượng của họ cho các công ty Trung Quốc với giá thỏa thuận. Các công cụ khác được Trung Cộng sử dụng bao gồm sáp nhập và mua lại, theo đó các công ty Trung Quốc, nhiều công ty thuộc sở hữu nhà nước và được tài trợ bởi các tổ chức tài chính nhà nước, mua cổ phần kiểm soát trong các công ty khai thác mỏ địa phương.
Một nhà lãnh đạo truyền thống ở Mashonaland Central, một tỉnh ở Zimbabwe, cáo buộc Trung Quốc cướp tài nguyên khoáng sản của đất nước này. Các thợ mỏ địa phương phàn nàn rằng Trung Cộng bóc lột công nhân. Trong một vụ việc, một giám đốc công ty khai thác mỏ người Trung Quốc đã bắn chết hai công nhân Zimbabwe vì tranh chấp tiền lương vào tháng Sáu năm ngoái.
Trung Quốc kiểm soát 90% nguồn cung cấp antimon của thế giới và cho đến một năm trước, họ sở hữu 100% các nhà máy chế biến antimon. Khi antimon được chiết xuất từ lòng đất, nó phải được chế biến thành thỏi để được sử dụng trong sản xuất các hàng hóa khác. Mặc dù antimon được tìm thấy ở Nga, Úc và Tajikistan, nhưng gần như tất cả đều được gửi đến Trung Quốc để xử lý. Năm ngoái, lần đầu tiên sau 30 năm, một nhà máy chế biến antimon, được gọi là lò rang, được xây dựng bên ngoài Trung Quốc.
Ngoài việc đầu tư vào các quốc gia khác, Trung Cộng hiện đang tranh giành quyền thống trị lĩnh vực mới hơn trong khai thác dưới biển. Sự chấp thuận cho khai thác dưới đáy biển do Cơ quan Đáy biển Quốc tế (ISA) cấp. Các công ty Trung Quốc đã đệ trình 30 yêu cầu lên ISA về các dự án khai thác dưới biển khác nhau.
Sau khi chinh phục các vùng biển, Trung Quốc có kế hoạch khai thác mặt trăng. Năm ngoái, tàu thăm dò mặt trăng Chang’e 5 của nó đã đáp xuống mặt trăng và mang về 2 kg mẫu vật. Các nhà phân tích vũ trụ Mỹ cho rằng Trung Quốc đang xây dựng kinh nghiệm nghiên cứu mặt trăng của mình để hỗ trợ các dự án khai thác trên mặt trăng trong tương lai. Cựu Quản trị viên NASA Jim Bridenstine nói rằng ông tin rằng việc khai thác mặt trăng sẽ có thể thực hiện được trong thế kỷ này. Trong khi đó, có bằng chứng và suy đoán rằng mặt trăng chứa nhiều vật liệu quan trọng. Trung Cộng hy vọng sẽ có có người lái lên và hạ cánh trên mặt trăn vào năm 2030 và xây dựng một trạm nghiên cứu mặt trăng. Ông Bao Weimin, giám đốc Ủy ban Khoa học và Công nghệ của Tập đoàn Khoa học và Công nghệ Hàng không Vũ trụ Trung Quốc (CASC) đã đề xuất thành lập một “Đặc khu kinh tế Trái đất-Mặt trăng” vào năm 2050.
Với tốc độ Trung Quốc đang mở rộng kiểm soát đầu vào của máy tính xách tay, có khả năng là 20 năm nữa, không chỉ hầu hết, hoặc tất cả, các đầu vào có nguồn gốc từ các công ty Trung Quốc, mà một số sẽ có nguồn gốc từ dưới biển hoặc mặt trăng.
“Tiến sĩ Antonio Graceffo đã có hơn 20 năm làm việc tại Á Châu. Ông tốt nghiệp Đại học Thể thao Thượng Hải và có bằng Thạc sĩ Quản trị Kinh doanh của Đại học Giao thông Thượng Hải của Trung Quốc. Ông Antonio là giáo sư kinh tế và nhà phân tích kinh tế Trung Quốc, người đã viết bài cho nhiều kênh truyền thông quốc tế. Một số cuốn sách về Trung Quốc của ông bao gồm “Vượt Ra Ngoài Vành Đai và Con Đường: Sự Mở Rộng Kinh Tế Toàn Cầu của Trung Quốc” và “Một Khóa Học Ngắn Hạn về Kinh Tế Trung Quốc.”
Lưu Đức biên dịch