Nguyên Hương
Vào cuối tháng 11, hơn 110 người đã tụ tập trong một bữa tiệc Giáng sinh đông đúc tại một nhà hàng ở Oslo, Na Uy. Hầu hết các khách đã được tiêm phòng đầy đủ. Một người trong số họ mới trở về từ Nam Phi chỉ vài ngày trước đó và vô tình mang theo biến thể Omicron của SARS-CoV-2.
Kết cục, khoảng 70% những người tham gia bữa tiệc đã bị nhiễm.
Các nhà khoa học đã theo dõi sự kiện siêu lây lan này đã kết luận rằng đây là bằng chứng cho thấy Omicron “có khả năng lây truyền cao” ở những người trưởng thành đã được tiêm vaccine đầy đủ.
Chỉ hơn một tháng sau, sự lây lan thần tốc của Omicron trên toàn thế giới giờ đây đã cho thấy rõ ràng rằng bữa tiệc đó không phải là một ví dụ cá biệt. Ở từng quốc gia, biến thể mới đã vượt trội so với biến thể delta, với trung bình một trường hợp omicron gây ra ít nhất ba ca nhiễm mới khác. Các ca nhiễm đã tăng cao kỷ lục ở các khu vực châu Âu và bây giờ là Hoa Kỳ, nơi khoảng nửa triệu ca nhiễm mới đã được ghi nhận chỉ trong một ngày.
Ông Sumit Chanda, giáo sư tại Khoa Miễn dịch và Vi sinh, Viện nghiên cứu Scripps Research cho biết: “Loại virus này làm thay đổi thế cuộc, đặc biệt là trong dân số được tiêm chủng”.
Thật vậy, trong một thế giới mà vaccine và những lần nhiễm trước đã xây dựng khả năng miễn dịch, các biến thể khác đang gặp khó khăn để có thể đột phá. Thế nhưng, Omicron lại đang phát triển mạnh.
Ông Chanda nói: “Điều này thay đổi dự tính cho tất cả mọi người”. Vì vậy, các nhà khoa học đang cố gắng tìm hiểu: Điều gì giải thích cho sự lan truyền nhanh như chớp của Omicron?
Lý do tại sao biến thể mới lại dễ lây lan như vậy sẽ cho biết, những quy định phòng dịch cũ có cần sửa đổi hay không.
Một câu hỏi lớn: Omicron bay trong không khí thế nào?
Cho đến nay, điều chúng ta biết tại sao Omicron lây lan nhanh hơn mọi biến thể trước nó là khả năng trốn miễn dịch của chúng ta.
Nhiều đột biến của biến thể trên protein đột biến cho phép nó lây nhiễm vào tế bào người hiệu quả hơn so với các biến thể trước đó, khiến nó lây nhiễm rất nhiều người. Đó có thể là lý do chính khiến biến thể này dễ lây lan hơn Delta, vốn đã rất dễ lây lan.
Tiến sĩ Joshua Schiffer, một nhà nghiên cứu bệnh truyền nhiễm tại Trung tâm Nghiên cứu Ung thư Fred Hutchinson, cho biết: “Thế cuộc virus hiện nay đã khác so với những ngày đầu. “Phần lớn các biến thể trước Omicron đều không thể tồn tại trong môi trường miễn dịch này”.
Ông nói, ngay cả Delta về cơ bản vẫn ở mức “hòa”, nơi nó vẫn tồn tại, nhưng “không phát triển quá nhanh hoặc giảm quá nhanh”.
Các nhà nghiên cứu đã so sánh sự lây lan của Omicron và Delta giữa các thành viên trong cùng một hộ gia đình và kết luận rằng Omicron có khả năng lây nhiễm cao hơn khoảng 2,7 đến 3,7 lần so với Delta giữa các cá nhân được tiêm chủng 2 mũi và nhiều hơn.
Nhưng đây là một điểm bổ sung thú vị: Đối với những người chưa được tiêm chủng, không có sự khác biệt đáng kể về tỷ lệ nhiễm trùng giữa delta và omicron. Trong những trường hợp đó, Omicron không nhất thiết dễ truyền hơn Delta.
Các tác giả kết luận, khả năng lây truyền vượt trội của Omicron có thể được coi là “khả năng trốn miễn dịch” của nó, chứ không phải một số đặc điểm khác.
Đây cũng là điều mà một nghiên cứu nhỏ từ Đại học Maryland có thể gợi ý, mặc dù ở đây, những phát hiện mới chỉ là sơ bộ và chưa được bình duyệt.
Các nhà nghiên cứu đã đo lường mức độ vi rút mà những người được tiêm phòng bị nhiễm Omicron được giải phóng vào không khí sau khi hò hét và hát. Bốn trong số năm người đã thở ra một lượng lớn virus vào không khí – có thể so sánh với số lượng của những người không được tiêm chủng trước đó trong đại dịch.
Tiến sĩ Don Milton, một nhà nghiên cứu vi sinh vật và bào tử trong không khí tại Đại học Y tế Công cộng Maryland, người đứng đầu cuộc nghiên cứu cho biết: “Nhưng điều đáng chú ý là số lượng virus trong không khi không hề cao như dự đoán”.
Các phát hiện cho thấy sự lây lan của Omicron một phần có thể phụ thuộc vào thực tế là nhiều người được tiêm chủng hơn bị nhiễm và phát tán virus, chứ không nhất thiết là mỗi cá nhân bị nhiễm phát tán nhiều virus hơn vào không khí. Và nếu kết quả đúng, ông Milton nói rằng việc lây truyền đường dài không có khả năng trở thành mối quan tâm mới với Omicron, hơn cả những gì đã thấy ở các biến thể dễ lây lan khác như Delta.
Ông nói: “Ví dụ, với bệnh sởi, cường độ nguồn rất mạnh nên ngay cả ở phòng bên cạnh, mọi người vẫn có nguy cơ bị nhiễm bệnh. Nhưng điều này có thể không áp dụng với Omicron” bởi vì nó bị loãng đi khi đến phòng bên cạnh.
Nhưng có một mặt trái. Ông Milton nói: “Tin xấu là vaccine không có nghĩa là bạn sẽ không lây truyền virus cho người khác”.
Và ông nói thêm rằng những phát hiện mới chỉ giới hạn ở những người đã được tiêm chủng: “Có thể trong những người chưa được tiêm chủng bị nhiễm, lượng virus sẽ dữ dội hơn rất nhiều.”
Omicron có thể có những lợi thế khác giúp nó phát triển
Một điểm khác biệt nổi trội của Omicron là tốc độ lây lan của một người bị nhiễm bệnh.
Omicron dường như có thời gian ủ bệnh ngắn hơn và về cơ bản có thể làm tăng tốc độ lây nhiễm trên toàn bộ quần thể. Một nghiên cứu về sự bùng phát của bữa tiệc Giáng sinh Oslo cho thấy thời gian ủ bệnh có thể là khoảng 3 ngày, so với 4,3 ngày đối với Delta và 5 ngày đối với các biến thể khác. Một nghiên cứu nhỏ từ CDC cũng cho biết thời gian ủ bệnh của Omicron là khoảng ba ngày.
Schiffer nói: “Đó thực sự là một sự khác biệt đáng kể. Điều này có nghĩa là có nhiều chu kỳ lây nhiễm hơn và ít thời gian hơn cho những người tiếp xúc gần đề phòng cho người khác”.
Một nghiên cứu vào giữa tháng 12 từ Hong Kong cũng đã khiến các nhà khoa học xem xét rằng Omicron thực sự có thể tái tạo tốt hơn trong một số tế bào nhất định và do đó có lợi thế so với Delta, ít nhất là trong số những tế bào chưa được tiêm chủng.
Các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng Omicron nhân bản nhanh hơn khoảng 70 lần so với Delta trong các mẫu mô từ phế quản – đường dẫn khí lớn dẫn từ khí quản đến phổi. Trong khi đó, Omicron gặp nhiều khó khăn hơn khi lây nhiễm vào các tế bào trong mô phổi so với phiên bản gốc của coronavirus lần đầu tiên được xác định ở Vũ Hán, Trung Quốc.
Angie Rasmussen, một nhà virus học tại Đại học Saskatchewan ở Canada cho biết: “Có khả năng bạn sẽ thải ra nhiều virus hơn ở đường hô hấp trên.
Giống như các biến thể khác, Omicron lây lan từ mũi và miệng qua các giọt đường hô hấp ở cự ly gần và qua các hạt virus trôi nổi trong không khí và có thể lơ lửng trong một thời gian khá lâu, đặc biệt là ở những nơi có hệ thống thông gió kém.
Rasmussen cho biết dữ liệu này về sự nhân lên nhanh hơn trong mô phế quản “sẽ cho thấy bạn có thể có nhiều virus hơn trong các chất tiết đường hô hấp đó, chúng có thể tiết ra dưới dạng chất nhầy nếu bạn bị chảy nước mũi hoặc chắc chắn có thể được thở ra dưới dạng khí dung và hạt nước bọt”.
Không khí có thể là môi trường lây truyền Omicron trên diện rộng
Linsey Marr, giáo sư kỹ thuật tại Virginia Tech, người nghiên cứu cách thức virus truyền trong không khí, cho biết nếu Omicron lây lan dễ dàng hơn trong không khí, thì sự sao chép nhanh hơn này trong phế quản sẽ là một trong hai cách giải thích. Bà nói: “Những người bị nhiễm đang giải phóng nhiều hạt virus hơn vào không khí hoặc bạn có thể hít phải ít hạt hơn nhưng vẫn bị nhiễm – hoặc một số sự kết hợp của chúng”.
Trong khi nghiên cứu ở Hong Kong đó tập trung vào những gì xảy ra trong phòng thí nghiệm, một câu chuyện cảnh báo về Omicron phát tán trong không khí cũng đã xuất hiện từ một cơ sở cách ly ở đó.
Trong một báo cáo được công bố vào đầu tháng 12, các nhà khoa học Hong Kong đã mô tả cách một khách du lịch bị cách ly tại một khách sạn đã lây nhiễm bệnh cho một người ở bên kia hành lang nhưng chưa bao giờ thực sự tiếp xúc trực tiếp. Các tác giả kết luận: “Sự lây truyền trong không khí qua hành lang” là lời giải thích có thể xảy ra nhất.
Tiến sĩ Michael Klompas, bác sĩ bệnh truyền nhiễm và là nhà dịch tễ học bệnh viện tại Bệnh viện Brigham and Women’s cho biết: “Điều đó cho thấy một lượng rất nhỏ virus có thể gây nhiễm. Điều này có thể có nghĩa là Omicron cần một liều lượng nhỏ hơn các biến thể trước đó để lây nhiễm sang người khác, mặc dù vẫn chưa có dữ liệu để xác định liệu điều đó có đúng hay không, ông nói.
Mặc dù đó có thể là nguyên nhân, những giai thoại ban đầu như vậy cần phải được giải thích cẩn thận. Cũng có những trường hợp lây truyền qua khí dung tương tự ở Delta, và việc bố trí các khách sạn và những nơi khác để cách ly du khách bị nhiễm lại thường không hề dễ dàng.
Ông Rasmussen nói, chúng ta vẫn chưa thể chắc chắn rằng Omicron dễ lây lan qua đường khí dung hơn các biến thể trước nó.
Bất chấp nhiều câu hỏi chưa được giải đáp về lý do tại sao Omicron lại dễ lây lan như vậy, các nhà khoa học nói rằng điều quan trọng là phải nhận ra rằng coronavirus chưa biến thành một loại virus hoàn toàn mới.
Ông Klompas nói: “Các quy định kiểm dịch không thay đổi; chỉ là biên độ sai sót đã nhỏ hơn rất nhiều”.
Để giảm thiểu rủi ro cá nhân của bạn, các nguyên tắc tương tự được áp dụng: Mang khẩu trang chất lượng cao như N95, chọn hoạt động ngoài trời trong nhà nếu có thể và tránh tụ tập đông người với những người không đeo khẩu trang, đặc biệt nếu họ chưa tiêm phòng.
Ông Rasmussen nói: “Những biện pháp giảm thiểu rủi ro này nên cố gắng áp dụng càng nhiều càng tốt”.
Ông Chanda cho biết, ngay cả những tương tác trực diện nhanh chóng cũng có vẻ rủi ro hơn với biến thể Omicron. “Nếu bạn bước vào một căn phòng đầy người trong đó có một người nào đó bị nhiễm bệnh, thì khả năng bạn bị lây nhiễm sẽ tăng lên đáng kể”, cho dù bạn đã tiêm vaccine, kể cả đã tiêm mũi tăng cường.
Nguyên Hương