Nhạc sĩ Vũ Thành An kể về những năm tháng đi tu – Nguyễn Mạnh Hà
Gửi cho BBC từ Việt Nam
Giảng đạo bằng nhạc
Đang là một nhạc sĩ tên tuổi, sao ông có thể ngừng viết nhạc trong hơn 20 năm?
Tại tôi dồn làm việc khác. Hai mươi năm đó tôi đi tu, ẩn mình vào niềm tin tôn giáo để phục vụ trong nhà thờ. Sau thời gian đó, mình trở lại với cuộc đời nhưng với tâm hướng phục vụ bằng âm nhạc, đem lại tình yêu thương cho mọi người.
Được biết trong khoảng thời gian đó, ông vẫn sáng tác cho nhà thờ?
Tôi phục vụ cho một giáo xứ Mỹ. Tôi soạn những câu hát ngắn bằng tiếng Mỹ. Sau khi tôi giảng, tôi hát cho người ta nghe, tôi thấy người ta thích lắm.
Ở cương vị phó tế, ông còn làm những gì?
Tôi phụ cho ông cha. Trong các buổi lễ, khi thì ông cha giảng, khi thì tôi giảng bài cỡ 10-12 phút. Khi tôi giảng căn cứ theo lời của Chúa bằng tiếng Mỹ, tôi rất ngạc nhiên – tại sao mình là anh Á châu, mình phải nói có một cái mặc cảm cho đến khi lớn lên của người dân nhược tiểu, đối với mình dân da trắng bao nhiêu ưu việt (superior), nhưng khi mình đứng lên giảng họ lại nghe, họ phục mình. Cái đó tôi thấy diệu kỳ. Nó như một cái gì mình không nhìn thấy nhưng nó có thật. Nó như cái quyền năng (power) của người đứng giảng trên bục, lúc bấy giờ không phải là mình. Tôi ngạc nhiên lắm. Khi chịu chức, được đặt tay để phong chức, coi như mình có cái ơn Chúa Thánh Thần, tự nhiên con người nó khác, nó có cái quyền năng lạ lắm.
Hình như không nhiều vị đi tu xong lại hoàn tục như ông?
Không phải tôi hoàn tục. Tôi trở lại sinh hoạt trong cuộc đời, đi làm những công việc như thế này đối với tôi là đi làm sứ vụ. Tôi gọi là sứ vụ thương yêu, đem tình thương yêu đến với mọi người. Khi tôi đi làm như thế này không có nghĩa là tôi tìm danh vọng cho riêng tôi, mà tôi muốn đem tình thương, sự an ủi đến cho mọi người. Họ gặp tôi, họ vui. Như thế là tôi đạt được mục đích. Chứ không phải tôi đi kiếm tiền. Tiền để làm những điều mình muốn, chứ không phải để tích trữ.
Từ thời còn đang sáng tác dồi dào những bản tình ca và nổi tiếng, ông đã có ý định đi tu?
Phải nói cái đó nằm trong tâm thức của mình rồi. Không phải là định đi tu nhưng lúc bấy giờ tôi cũng muốn đi tìm cái lý lẽ của cuộc đời này. Nhìn lại tuổi trẻ của tôi, tôi đọc rất nhiều sách về tâm linh, tôn giáo… Tôi không đi sâu lắm, nhưng đọc hết đạo Phật, đạo Lão, cũng như tất cả các tư tưởng triết học Đông Tây. Để tìm trong đó con đường tâm linh của mình. Rồi cuối cùng tôi mới chọn con đường tôi đang đi đây là Công giáo để phục vụ.
Sáng tác của ông vẫn thường xuyên được hát ở hải ngoại nhưng gần đây mới chính thức được ca sĩ trong nước hát. Cảm giác của ông thế nào?
Tôi ngạc nhiên tại sao những thế hệ này có thể thích những bài tôi sáng tác từ khi họ còn chưa sinh ra. Trong mỗi con người dù sinh ra trong thời đại nào cũng là tâm hồn đó thôi. Nhất là tâm hồn Việt Nam mới hiểu được nhạc của Việt Nam.
Trong khi đó những nhạc Việt Nam của mình, trong đó có nhạc của tôi, mặc dù mình sang hải ngoại mấy chục năm rồi cũng không đi vào được hệ thống của Mỹ, vì tâm hồn của họ khác. Nó làm sao mình cũng không hiểu. Chẳng hạn những chương trình của Thúy Nga Paris làm rất hoành tráng, đầy đủ kỹ thuật nhưng không vô được dòng chính (main stream). Thành ra mỗi dân tộc có một nền văn hóa riêng, dù sinh trước hay sinh sau.
Chẳng qua mác của mình là người Việt, cũng nhạc đấy mà đứng tên người Mỹ, chắc việc hòa nhập là bình thường, thưa ông?
Khi làm mấy bài đó mình không nghĩ nó sẽ sống lâu như vậy, nhất là thế hệ này phải nói ở một xã hội hoàn toàn khác, cuối cùng rồi cũng đi về một hướng. Các cháu sinh sau thống nhất ở trong một nền giáo dục khác với nền giáo dục của tôi, cuối cùng lại hiệp nhất được. Cái đó là điều mình thấy vui. Nó là một sự hiệp nhất trong máu thịt, tư tưởng của mình, cho dù anh có được giáo dục ra sao đi chăng nữa.
Sinh ra ở miền Bắc hay miền Nam, thế hệ này, thế hệ kia cũng là người Việt Nam. Do đó những bạn sinh ra sau này mới có thể quý dòng nhạc sáng tác tại miền Nam cách đây mấy chục năm. Đó là sự nối kết, hiệp nhất vô hình nhưng rất bền chặt.
Khổ vì tình
Điều gì đã thôi thúc ông sửa hẳn tinh thần Bài không tên cuối cùng thành Bài không tên cuối cùng tiếp nối? Ông có nghĩ việc làm lời mới ảnh hưởng đến cảm xúc của khán giả về bài hát đã quá nổi tiếng kia?
Không phải sửa, mà là câu chuyện chấm dứt ở đó, nhưng rồi lại tiếp nối. Giống như phim có Bố Già 1, rồi lại Bố Già 2… Tôi viết Bài không tên cuối cùng năm 1965, năm 1991 viết lời thứ hai. 25 năm sau nhìn lại cuộc tình đầu để mình viết tình cảm của mình về chuyện tình đó.
Cái ý chính là thế này, Bài không tên cuối cùng tôi viết: “Con đường em đi đó đúng hay sao em/ Mưa bên chồng có làm em khóc/ Có làm em nhớ những khi mình mặn nồng…” Thì cũng hay nhưng nó lại hại cho người đó. Tự nhiên người ta cứ đi chỗ này chỗ kia hát như vậy thì đương nhiên sẽ ảnh hưởng tới hạnh phúc gia đình của cô đó. Ông chồng đó cứ nghe cái đó là nổi nóng lên.
Đấy là thật hay do ông tự nghĩ thế?
Tôi nghĩ là như vậy. Cho nên tôi hối hận là đã viết câu đó. Nhất là trong thời gian tôi cải tạo từ 1975 cho đến 1985. Nhưng đến khi tôi được ra, được tự do nói lại, thì tôi nói thêm một cái lời như lời xin lỗi cùng người bạn đó: “Này em hỡi còn đường em đi đó/ Con đường em theo đó đúng đấy em ơi/ Nếu chúng mình có thành đôi lứa/ Chắc gì ta đã thoát ra đời khổ đau…”
Ý tôi muốn nói, nếu cuộc tình đó thành thì dĩ nhiên em phải chịu khổ với anh trong 10 năm bị cải tạo. Nhưng em không lấy anh cho nên em thoát khỏi cái đau khổ đó… Cô đó may. Chính đương sự trong câu chuyện đó không ở trong hoàn cảnh đó vì đã thoát khỏi Sài Gòn trước 1975. Thành ra gia đình của cô ấy không chịu sự đau khổ của những người như tôi. Nhưng nếu cô ấy lấy tôi là cô ấy tiêu rồi.
Ông có 50 Bài không tên hầu như đều nổi tiếng, phải chăng sau mỗi bài hát là một bóng hồng?
Không không, làm gì nhiều thế. Ước gì cũng được như vậy (cười). Có những bóng hồng có thể là từ em gái, từ những người bạn, những người xung quanh…
Khả năng viết nhạc, danh tiếng cộng với ngoại hình cao ráo, khi còn trẻ hẳn là ông… có rất nhiều cô vây quanh?
Cuộc đời của tôi khổ vì tình chứ. Mình thất tình. Tất cả là tôi thất tình không à. Là khi yêu mình không lượng sức. Mình đặt niềm tin vô quá cái sức của mình, nên là mình thất bại thôi. Nếu mình ở cấp này mà yêu người cấp trên này thì làm sao mà được. Xã hội thời đó không cho phép vậy.
Nhạc sĩ bây giờ thường là rất được hâm mộ kèm theo tiền bạc, còn thời ông?
Cũng có những nhạc sĩ giàu. Một bản nhạc cỡ hai tờ A4 in ra bán hai chục đồng thời ấy cũng to lắm. Có những bài mà họ bán cả trăm ngàn bàn. Nếu những bài mà trúng như “Em ơi nếu mộng không thành thì sao…” của Lam Phương, ông ấy có thể kiếm tiền triệu dễ dàng lắm. Mà hồi đó một lượng vàng tôi nhớ chỉ khoảng 500Đ.
Ông hẳn là cũng kiếm được nhiều tiền từ sáng tác vì nổi tiếng sớm?
Hồi đó tôi giao cho người khác in, thành ra cũng không biết là họ kiếm như thế nào. Mình không có phương tiện phổ biến. Khi mình in bán, mình còn phải có điều kiện để phát hành nó hay không.
Ông học nhạc như thế nào?
Tôi chỉ học cái căn bản rồi tự học. Khi mình sáng tác một ca khúc như thế này cũng không cần kiến thức nhiều lắm, chủ yếu là năng khiếu, cảm hứng trong lòng mình.
Vì sao hồi trẻ ông không nghĩ tới việc theo học nhạc chuyên nghiệp?
Hồi đó tôi lại dồn vào trong việc học chữ rồi kiếm địa vị trong xã hội hơn là đi làm một nhạc sĩ. Đối với tôi như vậy là đủ rồi.
Nguồn: BBC News- https://www.bbc.com/vietnamese/world-47550216