Văn Thiện
Trong quá trình đại dịch COVID tiến triển, chúng ta đã nhiều lần chứng kiến sự xuất hiện của các biến thể virus SARS-CoV-2 mới, chẳng hạn như delta và omicron. Những biến thể này có thể cung cấp cho virus một lợi thế di truyền nào đó – chẳng hạn, delta có liên quan đến bệnh tật nghiêm trọng hơn chủng virus Vũ Hán ban đầu, trong khi omicron có khả năng lây nhiễm cao hơn.
Gần đây, chúng ta lại phát hiện thêm các biến thể tái tổ hợp, chẳng hạn như omicron XE. Đây là những virus này không chỉ chứa một vài đột biến, mà thay vào đó, chúng là sự kết hợp vật chất di truyền từ nhiều biến thể, tạo ra một phiên bản mới của virus SARS-CoV-2.
Cho đến nay, nước Anh đã xác định được ít nhất 1.179 trường hợp mắc omicron XE. Phần lớn những trường hợp này bắt gặp ở miền nam và miền đông nước Anh. Cũng đã có báo cáo về một số ít trường hợp ở những nơi khác trên thế giới, có thể là do việc du lịch quốc tế.
Đôi điều về các biến thể tái tổ hợp
Khi virus nhân lên, đôi khi chúng gặp phải một số sai sót trong mã di truyền và đưa tới các đột biến riêng lẻ. Thông thường, những đột biến này không gây ra bất kỳ thay đổi nào đối với cấu trúc của virus – được gọi là “đột biến thầm lặng”. Tuy nhiên, một số đột biến có thể mang lại lợi thế di truyền cho virus. Chẳng hạn, đột biến xảy ra trong protein gai của SARS-CoV-2 có thể làm cho virus dễ lây truyền hơn các biến thể trước đó. Các đột biến kiểu này đều gặp trong các biến thể đáng lo ngại như delta và omicron.
Tái tổ hợp là một quá trình khác, theo đó hai biến thể khác nhau lây nhiễm vào cùng một tế bào, ở cùng một người, cùng một lúc. Từ đó, chúng có thể kết hợp vật chất di truyền với nhau, tạo ra một loại virus sở hữu hỗn hợp các gen từ cả hai virus “cha mẹ”. Biến thể tái tổ hợp này sau đó có thể lây lan sang người khác – như trường hợp của omicron XE.
Trên thực tế, các nhà khoa học đã xác định được nhiều biến thể tái tổ hợp trên toàn cầu. Ít nhất ba trong số đó là XD, XE và XF đã được phát hiện ở Anh.
Trong khi một số biến thể tái tổ hợp, chẳng hạn như XD và XF, là sự kết hợp của biến thể delta với dòng omicron, được gọi là ” deltacron”, thì XE là sự kết hợp của hai chủng omicron: BA.1 và BA.2.
Tại sao các biến thể khác nhau lại kết hợp với nhau?
Sự kiện tái tổ hợp của virus không phải là một hiện tượng mới. Nó xảy ra thường xuyên với các loại virus như cúm và HIV. Thật vậy, một trong những nguồn gốc được đề xuất của virus Vũ Hán SARS-CoV-2 ban đầu là từ một sự kiện tái tổ hợp ở dơi.
Từ quan điểm tiến hóa, sự tái tổ hợp mang lại lợi thế cho virus, vì nó cho phép virus thay đổi đáng kể một cách nhanh chóng. Các virus tái tổ hợp có thể biểu hiện những thay đổi rõ rệt trong hành vi của chúng, chẳng hạn như tăng khả năng lây nhiễm, trốn tránh khả năng miễn dịch hiện có của chúng ta đối với virus hoặc kháng thuốc. Tuy nhiên, giống như đột biến dựa trên lỗi, một số virus tái tổ hợp không có sự khác biệt rõ ràng với cha mẹ của chúng.
Chúng ta biết rằng omicron XE chứa phần lớn thông tin di truyền từ biến thể phụ của omicron BA.2, biến thể đang chiếm ưu thế ở Anh vào thời điểm hiện tại. Do đó, có khả năng là các đặc điểm của omicron XE (như khả năng lây truyền, mức độ nghiêm trọng của bệnh và hiệu quả của vaccine) tương tự như của BA.2. Nhưng chúng ta vẫn nên thận trọng, tục theo dõi và nghiên cứu omicron XE, vì nó là một loại virus khác biệt về mặt di truyền với cha mẹ của nó.
Dữ liệu ban đầu cho thấy biến thể omicron XE có tốc độ tăng trưởng cao hơn một chút so với omicron BA.2. Tuy nhiên, vì hiện tại chỉ có một số lượng nhỏ trường hợp nhiễm XE nên dữ liệu của các nhà khoa học về vấn đề này còn hạn chế và rất khó để đưa ra kết luận chắc chắn vào thời điểm này.
May thay, chúng ta biết chắc chắn rằng BA.2 không nghiêm trọng hơn BA.1 và các biến thể omicron nhìn chung có xu hướng gây bệnh ít nghiêm trọng hơn các biến thể SARS-CoV-2 trước đó. Nhưng chúng có khả năng lây nhiễm cao hơn.
Văn Thiện
Theo The Conversation