Tác giả: Tim Judah từ Hostomel, Ukraine
Cù Tuấn, dịch
16-4-2022
Tóm tắt: Các tấm xốp nhựa và điện thoại thông minh đã giúp quân Ukraina đánh bật quân Nga ra khỏi thủ đô Kyiv.
Đứng trên kè đường sắt gần Hostomel và nhìn về phía đông bắc chúng ta sẽ thấy cuộc tấn công của Nga vào Kyiv được kể lại một cách chi tiết và rõ ràng.
Cách đó 3 km, bạn có thể nhìn thấy làng Moschun, nơi diễn ra một trận đánh lớn; và ngay phía nam của nó là khu rừng nơi Oleksandr Konoko, một người chỉ huy tiểu đoàn, kể lại cách mà các nhóm nhỏ gồm các binh sĩ Ukraina với trang bị vũ khí chống tăng đã tiến tới bao vây quân Nga ra sao.
Chính tại Moschun và các thị trấn và làng mạc ngoại ô khác ở phía tây bắc Kyiv, tham vọng của Nga nhằm đánh chiếm thủ đô Kyiv của Ukraina đã bị chìm vào vùng đất ngập nước lầy lội của khu vực này.
Nỗ lực chiếm Kyiv của Nga đã bị đánh bại với sự kết hợp của nhiều yếu tố bao gồm địa lý, sự sai lầm của quân tấn công, sự khéo léo của quân phòng thủ, và vũ khí hiện đại – cũng như điện thoại thông minh được sử dụng lần đầu tiên trong lịch sử quân sự như một vũ khí mạnh mẽ theo cách riêng, ngang với tên lửa và pháo binh.
Lực lượng của Matxcơva cũng bị ngăn cản do những miếng đệm xốp – người Ukraina gọi chúng là karemat – có giá khoảng 1,5 bảng Anh. Các miếng đệm xốp này ngăn không cho các drone ảnh nhiệt của Nga phát hiện ra người theo nhiệt tỏa ra từ cơ thể của họ. “Chúng tôi giữ karemat trên đầu”, Konoko nói, giải thích cách người của ông đã lén lút di chuyển theo từng nhóm nhỏ vào ban đêm như thế nào.
Bằng cách đó, những người lính được trang bị vũ khí chống tăng do Mỹ, Anh và các nước khác cung cấp có thể phục kích quân Nga, bắn tên lửa chính xác và giết chết người Nga, sau đó tẩu thoát.
Nằm ngoài vùng ngoại ô phía tây bắc của Kyiv, phía trước Hostomel, cách trung tâm thành phố 30 km, là một vành đai rừng. Bên cạnh con đường và tại các nút giao thông chiến lược là các hệ thống hào và công sự khổng lồ mà người Ukraina đã bắt đầu xây dựng ngay sau khi Nga bắt đầu xâm lược vào sáng sớm ngày 24 tháng 2.
Ở đây, tại một nơi nào đó trong rừng, là các hệ thống tên lửa đã bắn chặn các máy bay Nga, không cho chúng vào Kyiv và bắn hạ các tên lửa bay tới. Người Nga đã không thể phá hủy các khẩu đội phòng không này vào đầu cuộc chiến, và đây là một thất bại quan trọng. Tuy nhiên, vì ưu tiên bảo vệ thủ đô, Ukraina không có hệ thống phòng không như vậy cho các thị trấn khác.
Serhii Kuzan, Chủ tịch Trung tâm Hợp tác và An ninh Ukraina, vốn là một nhà nghiên cứu, cho biết rằng những thất bại khác trong những ngày đầu tiên đã làm dày thêm thất bại nói chung của Nga ở ngoại ô Kyiv.
Ông nói, người Nga đã thất bại trong việc đánh sập các bộ phận quan trọng trong cơ sở hạ tầng quân sự của Ukraina, chẳng hạn như hệ thống phòng không của Kyiv. Điều này đồng nghĩa với việc chiến dịch của họ nhanh chóng gặp khó khăn. Chỉ huy của các đơn vị khác nhau của Nga tiếp tục tuân theo mệnh lệnh ban đầu của họ, ngay cả khi các sự kiện diễn ra không theo đúng kế hoạch, do đó các vấn đề phức tạp nảy sinh khi quân đội Ukraina đã đối mặt với thách thức.
Các lực lượng Ukraina đã trải qua những cải cách sâu sắc trong những năm gần đây và không giống như đại đa số các sĩ quan quân đội Nga, hàng nghìn quân nhân Ukraina của họ đã có kinh nghiệm chiến đấu thu thập được từ cuộc chiến kéo dài 8 năm ở phía đông nước này. Kuzan nói, khi họ gặp vấn đề, các sĩ quan Nga chỉ có thể báo lên trên theo một cách quan liêu, lỗi thời trong khi người Ukraina có thể thích nghi với hoàn cảnh vốn thay đổi nhanh chóng.
Câu chuyện của Konoko minh chứng cho điều này. Ngồi trên chiếc karemat của mình tại Tổng hành dinh ở Kyiv, với khẩu súng lục trên bàn cà phê và khẩu Kalashnikov của ông được kê ở ghế sofa, Konoko giải thích rằng ông đã bị thương vài lần khi chiến đấu ở phía đông Ukraina sau khi cuộc chiến bắt đầu ở Donbas vào năm 2014, nơi các chiến binh ủng hộ Nga và quân Nga đã tạo ra hai vùng đất ly khai.
Sau đó, ông nghỉ hưu để điều hành một khu vườn kiêm chợ. Khi quân Nga tấn công, ông và bạn bè, gồm tất cả các cựu binh Donbas, đã tình nguyện gia nhập Lực lượng Phòng vệ Lãnh thổ. Mục đích của nó là đưa binh lính ra mặt trận trong khi để những người khác thực hiện nhiệm vụ ở phía sau chiến tuyến.
Konoko cho biết, họ được giao nhiệm vụ canh gác các trạm kiểm soát. Nhưng ông đã không dễ dàng chịu nhận việc này.
“Tôi đã có rất nhiều kinh nghiệm,” ông nói một cách phẫn nộ. Rất nhanh chóng, đơn vị mới được thành lập, bao gồm kết hợp của các cựu chiến binh và những thanh niên năng động, được cử đến Moschun, nơi đã bị quân Nga chiếm đóng. Đơn vị này cũng được chuyển sang nghe hiệu lệnh của quân đội chính quy Ukraina. Ngày nay tiểu đoàn bao gồm 725 người.
Theo Kuzan, những cải cách quân sự gần đây và một thế hệ chỉ huy thiện chiến mới là trọng tâm trong việc bảo vệ Kyiv. Sự phối hợp giữa quân đội, Lực lượng Phòng thủ lãnh thổ, cảnh sát và một số đơn vị vũ trang khác của cơ quan an ninh Ukraina đã hoạt động tốt, theo cách mà họ đã không làm được vào năm 2014. Vào thời đó, quân đội đã bị Viktor Yanukovych điều hành. Yanukovich từng giữ chức tổng thống Ukraina từ năm 2010 cho đến khi ông bị lật đổ vào năm 2014. Các cơ quan an ninh có rất nhiều những người thân Nga, và kể từ đó họ đã bị thanh trừng.
Nhìn vào bản đồ có thể dễ dàng hiểu được kế hoạch của Nga đối với Kyiv. Sông Dnepr hùng vĩ chạy qua thủ đô này. Về phía bắc của thành phố, sông này rộng hàng cây số và chạy đến tận biên giới với Belarus. Người Nga tấn công Kyiv với các đạo quân hình gọng kìm tiến về phía nam. Nhưng ở cả hai bờ sông, họ đã nhanh chóng bị chặn lại.
Vào ngày 10 tháng 3, cuộc tiến quân của quân Nga ở bờ trái hoặc bờ đông đã bị chặn lại ở thị trấn Skybyn khi một đoàn xe bọc thép bị phục kích và buộc phải rút lui. Quân Nga cũng bị chặn ở hữu ngạn. Vào ngày 24 tháng 2, họ chiếm sân bay Hostomel chỉ bằng máy bay trực thăng, nhưng sau đó lại bị quân Ukraina đánh bật ra. Ngày hôm sau, người Nga đã quay trở lại, nhưng lần này là theo đường bộ. Họ chiếm được thị trấn Hostomel sau nhiều giao tranh rất dữ dội, và sau đó là vùng lân cận Bucha. Nhưng sau đó quân Nga đã không chiếm được Irpin, quân cờ domino tiếp theo. Nếu thất thủ, Irpin sẽ đưa họ đến sát cửa thành phố Kyiv.
Tại thời điểm này, sự khéo léo của người Ukraina và sai lầm của người Nga đã khiến chiến dịch tấn công bị chặn đứng.
Ngôi nhà của bố mẹ Dmytro Lysovyy – một nhân viên cao cấp của Samsung – nằm cách bờ kè đường sắt gần Hostomel 200m. Anh đã chạy đến đó vào đầu cuộc chiến với suy nghĩ rằng mình sẽ an toàn ở đây hơn là ở Kyiv.
Vào ngày thứ hai của cuộc chiến, những người bạn lớn tuổi của cha mẹ anh, những người không có điện thoại thông minh, đã gọi điện để nói với cha mẹ anh rằng họ đã nhìn thấy một đoàn xe Nga ở gần sân bay. Lysovyy ngay lập tức mở “STOP Russian War”, một chatbot Telegram do các dịch vụ bảo mật tạo ra và nhập vào vị trí trên. Anh cũng đặt một ghim vào vị trí này trên Google Maps, chụp ảnh màn hình và gửi nó đi cùng với mọi thông tin khác mà anh biết.
“Tôi nghĩ rằng nhiều người khác đã thực hiện các báo cáo tương tự,” anh nói.
Khoảng 30 phút sau đoàn xe trên bị quân Ukraina tấn công. Ở đằng xa nhìn, bầu trời rực sáng với màu đỏ cam của lửa cháy, Lysovyy nhớ lại.
Các quan chức Ukraina kể từ đó đã giúp các công dân chỉ điểm vị trí của kẻ thù dễ dàng hơn thông qua ứng dụng Diia, một cổng thông tin của chính phủ Ukraina cho các tài liệu kỹ thuật số, tương tự như giấy phép lái xe và thẻ Covid được hàng triệu người Ukraina sử dụng.
Mstyslav Banik, giám đốc của Bộ chuyển đổi kỹ thuật số đã tạo ra Diia, nói rằng trong những ngày đầu tiên của cuộc bảo vệ Kyiv, trước khi người Nga phá hủy các ăng ten truyền sóng di động để ngăn chặn việc người Ukraina tiết lộ vị trí của họ, các báo cáo của dân chúng đã đóng “một vai trò thực sự tuyệt vời” trong việc bảo vệ thành phố này.
Ông nói, mọi người đều cố gắng giúp đỡ quân đội, và đây “là thực tế mới của chiến tranh”.
Ông nói, những người bị mắc kẹt trong vùng chiếm đóng của Nga đã sử dụng chatbot như là một phiên bản thế kỷ 21 của những người kháng chiến ở sau chiến tuyến của Đức Quốc xã trong chiến tranh thế giới thứ hai. Banik cho biết, để đảm bảo rằng người Nga không đưa các vị trí của Ukraina vào chatbot, các nhóm quản trị Ukraina sẽ lọc các báo cáo trước khi chuyển chúng cho quân đội.
Trở nên ám ảnh về những gì đang xảy ra, quân đội Nga đã đi từ nhà này sang nhà khác để tìm kiếm xem ai đang dùng điện thoại thông minh, theo Lysovyy và các nhân chứng khác ở các vùng lãnh thổ mới được giải phóng. Họ cũng phá hủy máy tính xách tay và bất kỳ thiết bị nào khác có thể được sử dụng để liên lạc. Một chiếc Kindle và một chiếc điện thoại bị đập vỡ vẫn nằm trên bãi cỏ trước nhà của Lisovyy.
Cũng giống như việc trở thành quân kháng chiến đứng sau chiến tuyến trong Chiến tranh thế giới thứ hai là nguy hiểm, việc sử dụng điện thoại thông minh tại ngoại ô Kyiv khi đó cũng có thể gây chết người không kém. Tại làng Motyzhyn, cách Kyiv 50 km về phía Tây, Hennadiy Merchynskyi đã bị hành quyết và vứt xác xuống đường rãnh thoát nước. Zoya Merchynskaya, vợ góa của anh, cho rằng chồng mình đã bị sát hại sau khi người Nga tìm thấy hình ảnh xe tăng của họ trên điện thoại của anh.
Để cắt đứt liên lạc của người Ukraina trong các vùng lãnh thổ bị chiếm đóng, quân đội Nga bắt đầu phá hủy các thiết bị truyền dẫn di động 4G. Nhưng điều đó cũng có nghĩa là họ không thể sử dụng hệ thống mã hóa của riêng mình do hệ thống này cũng cần 4G. Điều này lại khiến các đơn vị quân Nga gặp khó khăn hơn trong việc liên lạc với nhau.
Tại Dnieper cách Hostomel 30 km về phía đông bắc có đập Kozarovychi, nó kiểm soát dòng chảy của sông Irpin nhỏ hơn. Ngay sau khi chiến tranh bắt đầu, người Nga đã tấn công và phá hỏng con đập này. “Đó là một sai lầm quan trọng,” Konoko nói – bởi vì toàn bộ vùng đồng bằng hạ lưu thấp của Irpin đã bị ngập lụt.
Sau khi bị sự kháng cự của Ukraina ở xa hơn về phía nam tại Irpin chặn lại, người Nga nhận thấy rằng không thể tấn công về phía đông với số lượng đáng kể tại Moschun. Sau đó họ quay về phía nam để tấn công nhằm tiến vào thủ đô Kyiv. Do quân Nga đã cho nổ con đập, vùng đất nằm giữa Hostomel và Moschun đã trở thành một vùng đất ngập nước không làm sao tiến vào được, giống như trạng thái trước khi con đập được xây dựng.
Bình thường thì bạn có thể tới Kyiv thông qua Horenka, một thị trấn nhỏ khác ở phía nam Moschun, nhưng thiệt hại ở đây cùng những nhà kho bị đổ nát và miệng hố tên lửa lớn tại nhà kho Kuehne + Nagel là minh chứng cho sự tàn khốc của cuộc tấn công thất bại của quân Nga. Tương tự như tại Irpin, người Nga đơn giản là không thể phá vỡ sự kháng cự của người Ukraina.
Người Nga đã chiếm Moschun vào đầu cuộc chiến. Nhưng với việc con đường đến Kyiv của họ bị chặn tại Horenka, nơi quân Ukraina cũng đã làm sập một phần cây cầu nối với Kyiv, giờ đây chỉ còn lại một vài con đường nhỏ, một đoạn băng qua đường sắt để đến được Kyiv. Chúng rất dễ bị tấn công.
Vì vậy, Konoko cho biết, người Nga đã cố gắng vượt qua bằng cách sử dụng cầu phao nhưng khi nước dâng cao, họ không thể đưa được một số lượng đáng kể xe cộ và quân lính băng qua đủ nhanh. Quân của Konoko đã tấn công quân Nga bằng vũ khí chống tăng hoặc gọi điện cho pháo binh nã pháo xuống. Họ đã chiếm lại Moschun vào ngày 26 tháng 3.
Trên thực tế, người Nga đã rơi xuống một cái phễu và bị chặn lại, tạo ra tình trạng kẹt xe được tường thuật khắp nơi với các phương tiện quân sự kéo dài dọc 65 km theo đường hướng về phía bắc. Không thể tiến lên phía trước, trong khi bị pháo binh của Ukraina bắn phá và bị các đơn vị cơ động nhỏ Ukraina tấn công gây thiệt hại về người và thiết bị quá nhiều, quân Nga quyết định chấp nhận lỗ quân vào ngày 31 tháng 3 và bỏ chạy.
Kyiv đã được bảo vệ thành công và chương đầu tiên trong cuộc tấn công của Nga vào Ukraina đã kết thúc. Bây giờ chiến tranh đã chuyển sang phía đông nước này. Nhưng mọi người nói rằng người Ukraina vẫn chưa nói gì về chiến thắng ở Kyiv.
Ngày 14/4, Chuẩn tướng Oleksandr Hruzevych, phó tham mưu trưởng quân đội Ukraina, nói rằng nếu người Nga thành công trong việc đánh chiếm Donbas, họ có thể tấn công thủ đô Kyiv một lần nữa. “Đúng, bây giờ không khí đã tạm lắng xuống ở [oblast] Kyiv nhưng quân đội thì vẫn trong trạng thái chiến đấu,” ông nói.