RFA
Những bài viết về ông Tô Văn Lai, người sáng lập hai trung tâm Thúy Nga và Thúy Nga Paris By Night ở nước ngoài, đã không còn có thể truy cập được trên các mạng báo Việt Nam vào chiều tối ngày 20/7.
ÔNG TÔ VĂN LAI (1937 – 2022) ‘ĐI MANG THEO QUÊ HƯƠNG’
Ông Tô Văn Lai, một trong những người có ảnh hưởng lớn đến đời sống âm nhạc và văn hoá ở hải ngoại, mới qua đời ở tuổi 85. Ông để lại cho đời một sân khấu mang tên ‘Thuý Nga Paris by Night’ như là một tài sản tinh thần của hàng trăm triệu khán giả trong và ngoài nước.
Kỷ niệm những ngày đầu xa quê
Dạo đó (đầu thập niên 1980s), tôi mới định cư ở Úc và quần quật làm lại cuộc đời ở quê hương mới, nên ít khi nào chú ý đến nhu cầu văn nghệ. Bạn bè gặp nhau ngày cuối tuần thì chủ yếu là ăn uống và ca hát theo kiểu ‘cây nhà lá vườn’. Người cầm đờn, kẻ nghêu ngao ca hát những ca khúc nổi tiếng thời trước 1975 hay những ca khúc thương nhớ về quê nhà mà chúng tôi nghe được từ bên trại tỵ nạn. Đời sống âm nhạc và văn hoá của người Việt xa xứ thời đó chỉ có vậy.
Nhưng năm 1983 thì xuất hiện cái video VHS ca nhạc có tựa đề là “Paris by Night” (chữ màu vàng), và không ngờ rằng đó là thời điểm làm thay đổi sinh hoạt ca nhạc ở hải ngoại một cách vĩnh viễn. Video ca nhạc Paris by Night lúc đó được quay ngoại cảnh và lồng ghép giọng hát của các ca sĩ mà dân miền Nam đều biết như Julie Quang (vợ cũ của Duy Quang), Hương Lan, Thanh Mai, Quốc Anh, v.v. Cuốn băng đó hình như chỉ có 10 bài thôi. Không có MC dẫn chương trình; tất cả chỉ là ngoại cảnh.
Trời ơi! Lần đầu sau bao nhiêu năm được nghe lại những ca khúc quen thuộc và nhìn hình những ca sĩ mình mến mộ tạo nên một cảm giác rất đặc biệt: vừa xúc động, vừa vui. Đó là cuốn băng ca nhạc đã đi vào lịch sử ca nhạc ở hải ngoại.
Sau này tìm hiểu tôi mới biết người chủ xướng chương trình Paris by Night là ông Tô Văn Lai. Cuộc đời và sự nghiệp của ông Tô Văn Lai rất ư là tiêu biểu của một người Việt tỵ nạn. Ông xuất thân là một thầy giáo dạy triết học ở trường Trung học Lê Ngọc Hân ở Mỹ Tho. Năm 1972, ông cùng với phu nhân là bà Thuý, đã sáng lập ra Trung tâm Thuý Nga ở Thương xá Tam Đa (Sài Gòn). Lúc đó Thuý Nga phát hành những tape nhạc do những ca sĩ lừng danh như Thanh Tuyền, Khánh Ly và Thái Thanh trình bày.
Biến cố ngày 30/4/1975 làm thay đổi tất cả. Năm 1976, ông và gia đình đi định cư ở Pháp với vốn tài sản chỉ $2000 và tất cả những tài liệu về âm nhạc và văn hoá thời VNCH. Ở Pháp, ông làm nghề bán xăng gần Rouen (cách Paris 200 km), và sau 5 năm tích cóp tiền, ông lại mở Trung tâm Thuý Nga ở Paris vào năm 1981. Và, chính ở đây, video thu hình ca nhạc đầu tiên của Thuý Nga đã được sản xuất và phát hành trong cộng đồng người Việt tỵ nạn trên thế giới.
Gìn giữ văn hoá
Câu chuyện đằng sau sự ra đời của video ca nhạc đầu tiên đó cũng rất thú vị. Ông bà Tô Văn Lai gõ cửa gặp Giám đốc đài truyền hình Euromedia để nhờ giúp đỡ làm một show ca nhạc. Trong một chương trình ca nhạc kỷ niệm 35 năm ngày lập Trung tâm Thuý Nga, chính vị giám đốc Euromedia kể lại rằng một hôm ông được tiếp xúc với hai ông bà Á Đông và họ đem theo một bọc tiền (tiền giấy có, tiền cắc có) và nói đại khái:
“Tôi muốn làm một cuốn băng video ca nhạc để gìn giữ văn hoá nghệ thuật của Việt Nam, và tôi chỉ có bao nhiêu tiền đó thôi, ông có thể giúp tôi không?”
Không ngờ ông giám đốc động lòng và nói là sẽ giúp! Thế là cộng đồng người Việt ở hải ngoại lúc đó có được cuốn video ca nhạc đầu tiên.
Nhưng phải 3 năm sau trung tâm mới có đủ tiền và nguồn lực để sản xuất một video thứ hai. Và lúc đó, các ca nghệ sĩ miền Nam bắt đầu ra nước ngoài định cư, nên việc quy tụ họ không còn khó khăn như trước đây, Trung tâm Thuý Nga bắt đầu sản xuất chương trình “Paris by Night” thường xuyên hơn. Cho đến nay (7/2022), Thuý Nga đã sản xuất được 132 chương trình ca nhạc Paris by Night!
Con số 132 đối với nhiều người chỉ là một con số, nhưng đằng sau đó là một sự thành công đáng kể của một trung tâm văn nghệ tư nhân. Mỗi chương trình ca nhạc như thế tốn cả triệu USD và đòi hỏi khả năng tổ chức cũng như kỹ thuật ở quy mô to lớn. Có một nghệ sĩ ở trong nước nhận xét rằng Việt Nam sẽ khó có khả năng thực hiện được một chương trình ca nhạc quy mô và chất lượng cao như Thuý Nga.
‘Chúng ta đi mang theo quê hương’
Mỗi chương trình ca nhạc của Thuý Nga là một show diễn nghệ thuật và thể hiện sự tìm tòi và sáng tạo liên tục của người đạo diễn chương trình (tức ông Tô Văn Lai và con ông sau này). Bà Tô Ngọc Thuỷ, đương kim giám đốc điều hành Thuý Nga, cho biết ông Tô Văn Lai như là một linh hồn đằng sau các chương trình Paris by Night. Ông dù là một thầy giáo dạy triết nhưng rất đam mê văn nghệ, và rất trân quý văn hoá Việt Nam. Ông chú ý đến từng chi tiết nhỏ trong show nhạc, và bắt buộc mọi người phải nghiêm chỉnh trong việc diễn xuất chứ không làm qua loa hay làm cho có được.
Đa số các chương trình ca nhạc Paris by Night đều có một chủ đề. Trong những năm đầu tỵ nạn, những chủ đề thường mang tính gợi nhớ quê nhà và mong một ngày về, nên mới có những tựa đề như:
Giã Biệt Sài Gòn (video số 10)
Giọt Nước Mắt Cho Việt Nam (13)
Nước Non Ngàn Dặm Ra Đi (16)
Mùa Xuân Nào Ta Về (32)
Chúng Ta Đi Mang Theo Quê Hương (49)
Cây Đa Bến Cũ (59)
Huế – Sài Gòn – Hà Nội (91).
Đó là những chương trình nhạc tôi rất tâm đắc. Tâm đắc không phải chỉ từ lời ca tiếng hát, mà cả bài thuyết minh của người MC. Trong chương trình “Mùa xuân nào ta về”, người nữ MC đọc một đoản văn hết sức cảm động của Nhà văn Duyên Anh (Vũ Mộng Long). Một chương trình nhạc khác, “Cây Đa Bến Cũ“, thì có giọng đọc và thuyết minh của Nhà văn Nguyễn Ngọc Ngạn cũng rất có giá trị. Những tác phẩm như thế sẽ còn lại rất lâu trong cộng đồng người Việt xa xứ vì giàu giá trị văn hoá và nghệ thuật.
Ông Tô Văn Lai còn làm những chương trình ca nhạc để vinh danh những nhạc sĩ lừng danh thời trước 1975. Những người ông vinh danh bao gồm: Phạm Duy (2 chương trình), Lam Phương (3 chương trình), Ngô Thụy Miên, Văn Phụng, Đức Huy, Hoàng Thi Thơ, Tuấn Khanh, Vũ Thành An, Từ Công Phụng, Trần Trịnh, Nhật Ngân, Phạm Mạnh Cương, Lê Dinh, Trường Sa, Huỳnh Anh, Nguyễn Hiền, Song Ngọc, Quốc Dũng, Châu Kỳ, Tùng Giang, Xuân Tiên, Thanh Sơn, Nguyễn Ánh 9, và Nguyễn Văn Đông. Theo tôi, đây là những chương trình có giá trị nhứt.
Những chương trình với chủ đề Tết, người Việt, và mẹ Việt Nam cũng là những chương trình đầy ắp giá trị văn hoá. Theo tiết lộ của Trung tâm Thuý Nga, những chương trình ca nhạc về Tết là bán chạy nhứt, và đã là một nguồn tài nguyên giáo dục văn hoá cho các thế hệ trẻ lớn lên ở hải ngoại. Nhưng bên cạnh đó cũng có một vài chương trình (chẳng hạn như chương trình “Mẹ”) đã gây ra vài tranh cãi như cơn bão trong tách trà.
MC ‘huyền thoại’
Nói đến Trung tâm Thuý Nga mà không đề cập đến Nhà văn Nguyễn Ngọc Ngạn thì quả là một thiếu sót. Trước đây, các chương trình nhạc của Thuý Nga hoặc là không có MC, hoặc là có MC nhưng thay đổi khá thường xuyên. Có những chương trình với sự tham gia của nhà báo trong vai trò MC nhưng hình như không để lại những dấu ấn nào đáng kể. Mãi đến năm 1992 khi ông Tô Văn Lai “kéo” được Nguyễn Ngọc Ngạn về làm MC cho các chương trình Paris by Night thì mọi thứ đều thay đổi theo chiều hướng tốt hơn nữa.
Thoạt đầu, sự xuất hiện của một nhà văn trong vai trò MC một chương trình ca nhạc cũng làm cho nhiều người quan tâm đặt câu hỏi. Trước đây, khán giả rất khổ tâm với phong cách của những MC thích thuyết phục rằng họ ‘hay chữ’. Đó là những MC rất thích dùng những câu sáo ngữ, những câu khoe kiến thức một cách hợm hĩnh, những vần thơ được trích dẫn một cách gượng ép, hay những kiểu nói đậm chất phường tuồng. Thế nhưng, Nguyễn Ngọc Ngạn cùng ‘người đồng hành’ Nguyễn Cao Kỳ Duyên đã đem lại một luồng gió mới cho vai trò MC và khán giả cảm thấy yêu quý hai người này ngay. Họ nói giọng Bắc, nhưng là loại giọng Bắc người miền Nam ưa thích.
Nguyễn Ngọc Ngạn và Kỳ Duyên không gượng gạo để có những câu chữ ‘sang chảnh’; ngược lại họ nói chuyện một cách tự nhiên và ứng đáp một cách thông minh. Hai người MC này không nói đùa theo kiểu ‘nói dai, nói dài, nói mãi’; ngược lại, họ biết dừng đúng lúc. Họ không nói đùa một cách tục tĩu, mà là những câu chuyện đầy ý nhị. Họ biết chọn câu chuyện để dẫn nhập cho một bài hát và câu chuyện mang tính văn hoá, nhưng họ không tỏ ra là người lên lớp (đại kỵ trong vai trò MC). Dĩ nhiên, không phải những gì họ làm là hoàn hảo, nhưng ít ra họ đã trở thành một ‘huyền thoại’ trong làng ca nhạc Việt Nam ở hải ngoại. Và, không có ông Tô Văn Lai thì chắc gì chúng ta có hai người ‘huyền thoại’ này.
***
Có thể nói không ngoa rằng Trung tâm Thuý Nga và ông Tô Văn Lai đã song hành cùng người Việt ở hải ngoại cả nửa thế kỷ. Có người nói đùa (mà tôi nghĩ rất thật) là trong bất cứ gia đình người Việt ở nước ngoài nào cũng có gạo, nước mắm, và … Thuý Nga.
Thật vậy, những sản phẩm của Thuý Nga là ‘món ăn tinh thần’ của người Việt ở hải ngoại. Nhà tôi có rất nhiều băng đĩa của Thuý Nga và có thể nói là sưu tầm thành một ‘thư mục’ văn nghệ. Không có Thuý Nga, tôi đâu biết được những hoàn cảnh sáng tác của những nhạc sĩ thời xưa ra sao (dù tôi sống vào thời đó). Những câu chuyện đó giúp cho tôi hiểu hơn về nền văn hoá và môi trường văn hoá mà mình đã lớn lên trong đó. Thành ra, cá nhân tôi biết ơn những sản phẩm của Thuý Nga lắm.
Người Việt tỵ nạn ra đi mang theo quê hương (đúng như tựa đề của một chương trình nhạc Paris by Night). Quê hương là những ký ức ngọt ngào, những ký ức kinh hoàng của chiến tranh, những chấn thương hậu chiến tranh, và nhứt là những ca khúc mình từng lớn lên theo cùng năm tháng. Trong nửa thế kỷ qua, Trung tâm Thuý Nga và ông Tô Văn Lai đã giúp mỗi gia đình người Việt ở hải ngoại đem theo quê hương.
Bây giờ thì ông Tô Văn Lai đã về thế giới bên kia. Nhưng những đóng góp của ông trong việc duy trì nền văn hoá – nghệ thuật thời VNCH ở hải ngoại sẽ còn mãi mãi. Rồi đây, sẽ còn nhiều sinh viên, nghiên cứu sinh, học giả, nhà nghiên cứu văn hoá khai thác những chương trình Paris by Night để hiểu hơn về tâm tình của người Việt ở hải ngoại, và người ta sẽ ngạc nhiên về tầm ảnh hưởng của ông. Ông Tô Văn Lai không phải là một nhà văn hoá, nhưng ông có công đem văn nghệ và các văn nghệ sĩ đến mỗi gia đình người Việt ở hải ngoại, và đó là một đóng góp quan trọng của ông cho nền văn hoá Việt Nam vậy.
____
[1] https://www.nguoi-viet.com/…/gs-to-van-lai-sang-lap…
Tin tức về sự ra đi hôm 19/7 của ông Tô Văn Lai, người đồng sáng lập Trung tâm Thúy Nga trước đây ở Sài Gòn và Thúy Nga Paris By Night tại hải ngoại, được truyền thông các nơi loan đi.
Tin cho biết ông Tô Văn Lai qua đời vào lúc 11 giờ 5 phút sáng ngày 19/7 tại nhà riêng sau một thời gian bị bệnh ở tuổi 85.
Vào chiều tối ngày 20/7, khi người đọc bấm vào các links bài về ông Tô Văn Lai trên các báo Nhà nước thì đều được dẫn đến trang chính và không có bài hoặc báo lỗi.
Hiện không rõ nguyên nhân vì sao các bài viết về ông Tô Văn Lai bị đồng loạt gỡ khỏi các báo này.
Theo trang web Thúy Nga, ông Tô Văn Lai và vợ là bà Thúy đã sáng lập ra thương hiệu Thúy Nga tại Sài Gòn vào năm 1972.
Sau năm 1975, hai người đến Paris mang theo tất cả các băng, đĩa mà họ có.
Chương trình video âm nhạc “Paris By Night” đầu tiên được sản xuất tại Paris vào năm 1983.
Những sản phẩm ca nhạc của Trung tâm Thúy Nga và Thúy Nga Paris By Night được đón nhận nồng nhiệt bởi cả người Việt trong và ngoài nước.
Báo Công an Nhân dân, cơ quan ngôn luận của Bộ Công an, hồi năm 2008 có bài viết chỉ trích Trung tâm Thúy Nga Paris và ông Tô Văn Lai là “thường thực hiện các chiến dịch tâm lý chiến chống phá quê hương đất nước, qua việc sản xuất và đưa lậu vào Việt Nam những bộ DVD ca nhạc có nội dung sặc mùi chống Cộng ở những thời điểm trong nước đang diễn ra những sự kiện chính trị quan trọng”.
Nguồn: RFA Tiếng Việt
Tô Văn Lai, người kiến tạo ‘Paris By Night’, qua đời ở tuổi 85
Sự ra đi của ông Tô Văn Lai khép lại một kỉ nguyên mà trong suốt thời gian đó ông đã góp phần kiến tạo một trong những định chế văn hóa của người Việt có sức ảnh hưởng lớn nhất bên ngoài Việt Nam.
Tô Văn Lai, người sáng lập trung tâm ca nhạc Thúy Nga và phát triển nó thành một biểu tượng văn hóa lâu bền trong đời sống tinh thần của người Việt trong và ngoài nước, qua đời ngày thứ Ba 19 tháng 7 ở miền nam bang California của Mỹ. Ông hưởng thọ 85 tuổi.
Con gái của ông, Marie Tô Ngọc Thủy, cho biết ông ra đi “thanh thản” vào lúc 11 giờ 5 phút sáng tại tư gia ở Midway City sau mấy tháng chống chọi với bệnh tật.
“Ba tôi bị heart failure [suy tim] rồi bị nhiễm trùng máu, ở trong bệnh viện cũng 45 ngày rồi,” bà nói với VOA qua điện thoại. “Chúng tôi quyết định đem về nhà để cho ba đi trong bình yên.”
Sự ra đi của ông khép lại một kỉ nguyên mà trong suốt thời gian đó ông đã góp phần kiến tạo một trong những định chế văn hóa của người Việt có sức ảnh hưởng lớn nhất bên ngoài Việt Nam. Từ một cửa hàng bán băng nhựa và băng cassette tại Sài Gòn, trung tâm ca nhạc Thúy Nga do ông và vợ cũ đặt nền móng đã xác lập vị trí gần như không thể thay thế trong lĩnh vực giải trí ngày nay, sản xuất chương trình ca nhạc tạp kĩ “Paris By Night” mang tính biểu tượng.
Ước tính có khoảng 70-80 triệu người Việt trên toàn thế giới xem “Paris By Night,” theo website của Thúy Nga Productions đặt trụ sở tại Westminster, California.
Bà Thủy, cũng là giám đốc điều hành của Thúy Nga Productions, cho biết cha của bà vẫn tham gia tuyển chọn các bài hát cho một chương trình ca nhạc trực tiếp vào tháng 5 dù khi đó sức khỏe của ông đã suy yếu.
Sự ra đi của của ông để lại niềm thương tiếc cho đông đảo những người trong giới văn nghệ, những người mà trong mấy tháng qua đã theo dõi sát những biến chuyển bệnh tình của ông qua cập nhật của bà Thủy trên mạng xã hội.
“Một người dưng nước lã mất mình còn buồn huống chi là một người thân đã làm việc với tôi 30 năm, nhất là ông Tô Văn Lai đã trực tiếp mời tôi cộng tác với Paris By Night. Đương nhiên đây là một tin buồn lớn đối với tôi,” nhà văn Nguyễn Ngọc Ngạn, người điều khiển chương trình trứ danh của Paris By Night, nói với VOA.
“Trong Paris By Night tôi là người lớn tuổi nhất cho nên ông Lai không thể nào nói chuyện với thế hệ quá trẻ. Ông Lai hay thường xuyên đi ăn với tôi chỗ này chỗ kia, lúc nào tôi cũng ngồi bên cạnh rồi nói chuyện. Đó là cái tình thân ở tuổi tác nữa,” vị MC này chia sẻ.
Ông Tô Văn Lai sinh ngày 11 tháng 5 năm 1937 tại Sài Gòn-Gia Định. Ông lấy bằng đại học chuyên ngành triết học tại Đại học Sư phạm ở Đà Lạt trước khi được bổ nhiệm về dạy tại một trường nữ sinh ở Mỹ Tho. Cho đến cuối đời ông vẫn được người thân và bạn bè kính trọng gọi bằng danh xưng “giáo sư.”
Ông được nói là đã phát triển đam mê trong lĩnh vực nghệ thuật khi ông còn phụ trách tuyển chọn nhạc cho chương trình văn nghệ phát thanh học đường hàng tuần.
Ông cùng vợ cũ của mình sáng lập trung tâm băng nhạc Thúy Nga vào năm 1972, sản xuất những băng nhạc đầu tiên với tiếng hát của Khánh Ly và Thái Thanh. Hoạt động kinh doanh bị đình chỉ vào năm 1975 dưới chế độ mới trước khi ông và gia đình vượt biên sang Pháp vào năm 1976.
Sau những năm đầu chật vật mưu sinh và tích cóp ngân quỹ, ông sản xuất chương trình Paris By Night đầu tiên tại Paris năm 1983. Chương trình thứ hai ra mắt ba năm sau đó.
“Cái công của ông Lai là nghĩ ra sản phẩm Paris By Night và đó là sản phẩm thành công nhất của trung tâm Thúy Nga cho đến ngày hôm nay và có thể nói là sản phẩm thành công nhất trong nền văn nghệ hải ngoại,” nhà văn Nguyễn Ngọc Ngạn nhận định.
Nhưng sức sống lâu bền của chương trình có lẽ được gieo mầm từ một quyết định hệ trọng của ông Lai khi ông muốn tìm một người am hiểu về lịch sử và văn hóa Việt Nam để điều khiển chương trình, gắn kết những tiết mục ca nhạc riêng lẻ dưới một chủ đề bao quát. Sự hợp tác với Nguyễn Ngọc Ngạn đã giúp Paris By Night định hình bản sắc và dấu ấn riêng từ đầu những năm 1990.
“Quyết định thứ ba rất là quan trọng có tính cách chiến lược là ông ấy là đưa trung tâm Thúy Nga từ bên Pháp sang California, bởi vì sau khi phát hành băng ở California thì ông ấy cũng nhìn thấy là cộng đồng người Việt ở Mỹ mới chính là thị trường nuôi sống văn nghệ,” Nguyễn Ngọc Ngạn nói thêm.
Ông Lai ra đi trong lúc chương trình Paris By Night mới nhất sắp ghi hình tại Las Vegas. Vì quy mô to lớn và phức tạp của chương trình, bà Thủy cho biết hậu sự của ông sẽ diễn ra sau show diễn cuối cùng ngày 31 tháng 7 và chi tiết sẽ được loan báo rộng rãi. Đó cũng sẽ là show cuối cùng mà Nguyễn Ngọc Ngạn đóng vai trò MC trước khi ông giã từ sân khấu.
“Đối với cá nhân tôi thì tôi cũng có một nỗi buồn là ông Lai mời tôi 30 năm trước, vậy mà ông ấy không kịp dự show giã từ của tôi bởi vì ông ấy lại giã từ tôi trước 10 ngày,” Nguyễn Ngọc Ngạn ngậm ngùi nói.
Báo tin về sự ra đi của cha trên Facebook, bà Thủy đăng một tấm hình bà chụp cùng ông đứng bên cạnh poster in hình nhạc sĩ Lam Phương, người đã qua đời vào năm 2020.
“Ba ơi! Ba đi gặp Tonton Lam Phương nhé. Con THƯƠNG Ba…” bà viết.
“Tôi rất là hãnh diện là con của ba tôi là giáo sư Tô Văn Lai và cũng là người sáng lập ra trung tâm Thúy Nga,” bà chia sẻ với VOA sau đó.