Trần Phong
Sự khốc liệt mà Tổng thống Nga Vladimir Putin dành cho Ukraine đang bước sang một giai đoạn mới khi mà một tổng chỉ huy quân sự khác đã được bổ nhiệm, một người khét tiếng tàn bạo.
Gần đây chỉ trong một thời gian ngắn, quân đội Ukraine đã giành lại được phần nhiều lãnh thổi hơn quân đội Nga đã chiếm được trong vòng sáu tháng. Bộ Quốc phòng Nga hôm thứ Bảy tuần trước đã bổ nhiệm Sergei Surovikin làm tổng chỉ huy mới điều hành các hoạt động chiến tranh.
Điều đáng nói ở đây là ông này đã đóng một vai trò quan trọng trong các hoạt động của Nga ở Syria – với tư cách là Tổng tư lệnh Lực lượng Hàng không Vũ trụ Nga.
Trong một cuộc phỏng vấn với CNN, một cựu trung úy không quân Nga, Gleb Irisov, người từng phục vụ dưới quyền Surovikin ở Syria.
Anh cho biết Surovikin “rất thân với chế độ của Putin” và “không bao giờ có bất kỳ tham vọng chính trị nào, vì vậy luôn thực hiện mọi kế hoạch chính xác như chính phủ muốn”.
Các nhà phân tích cho rằng việc bổ nhiệm Surovikin vẫn rất khó có thể thay đổi cách các lực lượng Nga tiến hành cuộc chiến. Song điều này nói lên sự không hài lòng của Putin đối với các hoạt động chỉ huy trước đó. Theo Mason Clark, Trưởng nhóm nghiên cứu về Chiến tranh (ISW), việc này cũng có thể nhằm “xoa dịu” chủ nghĩa dân tộc và ủng hộ chiến tranh trong chính nước Nga.
Nguyên thủ cộng hòa Chechnya, Ramzan Kadyrov đã thúc giục Nga “thực hiện các biện pháp quyết liệt hơn” bao gồm việc sử dụng “vũ khí hạt nhân năng suất thấp” ở Ukraine sau những thất bại gần đây, đồng thời ông này hoan nghênh việc bổ nhiệm Surovikin, người đầu tiên phục vụ ở Afghanistan trong những năm 1980 trước khi chỉ huy một đơn vị trong cuộc chiến tại Chechnya lần thứ hai, vào năm 2004.
Đối với Kadyrov mà nói, đây là một đồng minh chủ chốt của Putin, và có lẽ là một nhân vật rất quan trọng vì bản thân ông ta nổi tiếng là người dẹp tan mọi hình thức bất đồng chính kiến.
“Cá nhân tôi đã biết rất rõ về Sergei trong gần 15 năm. Tôi chắc chắn có thể nói ông ấy là một vị tướng và một chiến binh thực thụ, một chỉ huy dày dạn kinh nghiệm, mạnh mẽ và có tầm nhìn xa, luôn để lòng yêu nước, danh dự và sự tôn trọng lên trên hết ”, Kadyrov đăng trên mạng xã hội, sau khi biết về việc bổ nhiệm của Surovikin. “Nhóm quân đội thống nhất hiện đã nằm trong vòng an toàn,” Kadyrov nói thêm.
“Chúng tôi căm thù ông ấy”
Trong khi đó thì một người có tên Irisov, một cấp dưới trước đây của Surovikin, (anh này đã kết thúc sự nghiệp 5 năm trong lực lượng vũ trang sau thời gian ở Syria). “Tất nhiên, ai đúng ai sai chúng ta đều rõ,” Irisov nói. “Tôi đã chứng kiến rất nhiều điều trong nội bộ hệ thống quân sự.”
Sau đó Irisov đã bắt đầu sự nghiệp phóng viên quân sự với hy vọng có cơ hội “tự do ngôn luận”. Anh và vợ làm việc trong một hãng thông tấn nhà nước Nga TASS – đó là “cơ quan thông tin chính duy nhất” cố gắng đưa tin “không thiên vị”.
“Mọi thứ đã thay đổi” vào ngày 24 tháng 2 năm 2022, khi cuộc xâm lược Ukraine của Putin bắt đầu và TASS nhận được lệnh từ cơ quan an ninh và bộ quốc phòng FSB “rằng tất cả lãnh đạo và công nhân viên của công ty sẽ bị truy tố nếu họ không thực hiện kế hoạch tuyên truyền của chính phủ,” Irisov nói.
Gia đình của anh vẫn ở Kyiv, ẩn náu trong các hầm tránh bom, và anh ta chia sẻ với CNN rằng “không gì có thể biện minh cho cuộc xâm lược này”. Từ nhiều mối quan hệ cũ trong quân đội, anh cũng cho biét đã có rất nhiều thương vong trong những ngày đầu tiên của cuộc chiến.
“Đối với tôi, điều đó là hiển nhiên ngay từ đầu,” Irisov nhớ lại. “Tôi đã cố gắng nói với mọi người rằng cuộc chiến này sẽ dẫn đến sự sụp đổ của nước Nga… đây sẽ là một thảm kịch lớn không chỉ đối với người Ukraine mà còn đối với cả nước Nga”.
Irisov bỏ trốn khỏi Moscow với người vợ đang mang thai và đứa con nhỏ của mình vào ngày 8 tháng 3 năm 2022, sau khi đứng ra chống lại cuộc xâm lược. Chia sẻ với CNN, anh nói anh ấy đã nghỉ việc tại TASS và ký vào các bản kiến nghị, cũng như một bức thư ngỏ phản đối chiến tranh. Sau khi đi đến Armenia, Georgia, Thổ Nhĩ Kỳ và cuối cùng là Mexico, nơi họ đã liên hệ với đại sứ quán Hoa Kỳ để yêu cầu giúp đỡ, hiện họ đang làm việc để bắt đầu cuộc sống mới ở Tây Virginia.
Trong thời gian phục vụ tại căn cứ không quân Latakia ở Syria vào năm 2019 và 2020, chàng trai 31 này tuổi cho biết anh đã làm việc trong lĩnh vực an toàn hàng không và kiểm soát không lưu, điều phối các chuyến bay với các hãng hàng không dân dụng của Damascus. Anh nói rằng anh đã gặp Surovikin vài lần trong một số nhiệm vụ.
Irisov nói: “Ông ấy đã khiến nhiều người rất tức giận – họ căm ghét ông ấy”, mô tả cách vị tướng này là một gã “nóng nảy” và “thô bạo”, không được tôn trọng tại bộ chỉ huy vì cách ông ấy cố gắng áp đặt kinh nghiệm bộ binh của mình vào lực lượng không quân.
Irisov chia sẻ anh biết rằng Surovikin có mối quan hệ chặt chẽ với công ty quân sự tư nhân được Điện Kremlin hậu thuẫn, nhóm Wagner.
Điện Kremlin phủ nhận mọi mối liên hệ với Wagner và khẳng định rằng các công ty quân sự tư nhân là một tổ chức bất hợp pháp tại Nga.
Còn được tặng danh hiệu ‘anh hùng’
Có thể nói rằng Surovikin bắt đầu sự nghiệp quân sự vào năm 1983 và có kinh nghiệm thực chiến dày dặn.
Năm 2004, theo các hãng truyền thông Nga và ít nhất hai tổ chức tư vấn chính sách thì ông này đã có lần mắng nhiếc cấp dưới nặng nề đến mức anh này có ý định tự tử.
Theo một cuốn sách của Tổ chức Jamestown có trụ sở tại Washington DC: trong cuộc đảo chính bất thành nhằm vào cựu Tổng thống Liên Xô Mikhail Gorbachev vào tháng 8 năm 1991, những người lính dưới quyền chỉ huy của Surovikin đã giết chết ba người biểu tình, dẫn đến việc Surovikin phải ngồi tù ít nhất sáu tháng.
CNN đã liên hệ với Bộ Quốc phòng Nga để yêu cầu bình luận về việc bổ nhiệm của Surovikin và những cáo buộc về phong cách lãnh đạo hà khắc của ông này.
Trong một báo cáo năm 2020, Tổ chức Theo dõi Nhân quyền gọi ông này là “người có thể phải chịu trách nhiệm” cho hàng chục cuộc tấn công trên không và trên bộ nhằm vào các đối tượng dân sự và cơ sở hạ tầng vi phạm luật chiến tranh “trong cuộc tấn công Idlib 2019-2020 ở Syria. Theo HRW, các cuộc tấn công đã giết chết ít nhất 1.600 dân thường và buộc khoảng 1,4 triệu người phải di tản, dẫn số liệu của Liên Hợp Quốc.
Trong thời gian chiến đấu ở Syria, người đàn ông 56 tuổi này đã được phong tặng danh hiệu Anh hùng Liên bang Nga.
Vào tháng 2 năm nay, Surovikin đã bị Liên minh châu Âu trừng phạt “vì đã tích cực hỗ trợ, thực hiện các hành động và chính sách làm suy yếu, đe dọa đến toàn vẹn lãnh thổ, chủ quyền và độc lập của Ukraine cũng như sự ổn định và an ninh ở Ukraine.”
Irisov tin rằng có ba lý do tại sao ông được giao trọng trách ở Ukraine hiện nay: sự gần gũi của ông với chính phủ Putin; kinh nghiệm liên quân của ông với cả bộ binh và không quân; và kinh nghiệm khi chỉ huy các lực lượng Nga ở các khu vực Kherson, Zaporizhzhia và Crimea miền nam Ukraine. Irisov cho biết đây là những khu vực mà Putin đang cố gắng kiểm soát “bằng mọi giá”.
Chỉ hai ngày sau cuộc gặp với Surovikin vào thứ Bảy, Nga đã tiến hành cuộc bắn phá nặng nề nhất vào Ukraine kể từ những ngày đầu của cuộc chiến.
Surovikin “quen thuộc hơn với tên lửa hành trình, có thể ông ấy đã sử dụng các mối quan hệ và kinh nghiệm của mình để tổ chức chuỗi các cuộc tấn công tàn khốc này”, Irisov nói, tham khảo các báo cáo cho thấy tên lửa hành trình là một trong những vũ khí được Nga triển khai trong đợt tấn công mới nhất này.
Nhưng Clark, từ ISW, có quan điểm rằng việc thăng chức của vị tướng này là “một thứ mang tính khuôn mẫu hơn là để thay máu mới cho hệ thống chỉ huy của Nga” và “khoác lên mình bộ mặt chủ nghĩa dân tộc cứng rắn.”
Việc bổ nhiệm của ông này “nhận được nhiều lời khen ngợi từ các blogger quân sự Nga cũng như Yevgeny (Prigozhin), nhà tài chính của Tập đoàn Wagner,” Clark nói.
Ông tin rằng những gì đang xảy ra bây giờ phản ánh những gì đã xảy ra vào tháng 4, khi một chỉ huy khác, Alexander Dvornikov, được bổ nhiệm làm tổng chỉ huy của các chiến dịch ở Ukraine.
Clark nói: “Đều giống nhau, đó là một tay chỉ huy các nhóm quân Nga và nổi tiếng bậc nhất ở Syria về sự tàn bạo, được mệnh danh là ‘đồ tể của Aleppo’. Vào thời điểm đó, Dvornikov cũng được coi là người chỉ huy “sẽ xoay chuyển tình thế ở Ukraine và sẽ hoàn thành nhiệm vụ”.
“Nhưng cá nhân một chỉ huy sẽ không thể thay đổi được những bế tắc trong hệ thống chỉ huy và kiểm soát của Nga vào thời điểm này, mặt khác thì tinh thần chiến đấu của các lực lượng Nga đang xuống thấp.”
Trong tuần này, Andrea Kendall-Taylor, giám đốc Chương trình An ninh Xuyên Đại Tây Dương tại Trung tâm An ninh Mới của Mỹ, cũng tiết lộ với CNN rằng việc bổ nhiệm Surovikin “phản ánh mạnh mẽ những tiếng nói cứng rắn bên trong … kêu gọi Putin thay đổi và chiêu mộ một người sẵn sàng cho các cuộc tấn công tàn bạo”.
Clark giải thích rằng “từ những gì chúng tôi biết, rất có thể Putin tham gia vào việc ra quyết định ở cấp độ chiến thuật tổng quát; nhưng trong một số trường hợp, đã bỏ qua các sĩ quan cấp cao để tương tác trực tiếp trên chiến trường”.
Surovikin đã đích thân ký giấy từ chức của Irisov, anh chia sẻ. Giờ đây, Irisov biết rằng Surovikin đã được giao phụ trách các hoạt động trong cuộc chiến tàn khốc của Putin ở Ukraine – tuy nhiên những tác động của vị tướng này vẫn chưa rõ ràng.
Theo Clark, “Điện Kremlin không có lựa chọn nào tốt hơn, ngay cả khi Putin có thể cho rằng Surovikin không xứng. Quả thực không còn nhiều những gương mặt sĩ quan cao cấp phù hợp và điều đó sẽ dẫn đến một sự suy tàn hơn nữa trong nỗ lực chiến đấu của Nga”.