Nguồn: Thời báo Hoàn Cầu (Trung Quốc) | Biên dịch: Nguyễn Hải Hoành
Tối 23 tháng 8 giờ địa phương, Cơ quan Vận tải hàng không Nga Rosaviatsia phát tin xác nhận Yevgeny Prigozhin, người sáng lập Tổ chức Wagner – Tập đoàn quân sự tư nhân Nga, đã gặp nạn trong sự cố máy bay rơi xảy ra cùng ngày. Đài Truyền hình Al Jazeera ngày 24 trích dẫn tin của Thông tấn xã Đức cho biết một nhân vật thạo tin nói với Đài Truyền hình Nga Tsargrad rằng thi thể của Yevgeny Prigozhin đã được bước đầu xác nhận, nhưng việc phân tích DNA còn đang tiến hành.
Trước đó, Thông tấn xã Nga đã đưa tin tối hôm ấy rằng một chiếc máy bay tư nhân Embraer-135 bay từ Moskva đi St. Petersburg đã rơi tại vùng Tver, trên máy bay có tất cả 10 người, gồm 3 nhân viên phi hành đoàn. Tin tức bước đầu cho thấy, toàn bộ số người trên máy bay đều tử nạn. Danh sách những người trên chiếc máy bay gặp nạn do Rosaviatsia công bố cho thấy, trong 7 hành khách có hầu như toàn bộ lãnh đạo cấp cao của Tập đoàn Wagner. Sĩ quan chỉ huy Utkin, một trong số các nhà sáng lập Wagner, cũng nằm trong số đó.
Nhiều nghi vấn về sự cố rơi máy bay
Hiện vụ tai nạn còn nhiều nghi vấn, đa số dự đoán thiên về cho rằng tai nạn này là một vụ “mưu sát”.
Ngày 24 khi trả lời phỏng vấn của phóng viên “Thời báo Hoàn Cầu”, chuyên gia quân sự Trung Quốc Tống Trung Bình (Song Zhongping) cho biết: “Qua quan sát quỹ tích máy bay rơi có thể thấy máy bay hoàn toàn giống như bị mất động lực rồi rơi xuống như chiếc lá rụng và xảy ra tiếng nổ, điều đó rất kỳ lạ, hoàn toàn không phải do bản thân máy bay xuất hiện trục trặc cơ khí hoặc do thời tiết có hiện tượng cực đoan.”
Trương Hồng (Zhang Hong), nhà nghiên cứu tại Viện Nga, Đông Âu và Trung Á thuộc Viện Khoa học xã hội Trung Quốc, cũng đã xem video và hình ảnh về vụ tai nạn máy bay của Prigozhin, và cho rằng từ video và hình ảnh, chiếc máy bay dường như đã “bị biến mất”.
Dữ liệu từ nền tảng dữ liệu chuyến bay Flightradar24 dường như cũng chứng tỏ điều này. Theo CNN, dữ liệu từ Flightradar24 cho thấy, vào lúc 6h11 chiều giờ địa phương ngày 23, có thể do “nhiễu khu vực” mà máy bay riêng chở Prigozhin, người sáng lập Tập đoàn Wagner đã ngừng truyền tín hiệu vị trí, nhưng trong 9 phút tiếp theo, máy bay không ngừng truyền dữ liệu về độ cao, tốc độ và các dữ liệu khác. Một bài báo đăng trên trang web chính thức của FlightRadar24 ngày 23 viết: “Chính những dữ liệu này giúp chúng tôi có một số hiểu biết về những giây phút cuối cùng của chuyến bay này.”
FlightRadar24 cho biết dữ liệu có được vào phút cuối cho thấy máy bay lên xuống không ổn định, có thời điểm lên cao trên 9,1 km. Sau đó, vào lúc 6 h19 chiều giờ địa phương, dữ liệu cho thấy trước khi việc truyền dữ liệu độ cao dừng lại, tốc độ hạ độ cao của máy bay vào khoảng gần 2,4 km mỗi phút. FlightRadar24 nói với CNN rằng do cách thu thập dữ liệu về các chuyến bay gần Moskva, trang web này vẫn đang phân tích dữ liệu “có thể chưa hoàn chỉnh”.
Điều đáng chú ý là ngay sau khi xảy ra tai nạn, chiếc máy bay tư nhân thứ hai của Prigozhin đã lập tức thay đổi tuyến bay, quay trở lại và hạ cánh xuống sân bay Ostavyevo gần Moskva. Đã có tin tức cho biết về “hoạt động bất thường” ở gần sân bay Ostavyevo. Người dân địa phương cho hay: “Trong vòng nửa giờ đã có 6 máy bay đến đây. Chưa bao giờ có nhiều máy bay xuất hiện cùng lúc như vậy”.
Cơ quan Vận tải Hàng không Liên bang Nga Rosaviatvia cho biết đã thành lập một ủy ban đặc biệt để điều tra vụ tai nạn máy bay và tại hiện trường vụ tai nạn đã bắt đầu thu thập tài liệu thực tế về đào tạo tổ lái, điều kiện kỹ thuật của máy bay, điều kiện thời tiết trên tuyến bay, dịch vụ điều phối và công việc của thiết bị kỹ thuật mặt đất. Đồng thời đã tìm kiếm “hộp đen” của máy bay để sau đó giải mã và phân tích các ghi chép. Theo tin của “Russian Business Consulting” (RBC), các nhân vật thạo tin trong cơ quan thực thi pháp luật Nga cho biết, phạm vi điều tra bao gồm tất cả các tình huống có thể xảy ra như lỗi của phi công, các vấn đề kỹ thuật và ảnh hưởng từ bên ngoài.
Triệu Long (Zhao Long), phó giám đốc cơ quan nghiên cứu thuộc Viện Quản trị Toàn cầu thuộc Viện Nghiên cứu các vấn đề Quốc tế Thượng Hải, cho rằng dựa trên thông tin công khai hiện nay, có nhiều khả năng là yếu tố con người đã gây ra vụ tai nạn. Nhưng cho dù cuộc điều tra cuối cùng của phía Nga có xác định tính chất tai nạn này là “mưu sát” hay không thì những tranh cãi và cáo buộc lẫn nhau xung quanh vụ này là khó có thể tránh khỏi.
“Ảnh hưởng đối với tình hình chiến trường Nga-Ukraine là hạn chế”
Tới 23 giờ cùng ngày, ông Putin khẩn cấp từ Kursk trở về Moscow, trước đó ông đã dự lễ kỷ niệm 80 năm thắng lợi chiến dịch Kursk. Thư ký báo chí của Tổng thống Nga Dmitry Peskov nói với giới truyền thông rằng Tổng thống Nga Vladimir Putin đã biết vụ việc và đã áp dụng các biện pháp cần thiết.
Mặc dù trên danh nghĩa Tập đoàn Wagner không thuộc biên chế chính quy của quân đội Nga nhưng sau khi nổ ra xung đột Nga-Ukraine, Wagner đã sát cánh chiến đấu với quân đội Nga và phát huy vai trò quan trọng trên chiến trường. Liệu tình hình trên chiến trường Nga-Ukraine có bị ảnh hưởng sau vụ tử nạn của hai nhân vật linh hồn của Wagner là Prigozhin và Utkin?
Về vấn đề này, Triệu Long cho rằng xét theo tình hình hiện tại của cuộc xung đột Nga–Ukraine, ảnh hưởng của sự kiện này đối với tình hình chiến trường Nga -Ukraine là hạn chế. Mặc dù “cuộc phản công mùa hè” của Ukraine chưa đạt được tiến triển như mong đợi, nhưng để xua tan cảm giác mệt mỏi vì chiến tranh của một số nước và đóng băng ý chí xung đột, Ukraine đang vạch kế hoạch tiến hành một đợt tấn công mới nhằm giành được nhiều viện trợ vũ khí liên tục hơn và vị thế đàm phán tốt hơn. Tuy nhiên, hệ thống phòng thủ nhiều lớp được quân đội Nga thiết lập sau mấy tháng đã trụ vững trước thử thách, khả năng Nga và Ukraine đánh bại đối phương với ưu thế áp đảo là rất thấp. Vì vậy, giá trị và vai trò “tác dụng công kiên” của tổ chức Wagner được thể hiện trong trận Bakhmut trước tư duy chiến lược hiện nay của quân đội Nga là “lấy phòng thủ thay thế tấn công” nhằm tiêu hao tiềm lực quân sự của Ukraine là không nổi bật. Sự kiện này có ảnh hưởng tương đối hạn chế đối với việc thiết kế và bố trí tổng thể tác chiến phòng ngự của quân đội Nga.
Trương Hồng cũng phân tích rằng tình hình Nga – Ukraine là một ván cờ chiến lược giữa Nga và NATO, và quân đội Nga là người chỉ huy chính. Sau sự kiện “nổi loạn” của Wagner, Tập đoàn Wagner không còn can thiệp trực tiếp vào công việc của châu Âu nữa, binh lính Wagner không còn là chủ lực của quân đội Nga, do đó sẽ không ảnh hưởng lớn đến tình hình chiến trường Nga -Ukraine.
Sau đây Wagner sẽ đi về đâu?
Chuyên gia Tống Trung Bình cho rằng cái chết của Prigorzhin chắc chắn sẽ ảnh hưởng lớn đến tinh thần chiến đấu của Wagner, chưa kể cùng tử nạn còn có một linh hồn quan trọng khác của Wagner là Utkin. Nhưng rốt cuộc ảnh hưởng này có thể kiểm soát được, phía Nga không loại trừ khả năng sẽ nắm chắc lực lượng vũ trang tư nhân này và bố trí người khác tiếp quản.
Về vấn đề người kế nhiệm Prigozhin, trước đó, Putin đã thảo luận với Prigozhin và các thành viên khác của tổ chức Wagner. Theo hãng truyền thông Nga “Kommersant”, ngày 29/6, khi Putin gặp Prigozhin và các thành viên khác của tổ chức, ông đã đưa ra nhiều lựa chọn, kể cả một sĩ quan chỉ huy có mật danh “Tóc trắng”. Dù Putin không nói cụ thể “Tóc trắng” là ai nhưng truyền thông nước ngoài suy đoán “Tóc trắng” là một trong những chỉ huy lão luyện nhất của Wagner – Andrei Troshev. Tổ chức Wagner liên lạc và phối hợp với Bộ Quốc phòng Nga thông qua người này. Qua lời của Putin, có thể thấy Troshev sẽ trở thành lãnh đạo mới của bộ phận tổ chức Wagner ở trên lãnh thổ Nga.
Trương Hồng cho rằng nếu Tổng thống Putin bổ nhiệm người kế nhiệm mới, Tập đoàn Wagner chắc chắn sẽ thực hiện một sự “sự chuyển đổi”, nhưng người kế nhiệm sẽ không xuất hiện ngay lập tức. Cần lưu ý rằng điều rất quan trọng là người chịu trách nhiệm về vụ tai nạn máy bay này là người đến từ bên nào. Nga có thể trước tiên điều tra vụ việc đó, sau đấy chọn lại người quản lý Wagner và sẽ không mù quáng đưa ra quyết định trước khi vụ việc chưa có kết luận cuối cùng.
Mạng tin tức Sky News của Anh ngày 23 đưa tin binh lính của Wagner đang rút khỏi Belarus. Dương Tiến (Yang Jin), phó giám đốc phòng Nghiên cứu Trung Á của Viện Đông Âu và Trung Á thuộc Viện Khoa học Xã hội Trung Quốc cho rằng, đối với tất cả các bên, việc Wagner rút khỏi Belarus vì sự cố Prigozhin có thể là một việc tốt. Bố trí lực lượng Wagner vào Belarus có tác dụng răn đe rất lớn đối với Ukraine, ba nước vùng Baltic và Ba Lan, khiến các nước đó phải tăng cường phòng thủ biên giới trong thời gian này. Hai ngày trước, Mỹ ra tuyên bố kêu gọi công dân rút ra khỏi Belarus, cho thấy tình hình ở Belarus và các nước láng giềng có thể rất căng thẳng và rất có khả năng sẽ mở rộng chiến sự. Wagner rút khỏi Belarus vào thời điểm này sẽ giảm bớt rất nhiều căng thẳng ở phía Belarus.
Dương Tiến nói thêm rằng việc thu hồi một đội quân đánh thuê lớn như vậy về Nga cũng sẽ ổn định tình hình tốt hơn và thuận tiện cho Nga kiểm soát quân đội. Bởi lẽ một khi quân đội mất kiểm soát sẽ trở nên rất nguy hiểm. Việc này sẽ có lợi cho sự hội nhập và thống nhất chỉ huy của quân đội Nga, giảm bớt mâu thuẫn nội bộ.
Gần đây, đã có nhiều cuộc thảo luận về việc hợp pháp hóa Wagner. Theo tin ngày 14/7 của mạng Lenta, điện Kremli xác nhận Tổ chức Wagner có thể được trao tư cách pháp nhân, Putin nói: “Tổ chức (Wagner) tồn tại (trên thực tế), nhưng không tồn tại về mặt pháp lý. Điều này liên quan tới chuyện làm thế nào để căn cứ vào tình hình thực tế mà tiến hành hợp pháp hoá. Vấn đề này cần được bàn thảo trong Duma quốc gia và nội bộ Chính phủ. Đây không phải là một vấn đề đơn giản.”
Như vậy liệu sự việc này có thúc đẩy quá trình hợp pháp hóa Wagner hay không? Trương Hồng cho rằng chính phủ Nga có ảnh hưởng rất mạnh đến Tập đoàn Wagner, lâu nay Chính phủ Nga luôn cung cấp tiền để giúp Wagner lớn mạnh không ngừng và phát huy tác dụng trong tình hình khu vực. Đồng thời, Tập đoàn Wagner có tính tất yếu và có nhu cầu tồn tại trong chính trị quốc tế và can thiệp địa chính trị, vả lại tính hợp pháp của Wagner nhất định phải xây dựng trên cơ sở lợi ích quốc gia của Nga.
Triệu Long cho biết, trong ngắn hạn, cơ quan lập pháp Nga có thể càng sớm càng tốt thông qua dự luật mới nhằm giám sát toàn diện hoạt động của các công ty quân sự tư nhân, Bộ Quốc phòng Nga cũng sẽ đẩy nhanh việc “thu gom” hầu hết nhân viên của Wagner. Ngoài việc chi trả tiền trợ cấp và các bảo đảm vật chất ra, cũng sẽ thông qua một hệ thống thống nhất chỉ huy và ra quyết định quân sự, sẽ giám sát và nghiêm trị những nhân viên từ chối thực hiện mệnh lệnh. Đối với các lực lượng vũ trang Wagner đóng quân ở nước ngoài, Nga có thể tái cơ cấu và bồi dưỡng một đội ngũ lãnh đạo Wagner đáng tin cậy và kiểm soát được, khống chế lẫn nhau, đồng thời thúc đẩy việc triển khai quân Wagner ở nước ngoài “cân bằng” và “phân mảnh” hơn, nhằm ngăn chặn Wagner tiếp tục phát triển lớn mạnh để lại một lần nữa tạo thành mối đe doạ với nhà cầm quyền Nga. Đồng thời, không thể loại trừ khả năng sau vụ tử nạn của Prigozhin và ban lãnh đạo Wagner, “phái ngoan cố” trong Wagner sẽ hoàn toàn phá vỡ thỏa thuận trước đó với chính phủ Nga về việc tái bố trí [lực lượng Wagner], họ sẽ quay trở lại Nga và tổ chức các hành động trả đũa quy mô nhỏ, thậm chí dẫn đến tình trạng một số nhân viên Wagner sáp nhập với các lực lượng vũ trang chống chính phủ ở nước ngoài như “Quân đoàn Tự do Nga” và “Quân đội Giải phóng Nga”, tiếp tục dùng các biện pháp mạnh mẽ thể hiện ý muốn và yêu cầu chính trị của họ.
Nguyễn Hải Hoành lược dịch từ nguồn tiếng Trung【解局】普里戈任遇难，瓦格纳未来路在何方？,环球时报–环球网, 24/8/2023.