Chu Nguyên Hương
3-12-2025
Đối với nhiều thế hệ, “Đảng và giai cấp công nhân” được mô tả như hai mặt của một đồng xu.
Đảng tự nhận là đội tiên phong của giai cấp công nhân; và giai cấp công nhân chúng tôi được dạy rằng sự tồn tại của Đảng và sự tồn tại của mình ràng buộc chặt chẽ như một cuộc hôn nhân chính trị không thể tan vỡ.
Nhưng sau chín thập niên, câu hỏi mà người công nhân thời mới phải đối diện không còn nằm trong giáo trình lý luận. Nó đến từ thực tế đời sống: Liệu một cuộc hôn nhân được xây dựng trên lời hứa mà nay không còn được thực hiện có nên tiếp tục tồn tại không?
Tôi không đặt câu hỏi này để trả thù hay kết án. Tôi đặt nó vì muốn hiểu rõ hơn mối quan hệ giữa một tổ chức quyền lực và lực lượng lao động làm ra của cải cho đất nước.
Khi mối quan hệ ấy rạn nứt, cả hai bên đều phải nhìn lại.
Và giai cấp công nhân, dù bị xem là “vô danh” trong các nghị quyết, vẫn có quyền đặt câu hỏi như bất kỳ chủ thể chính trị nào khác.
Vết rạn trong lời hứa lịch sử
Đảng từng khẳng định mình ra đời từ phong trào công nhân. Nhưng công nhân thời mới – những người làm việc trong các khu công nghiệp, thường xuyên chịu rủi ro thất nghiệp và kiệt sức – không còn thấy mối liên hệ thực chất nào nữa.
Sự chăm lo mà Đảng từng hứa đã không trở thành chính sách nhất quán. Những cơ quan đại diện cho chúng tôi trong thực tế không đủ khả năng bảo vệ ngay cả những quyền cơ bản nhất: Tiền lương, điều kiện an toàn, hay khả năng thương lượng tập thể.
Điều làm nhiều công nhân ngậm ngùi không phải là khó khăn vật chất. Chúng tôi đã quen với điều đó. Điều khiến chúng tôi thấy khoảng cách ngày càng xa chính là sự hình thành của một tầng lớp lãnh đạo hưởng đặc quyền – một “quý tộc mới” trong cấu trúc quyền lực.
Họ không sống bằng sức lao động của chính mình; họ không biết đến áp lực một ca làm kéo dài; và họ không trả giá khi những chính sách sai lầm làm chúng tôi mất việc hay mất quyền lợi.
Không phải tôi muốn kết luận rằng Đảng đã bỏ rơi chúng tôi. Nhưng tôi buộc phải thừa nhận: Mối quan hệ giữa Đảng và giai cấp công nhân không còn tương thích với thực tế hiện nay.
Công nhân thời mới: Một chủ thể chính trị mới hình thành
Điều mà nhiều người chưa nhận ra là giai cấp công nhân Việt Nam hiện nay đã khác xa với hình ảnh công nhân thời chiến hay thời bao cấp. Dù vẫn còn nghèo, họ đã “hiện đại hóa” theo cách tự nhiên của thị trường lao động toàn cầu: Tiếp xúc công nghệ, rèn kỹ năng sản xuất, quen với tốc độ, kỷ luật, tiêu chuẩn quốc tế.
Công nhân thời mới không còn là “đối tượng vận động”. Họ tiếp xúc mạng xã hội, hiểu chính sách kinh tế, biết so sánh mức sống và quyền lợi với các nước khác trong khu vực. Họ không còn hoàn toàn phụ thuộc vào hệ thống chính trị cũ.
Và họ hiểu rằng nhân phẩm của lao động có giá trị tự thân, không phải là phần thưởng mà một tổ chức quyền lực ban phát.
Khi nhận thức đã thay đổi, mối quan hệ truyền thống giữa công nhân và Đảng tất yếu phải thay đổi.
Nhưng thay đổi như thế nào – đó là câu hỏi không thể trả lời bằng khẩu hiệu.
“Ly hôn chính trị”: một khả năng hay một ẩn dụ?
Từ “ly hôn” nghe có vẻ cực đoan. Nhưng nếu nhìn dưới góc độ chính trị – tức là quan hệ giữa một lực lượng xã hội và một tổ chức cầm quyền – nó có thể được hiểu theo nhiều mức độ.
Ly hôn không nhất thiết là đoạn tuyệt. Nó có thể là yêu cầu tái thiết lập quan hệ dựa trên sự tôn trọng lẫn nhau. Nó cũng có thể là việc công nhân đòi lại vai trò lịch sử của mình, không để bị đại diện một cách hình thức. Nó cũng có thể đơn giản là từ chối tiếp tục tin vào những điều không còn đúng.
Điều quan trọng nhất là công nhân thời mới không nên bị buộc phải sống trong một “cuộc hôn nhân” mà họ không có quyền lựa chọn, không có cơ chế bảo vệ, và không có tiếng nói bình đẳng.
Một quan hệ chính trị chỉ có ý nghĩa khi cả hai bên cùng đóng góp và cùng chịu trách nhiệm.
Góc nhìn mở: Tương lai thuộc về sự lựa chọn của chính chúng ta
Tôi không viết những dòng này để kêu gọi ly hôn hay hòa giải. Tôi chỉ muốn khẳng định rằng giai cấp công nhân, sau nhiều thập niên lặng thinh, có quyền tự mình đặt câu hỏi về số phận chính trị của mình.
Không ai có thể tình nguyện đại diện cho chúng tôi mãi mãi nếu chúng tôi không còn nhìn thấy sự đại diện ấy nữa. Cũng không tổ chức nào có thể tuyên bố giai cấp công nhân là “cơ sở” của mình khi tiếng nói của chúng tôi không được lắng nghe.
Tương lai sẽ thế nào không phụ thuộc vào một ý kiến cá nhân, càng không phụ thuộc vào một khẩu hiệu. Nó phụ thuộc vào bản lĩnh, nhận thức và sự lựa chọn của những người đang trực tiếp tạo ra giá trị cho đất nước.
Câu hỏi “có thể ly hôn hay không” không phải để đưa ra câu trả lời dứt khoát hôm nay. Nó là lời mời gọi mỗi công nhân Việt Nam thời mới tự quyết định xem mối quan hệ ấy còn ý nghĩa hay không.
Và chính sự lựa chọn ấy, chứ không phải một văn kiện nào, mới quyết định số phận của tương lai.
Nguồn: Tiếng Dân