Liên Thành
Truyền thông Mỹ Newsweek nhận định rằng, Chiến tranh Nga-Ukraina đang làm thay đổi cục diện chiến lược toàn cầu, ĐCSTQ đang nỗ lực trở thành “bên trung gian hòa bình toàn cầu” thông qua kế hoạch hòa bình Ukraina. Cuộc gặp gần đây giữa ông Tập Cận Bình và Tổng thống Nga Vladimir Putin đã làm giảm đáng kể uy tín của Đảng Cộng sản Trung Quốc, và việc Ukraina đề nghị điện đàm với lãnh đạo Trung Quốc đã khiến ông Tập Cận Bình lâm vào thế khó.
Vào giữa tháng 3, Tạp chí phố Wall đưa tin, trước khi gặp ông Putin, nhà lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình có thể sẽ nói chuyện với Tổng thống Ukraina Volodymyr Zelenskiy. Nhưng hai tuần sau, ông Zelenskiy vẫn thúc giục điện đàm.
Ông Zelensky nói với báo AP vào ngày 28/3: “Chúng tôi sẵn sàng gặp ông Tập Cận Bình ở đây. Tôi muốn nói chuyện với ông ấy. Tôi đã liên lạc với ông ấy trước cuộc xâm lược toàn diện”.
Theo báo Newsweek, những người trong cuộc tiết lộ rằng, ngoại trừ các cuộc gặp cấp ngoại trưởng không thường xuyên, liên lạc giữa Trung Quốc và Ukraina chủ yếu ở cấp đại sứ quán và lãnh sự quán.
Vào ngày 30/3, Ngoại trưởng Ukraina Dmytro Kuleba nói rằng Đảng Cộng sản Trung Quốc đang “nghiên cứu kỹ lưỡng” cuộc điện đàm và chuyến thăm.
Một cuộc đối thoại trực tiếp giữa nhà lãnh đạo Trung Quốc và Ukraina có thể làm tăng uy tín của Bắc Kinh với tư cách là nhà trung gian hòa bình ở châu Âu, sau khi chính quyền này “làm trung gian” cho việc xây dựng lại quan hệ giữa Iran và Ả Rập Xê Út. Nhưng liệu Bắc Kinh có thực sự muốn dấn thân vào những thách thức gai góc bên ngoài biên giới Trung Quốc hay không vẫn còn là một vấn đề bỏ ngỏ.
Theo Newsweek, bất chấp mối quan hệ ngày càng thân thiết giữa Bắc Kinh và Matxcova, các chiến thuật của Kyiv đã đặt ông Tập Cận Bình vào thế khó, và ông Zelenskiy cho đến nay vẫn tích cực theo đuổi việc đối thoại trực tiếp với Trung Quốc. Nhưng trước công chúng, Tổng thống Ukraina đã bày tỏ sự nghi ngờ về chính quyền Trung Quốc.
TT Zelensky đã nhiều lần nỗ lực cả công khai lẫn riêng tư để tổ chức đàm phán với Trung Quốc, nhằm để ông Tập Cận Bình chứng minh rằng ông nghiêm túc trong việc làm trung gian hòa giải một tranh chấp có tầm ảnh hưởng toàn cầu.
Ông Oleksandr Merezhko, một thành viên của quốc hội Ukraina và là chủ tịch ủy ban đối ngoại nước này, nói với Newsweek rằng: “Về mặt chính trị và ngoại giao, đây là một động thái tốt của tổng thống chúng tôi: Đó là mời ông Tập Cận Bình đến Ukraina để ông ấy có cơ hội chứng minh sự chân thành về ‘kế hoạch hòa bình’ của mình”.
Ông Merezhko nói thêm: “Khi ông Tập Cận Bình háo hức muốn gặp TT Putin nhưng không muốn đến gặp TT Zelensky, điều đó cho thấy rõ ràng rằng Trung Quốc đang đứng về phía Nga. Tôi nghi ngờ việc ông Tập Cận Bình sẽ đến Ukraina”.
Trước chiến tranh, Ukraina coi Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất của mình. Mối quan hệ “thân thiện” giữa hai bên kéo dài 31 năm cũng liên quan đến việc Ukraina chuyển giao phần cứng và công nghệ sản xuất quốc phòng cho ĐCSTQ. Nhưng vào năm 2022, khối lượng thương mại hai chiều giữa Trung Quốc và Ukraina đã giảm 60%, trong khi khối lượng giao dịch kinh tế giữa Bắc Kinh và Matxcova tăng gần 35% so với cùng kỳ năm ngoái.
Ông Sam Greene, giám đốc Trung tâm Phân tích Chính sách Châu Âu, cho rằng, TT Zelensky có mục tiêu tổng thể là chiến thắng Nga và củng cố Ukraina sau chiến tranh. Ưu tiên của ông ấy là thúc đẩy những mục tiêu đó và sẽ không làm bất cứ điều gì có thể ảnh hưởng đến chúng.
“Ông Tập Cận Bình là người mà TT Zelensky muốn coi trọng, nhưng ông ấy không thể lay động về bất kỳ điều gì trong số này. Không có động cơ nào để ông ấy cố gắng đối xử tốt với ông Tập. Cũng không có ý nghĩa gì khi đối đầu với Trung Quốc một cách không cần thiết”.
“Thông điệp của TT Zelensky là: ‘Chúng tôi rất vui được nói chuyện với ông và thật tuyệt nếu ông có thể khiến nước Nga thức tinh . Nhưng cuối cùng, Ukraina không thể thỏa hiệp về các vấn đề của chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ”, ông Greene nói với Newsweek.
Ông Yurii Poita, giám đốc châu Á tại Mạng nghiên cứu Địa chính trị Mới, có trụ sở tại Kyiv, nói rằng chính phủ của ông Zelensky vẫn hy vọng rằng Trung Quốc có thể đóng một vai trò mang tính xây dựng trong việc giải quyết xung đột.
Ông nói với Newsweek: “Tôi tin rằng kỳ vọng của họ thấp hơn nhiều so với một năm trước, hoặc thậm chí vài tháng trước, và đang dần giảm đi. Nhưng thà nói còn hơn là im lặng”.
Ông Poita nhận định, Ukraina đang chơi trò “cảnh sát tốt, cảnh sát xấu”. Mỗi đề xuất của TT Zelensky đều buộc ĐCSTQ phải chịu trách nhiệm về các hành động tiếp theo. Khi Bắc Kinh không đáp ứng, họ sẽ phải chịu áp lực.